استالینگراد پس از نبرد
استالینگراد (ولگاگراد)، کشتارگاه عظیمی در جنگ جهانی دوم بود از شمار بزرگترین و سرنوشت‌سازترین جنگ‌های طول تاریخ بشری به شمار می‌رود. شهر استالینگراد در سوم فوریه ۱۹۴۳ به وسیله ژنرال روکوسوفسکی آزاد گردید و مارشال «فن پاولوس» (Von Paulus) به اتفاق ۲۵۰۰ افسر عالی رتبه که ۲۴ نفر آنها ژنرال بودند، تسلیم ارتش شوروی شدند.
جنگ‌های پارتیزانی علیه قوای آلمانی در زمستان ۱۹۴۱ آغاز شد تا آنکه کمک‌های تسلیحاتی از راه ایران به روسیه رسید. شهر لنینگراد (سن پترزبورگ) تا دسامبر ۱۹۴۳ در محاصره ارتش آلمان بود. ارتش روس این شهر خانه به خانه با آلمانی‌ها جنگید. این شهر به جهنم سوزانی از دود و آتش تبدیل شد و در هر لحظه صدها گلوله توپ و خمپاره و بمب در گوشه و کنار آن منفجر می‌شد.
ارتش شوروی در این «نبرد سخت» پیروز شد، «خشونت این درگیری از تمامی منازعات جنگ جهانی اول بیشتر بود». پیروزی در این نبرد، راه رسیدن به قدرت جهانی را برای شوروی هموار ساخت.
موقعیت برتر شوروی، به مثابه طرف تعیین کننده در مذاکرات، در کنفرانس یالتا در فوریه ۱۹۴۵، ناشی از موقعیت اتحاد شوروی در تناسب قوای نظامی جنگ جهانی بود.
سپهسالار فون پاولوس با یک میلیون سرباز، ۵ هزار تانک و ۳ هزار هواپیما با هدف محو استالینگراد از صحنه گیتی نبرد را در اوت ۱۹۴۲ آغاز کرد. حال آن که روس‌ها با ۲ میلیون سرباز تحت فرماندهی ۲ ژنرال بزرگ روس (ژوکوف و چویکف) قصد زدن ضربه نهایی را به قوای آلمان داشتند. در روزهای وخیم جنگ برای آلمان‌ها فیلدمارشال فون پاولوس از هیتلر درخواست کرد تا با عقب نشینی ارتش ششم موافقت کند اما هیتلر می‌گوید: «نه عقب نشینی کن و نه تسلیم شو.»
نبرد استالینگراد به دلیل پافشاری طرفین برای پیروزی مبدل به پیکار خونینی شد که در آن آلمان‌ها اجازه عقب نشینی نداشتند.
درنهایت ارتش ششم محاصره شده، پس از ۳ ماه تسلیم شد و آلمان ۳۰ درصد نیروهای خود را ازدست داد. درژانویه ۱۹۴۳ از ۲۷۰ هزار نیروی یک سپاه آلمان چیزی جز ۹۰هزار اسکلت گرسنه نمانده که آنها نیز تسلیم چویکوف روس شدند. در نتیجه شکست در این نبرد گارد آلمان در شرق کاملاً باز شد. با شکست استالینگراد ارتش آلمان در سراشیبی اضمحلال قرار گرفت.