طرز نگهداری انواع گل در منزل

[Sara12]

طرز نگهداری انواع گل در منزل

شما در این مقاله با روش نگهداری گل‌های نرگس ،شقایق ،داوودی و مینا آشنا می‌شوید :

گل نرگس : این گل در آب کم عمق می‌تواند عمر بسیار درازی داشته باشد. به ویژه اگر ساقه‌های آن را به طور مکرر کوتاه کرده و آب را عوض کنید و غذای مکمل به آن اضافه نمایید. هر دو تا سه روز یکبار تنها در نیمی از گلدان آب بریزید. می‌توانید پوسته محافظ را به حال خود باقی گذاشته و یا آن را به آرامی از ساقه جدا کنید. زمانیکه ساقه‌های نرگس را کوتاه می‌کنید این پوسته‌ها از خود نوعی شیره در داخل آب ترشح می‌کنند که عمر سایر گل‌ها را کوتاه می‌کنند. برای جلوگیری از این مشکل می‌توانید پس از برش ساقه‌ها برای 12ساعت آنها را در یک گلدان مجزا قرار دهید و سپس با گل‌های دیگر در یک گلدان قرار دهید. در گل آرایی‌های جدید دیده می‌شود که گل نرگس را همراه با پیاز و ریشه آن تزئین می‌کنند. به این منظور گل روی ریشه‌ها را با آب شسته و می‌توانید از کلیه گیاه از ریشه گرفته تا ساقه و برگ و گل لذت ببرید.

.گل شقایق: همان مراقبت‌های متداولی که در ابتدا توضیح داده شد در مورد گل شقایق هم صدق می‌کنند، اما از آنجاییکه ساقه‌های آنها خیلی لطیف و آسیب پذیر می‌باشند، باید آنها را با ملایمت در دست گرفته و به آرامی کوتاه کنید. طبیعت حساس و لطیف گل‌های شقایق حاکی از این مطلب است که عمری بیش از3 تا5 روز ندارند.

گل داودی: این گل‌ها در رنگ‌ها و اشکال مختلف یافت شده و با تعداد گلبرگ‌های مجزا یافت می‌شوند. گاهی اوقات در رنگ‌های غیرمعمول دیده شده و با شکوفه‌های تکی و یا چند تایی در هر ساقه، دارای زیبایی خاصی می‌باشند. هر یک از گلبرگ‌ها که زرد شده و یا رو به پلاسیدگی می‌رفتند، باید از ساقه جدا شوند. برگ‌های این گل گاهی اوقات از گلبرگ‌ها نیز زودتر پلاسده می‌شوند. کوتاه کردن ساقه‌ها جذب مطلوب آب را افزایش داده و عمر گل را در داخل گلدان افزایش می‌بخشد. عمر متوسط گل‌های داودی در گلدان چیزی در حدود 7تا12 روز می‌باشد.

گل مینا: کلیه موارد ذکر شده برای مراقبت و نگهداری از سایر گل‌ها درمورد این گل نیز صدق می‌کند ، تنها با این تفاوت که باید به یاد داشته باشید این گل نیازمند میزان آب زیادی است به همین دلیل باید به طور مکرر گلدان را چک کنید و آن را همیشه پر از آب نگه دارید.

[Sara12]

رسیدگی روزانه به گل ها آب داخل ظرف، گلدان و یا محفظه ای که گیاهان را در آن قرار داده اید ، به صورت روزانه عوض کرده و داخل ظرف آب تازه بریزید. اگر حتی داخل ظرف فوم و یا اسفنج مخصوص هم وجود داشته باشد ، شما باید تا بالای اسفنج و یا فوم آب بریزید ، با این کار گل ها عمر داراز تری خواهند داشت. اگر کل آب ظرف را عوض می کنید بهتر است خود ظرف را نیز بشویید. برای اینکه گل های شما مدت زمان بیشتری تازه و سالم بمانند می توانید از انواع مختلف غذاهای مخصوص گل و گیاهی که در بازار موجود است، استفاده کنید. به این منظور می توانید مقداری از غذای مخصوص را در گلدان حاوی گل بریزید. می توانید این غذاها را از گل فروشی ها تهیه کنید. این نوع غذاها مواد مورد نیاز گیاه را به آن می رساند ، از رشد باکتری هایی که منجر به مسدود شدن ساقه گیاه و عدم رسیدن آب به قسمت های بالایی می شوند ، جلوگیری می کنند، جوانه ها و غنچه ها را شکوفا کرده و به طور کلی عمر دسته گل شما را افزایش می دهند. استفاده از این مکمل های غذایی برای گیاهان یکی از بهترین راه های افزایش طول عمر آنها است، فقط باید دقت داشته باشید که طبق دستورالعملی که برروی بسته مکمل نوشته شده عمل کنید. اگر به طور صحیح از این مکمل ها استفاده نکنید، امکان آسیب رسیدن به گل ها وجود دارد.

[Sara12]

برش مکرر ساقه ها
هر چند روز یکبار ، گل ها را از ظرف خود خارج کرده و ساقه های آنها را کوتاه کنید. از انتهای ساقه به اندازه ۳ تا ۴ سانتیمتر کوتاه کنید. برای اینکه گیاه بتواند به بالاترین میزان آب را بالا بکشد باید انتهای ساقه را به صورت زاویه دار ببرید. می توانید از یک چاقوی تیز، یا قیچی باغبانی استفاده کنید. سعی کنید به ساقه گل فشار وارد نکنید چراکه هر آسیبی که به ساقه برسد از جذب آب ممانعت خواهد کرد. هر گونه شکوفه و یا برگ آسیب دیده را نیز از گل جدا کنید. برای اینکه به ساقه ها آسیبی وارد نشود می توانید پیش از درآوردن گل ها از ظرف آنها را با یک نخ به هم متصل کنید و سپس از داخل گلدان جدا نمایید. سپس آنها را داخل ظرف جدیدی که با آب تازه و مکمل مورد نظر پر شده است ، بگذارید و نخ را از اطراف آن باز کنید.
تعویض آب و مکمل غذایی
ابتدا باید گلدان را تمیز کرده و سپس آب را به دمای اتاق رسانده و مکمل را به آن اضافه کرده و سپس گل ها را در داخل آن قرار دهید. باید مطمئن شوید که هیچ گونه خار و خاشاک یا غباری روی آب قرار نگرفته باشد(مانند برگ و قسمت های مختلفی از ساقه) چرا که این امر می تواند باعث تشدید رشد باکتری ها در گلدان شده و عمر گل ها را کاهش دهد.
گل ها را در محیط خنک قرار دهید
دمای مناسب برای بیشتر گل ها چیزی در حدود ۶۵ تا ۷۲ درجه فارنهایت بوده و بهتر است به طور مستقیم در زیر تابش نور خورشید ، گرما و سرمای شدید قرار نگیرند. همچنین نباید گل ها را در زیر فن های سقفی و یا در بالای تلویزیون و مکان هایی که اشعه های گرم از آن ساطع می شود قرار دهید چراکه این گونه وسایل از خود گرما تولید کرده و سبب می شوند که گل آب خود را از دست بدهد. همچنین نباید گلدان را در کنار میوه های رسیده قرار دهید. چراکه میوه از خود قدری گاز اتیلن ساطع می کند که می تواند برای گل ها مضر باشد و آن ها را به طور نابهنگام پژمرده کند.

[Sara12]

نگاهی به تنوع گل سرخ در دنیا


گل ها مظهر زیبایی هستند. بی شك زیباترین و دل فریب ترین زیبایی ها همین گل هایی هستند كه با رنگ های متنوع و عطر های شامه نوازشان، دشت های بی نظیری را می سازند و در این جلوه گاه ما را به تماشای شاهكار آفرینش دعوت می كنند.



در این میان اما گل رز (Rose) جایگاه خاصی دارد. به خصوص رز های قرمزرنگ كه به گل سرخ شهره اند، در فرهنگ ما ایرانیان و نیز اكثر فرهنگ های مردم دنیا نشانی از عشق و محبت و همواره پیوند دهنده دست های مهربان بود ه اند. حقیقتاً پرورش گل سرخ نیز كاری دوست داشتنی و لذت بخش خواهد بود چرا كه لذت پروراندن نماد عشق كمتر از لذت هدیه دادن به آنانی كه دوستشان داریم، نیست.
نوشتاری كه پیش رو دارید، اشاراتی است كوتاه به تنوع گل رز در دنیا و نیز پرورش آن؛ با این توضیح كه چون از بین رنگ های گوناگون رز، رنگ سرخ آن توجه بیشتری را به خود جلب می كند، بیشتر از عبارت گل سرخ در این نوشتار سود جسته ام.
امروز تنوع گل سرخ (رز) بسیار بیشتر از گذشته است و ما هر روز گل هایی به رنگ های جدید، گل های چند رنگ و حتی با رنگ شكسته را به تماشا می نشینیم كه در گذشته وجود نداشته اند. این تنوع در رنگ، شكل و اندازه گل های رز حاصل پیشرفت علم است كه در همه رشته ها از جمله گیاه شناسی، افق های جدیدی را در برابر بشر گشوده است.
هرچند در سال های گذشته شنیدن این موضوع كه می توان با پیوند دادن گل سرخ با انواع گیاهانی مانند فلفل و حتی بادنجان رز های جدیدی ایجاد كرد، باوركردنی نبود، اما اكنون این كار یعنی پیوند زدن رز ها با انواع سبزیجات برای ایجاد تغییرات مثبت در رز ها از جمله افزایش ماندگاری و تعداد گل در بوته و ایجاد تنوع در رنگ و حتی بو و از همه مهم تر تولید ارقام مقاوم به انواع آفات و بیماری ها، در حال انجام است. دانشمندان با رسیدن به این حقیقت كه گیاهانی مانند خانواده پیاز می توانند عامل موثری در دفع حشرات آفت باشند، توانسته اند از تركیب این گیاهان با گل سرخ، گل های مقاوم به آفات تولید كنند. گل رز (Double Delight) نمونه ای از این رز های مقاوم است.
در اثر این پیشرفت علمی و به وجود آمدن انواع متنوعی از گل سرخ، انتخاب زیباترین گل برای كاشتن و لذت بردن از زیبایی های آن به كاری دشوار تبدیل شده است. برای انتخاب بهتر، نیاز به مطالعه و تحقیق در مورد خواص شرایط نگهداری، نیاز ها و عوامل تهدید كننده زندگی هر گونه، روز به روز بیشتر می شود. اغلب كسانی كه برای اولین بار اقدام به انتخاب گونه برای كاشتن گل سرخ می كنند، با بیشتر شدن تجربه شان دیگر گل های سابق را نمی پسندند و در واقع سلیقه شان با افزایش آگاهی از تنوع گل ها تغییر كرده و گونه های زیباتری را برخواهند گزید. هرچند ممكن است این افراد در نگاه اول افرادی وسواسی به نظر آیند اما در واقع به مرور زمان تبدیل به رزشناس های برجسته ای می شوند كه همواره به دنبال بهترین ها هستند.
یك راه مطمئن برای شناخت گونه های گل سرخ و در نتیجه انتخاب بهترین گونه رجوع به طبقه بندی آنها است. طبقه بندی این كمك را به پرورش دهندگان می كند كه بدانند بوته ای كه اكنون می كارند و ممكن است فعلاً در مرحله گل دهی نباشد در آینده گل هایی با چه رنگ و بو و شكلی به نمایش خواهد گذاشت.
گل های رزی كه تاكنون شناسایی شده اند، در ۳۵ طبقه جای می گیرند كه در این میان رز های Floribundas مناسب ترین گل برای كاشت بوته ای در زمین هستند. این رز ها كه در تمام طول فصل گل می دهند، گل های خود را در دسته های پنج تا هفت تایی ظاهر می كنند. رز های Polyanthas به گونه قبلی شبیه اند، با این تفاوت كه بوته و گل آنها كوچك تر از گونه قبلی است. همچنین رز های Grandiflora از تلاقی بین دو گونه Floribundas و hybrid tea به وجود آمده اند.
اگر شما حالا با خواندن این سطور تصمیم گرفته اید بوته ای گل سرخ در باغچه خانه تان شما را به تماشای زیبایی مهمان كند، (البته اگر با زندگی آپارتمانی امروزه جایی برای گل كاشتن در اختیار داشته باشید) قبل از هر اقدامی باید چند مسئله را حل كنید. اول اینكه از خود بپرسید گل را با چه هدفی می كارید. آیا می خواهید صرفاً چند بوته گل سرخ در باغچه داشته باشید و مجبور به مراقبت دائمی از آنها نیز نباشید و یا می خواهید بوته ها، شاخه های گل را به شما هدیه دهند تا بتوانید آنها در گلدان بگذارید و میز اتاق تان را با آن بیارایید؟ آیا دوست دارید فضای اتاق از عطر گل سرخ پر شود؟ رسیدن به پاسخ این سئوالات كمك خواهد كرد در میان تنوع گل سرخ به نیازمان پاسخ درستی بدهیم و از انتخاب خود پشیمان نشویم. در ضمن یادتان باشد كه اگر قصد دارید دیوار یا حائلی را بپوشانید، مطمئناً انواع رونده انتخاب شما خواهند بود.
اما مهم ترین سئوال شاید این باشد كه حقیقتاً چقدر وقت می توانید صرف نگهداری از بوته های گل سرخ كنید. هرچند همه انواع گل سرخ تا این حد كه كوچك ترین كمبود در نیاز های خود را فوراً در ظاهر نشان دهند، نازپرورده نیستند و نیاز به توجه همیشگی و پیوسته ندارند، اما مسلماً برای داشتن گل های زیباتر و شاداب تر باید وقت بیشتری صرف رسیدگی به آنها كرد.
به عنوان یك صفت مهم كه باید برای انتخاب گل رز در نظر داشت، مقاومت آن به آفات و بیماری ها است. در كار پرورش گل سرخ هیچ چیز ناراحت كننده تر از این نخواهد بود كه شاهد از دست دادن گل در اثر بیماری هایی مثل لكه سیاه باشیم. بعضی از پرورش دهندگان در مقابله با این تهدید زمان و هزینه زیادی صرف سمپاشی می كنند اما در عوض كسانی كه واریته های مقاومی مانند lce berg و یا Sun sprite را انتخاب می كنند به جای مواجهه با ابری مسموم در محیط زندگی شان فضایی پر از عطر و بو های روح نواز خواهند داشت. شما از كدام گروه هستید؟
نكته ای كه نباید از نظر دور داشت این است كه نیاز ها و عوامل تهدید كننده زندگی گل های سرخ در هر منطقه ای با هم متفاوت است. نمونه بارز آن همین بیماری لكه سیاه است. این بیماری كه یكی از بیماری های شایع و از جمله مهم ترین بیماری های گل سرخ است، در شمال كالیفرنیا در حال خسارت زدن است در حالی كه در جنوب این ایالت اثری از آن دیده نمی شود.
برای همین باید از شرایط منطقه ای كه گل در آن پرورش داده می شود اطلاع كامل داشت. در كشور هایی مانند ایالات متحده آمریكا در هر منطقه، متخصصین در كلینیك های گیاه پزشكی در زمینه نگهداری و مراقبت از گیاهان به افرادی كه قصد پرورش گل و گیاه دارند، خدمات فنی و مشاوره ای ارائه دهند و كلیه نیازهای محلی و نیز اساسی گل ها و گیاهان را در هر منطقه به مراجعان خود آموزش می دهند.
پرورش گل سرخ در دنیا از سابقه ای طولانی برخوردار است. انسان ها از قرن ها قبل برای لذت بیشتر از زیبایی های این هدیه آسمانی اقدام به ایجاد باغ های گل سرخ كرده اند تا بستری از عشق را در زمین بیافرینند و اینچنین است كه باغ های گل سرخ از قدیمی ترین باغ های گل در دنیا محسوب می شوند. شاید بتوان گفت قدمت این باغ ها در جهان به سال های قبل از ۱۸۴۷ میلادی یعنی زمانی كه اولین گونه های هیبرید گل سرخ تولید شدند برمی گردد، باغ هایی كه هر انسانی را مسحور زیبایی گل سرخ می كند.
توجه و علاقه به گل سرخ به عنوان نمایش پرشكوهی از عشق به روح زیبا پرست انسان برمی گردد. از گذشته های دور و تا زمانی كه عشق در بین انسان ها جاری باشد، گل سرخ نیز خواهد رویید و دست ها را پیوند مهر خواهد زد.

[Sara12]

نام رايج: گل گندمي
نام علميChlorophytum Comosum
خانوادهGevamine



گل گندمي را تقريبا همه مي شناسند. اين گياه داراي برگ هاي باريك و كشيده اي به رنگ سبز كم رنگ يا كرم، و در حاشيه سبز رنگ است. گل گندمي گياهچه هاي زيبايي دارد كه در ابتداي ساقه هاي طويل به وجود مي آيند و علاوه بر ايجاد منظره جالب، منبع تكثير گياه هم هستند.اين گياه را بهتر است در مكان روشن نگه داري كنيد، ولي در سايه هم مي تواند زندگي كند. در تابستان هفته اي دو تا سه بار و در زمستان هفته اي دو بار به ميزان كم اين گل دان را آبياري كنيد.خاك مناسب آن خاك سبك (يك سوم خاك باغچه + دو سوم خاك برگ) است و نحوه تكثير آن از طريق تقسيم بوته و يا جداكردن گياهچه هاي گل و ريشه دار كردن آن است.
اگر گل دان گندمي را در جاي كم نور قرار دهيد، حالت دورنگي برگ هايش را از دست مي دهد. اگر آن را بيش از حد آبياري كنيد، ساقه اش از پايين شروع به پوسيده شدن مي كند و اگر كم بود آب پيدا كند برگ هايش قهوه اي مي شود يا نوك آن ها مي سوزد كه در آن صورت بايد رطوبت مورد نيازش را تامين كنيد.

[Sara12]

نام رايج: ديفن باخيا
نام علميDiffenbachia
نام خانوادهAraceae



اين هم گياه بسيار آشنايي است كه برگ هاي پهن و بيضوي دارد. روي برگ هايش نقش و نگارهاي سبز يا زرد كم رنگ وجود دارد و ساقه اش حالت گوشتي و استوانه اي دارد. برگ هاي انتهايي هميشه در حال رشد و فعاليتند و برگ هاي پاييني به تدريج مي ريزند. ديفن باخيا داراي شيره اي سمي است و در فارسي به آن سم برگ هم مي گويند، به همين دليل هنگام كار با اين گياه از دست كش استفاده كنيد. اين گياه به مكان روشن احتياج دارد، ولي انواع برگ تيره آن مي توانند تا حدودي در سايه مقاومت كنند. ديفن باخيا را در فصل تابستان هفته اي سه بار و در طول زمستان هفته اي دوبار آبياري بكنيد. خاك مناسب براي اين گياه خاك نيمه سبك است كه ميزان خاك برگ آن خيلي بالا نيست. تكثيرش از طريق قلمه هاي 5 تا 10 سانتي متري داراي حداقل يك جوانه انجام مي شود. قلمه هاي بدون جوانه را براي ريشه دار كردن مي توان به صورت افقي يا عمودي در شن يا ماسه قرار داد

[Sara12]

نام رايج: شمع داني معمولي
نام علميPelargonium hortom
نام خانوادگيGeraminaceae



شمع داني معمولي برگ هاي سبز پنجه اي و گل هاي متراكم دارد.
شمع داني علاوه بر آن كه داخل ساختمان قابل نگه داري است، در فضاي آزاد بهتر پرورش مي يابد.
رنگ برگ هاي اين گياه بسيار متنوع (صورتي، سفيد و قرمز) است.
يك نوع ديگر شمع داني عطري است كه برگ هاي معطر و گل هاي صورتي رنگ كوچكي دارد. برگ هاي ظريف و كرك دار و سبز آن بخش زينتي گياه است كه به نور مستقيم آفتاب حساس است.
شمع داني ها در محيط پرنور به خوبي رشد مي كنند و گل مي دهند. آن ها نياز به خاك غني از املاح دارند و تكثيرشان از راه قلمه زدن انجام مي شود

[Sara12]

گیاهی ست زیبا از خانواده آگاواسه با برگهای کشیده و خنجری نوک تیز و به رنگ سبز و دو گونه دارد یکی که فاصله برگها در آن زیادتر است و گل نمی دهد و این نوع برای آپارتمان بیشتر توصیه می شود و نوع دیگر که فاصله برگهای آن کمتر و گلهایی به شکل زنگوله واژگون وسفید و کرم رنگ می دهد و برای کشت در باغچه مناسبتر است هر دو گونه را می توان هم در آپارتمان و هم در باغچه نگهداری کرد .
گیاهی بسیار مقاوم است و در هر جای خانه می توان از آن استفاده کرد نسبت به شرایط نامساعد نور دما و هوا مقاوم است و به همین دلیل در اکثر خانه ها دیده می شود
نیازها :
نور :به نور کافی احتیاج دارد در آفتاب کامل می توان نگهداری کرد ولی در سایه پس از مدتی گیاه بد شکل شده و فاصله برگها زیاد می شود .
دما :درجه حرارت مطلوب در زمستان 10 تا 16 درجه سانتیگراد است و در تابستان محتاج به نگهداری در خارج از اتاق است ولی کلا از نظر دما در هر فصلی هم میتوان در اتاق و یا خارج از خانه نگهداری نمود ( نسبت به سرما مقاوم است )
آبیاری :در تابستان آنرا همیشه مرطوب و هر 2 تا 3 روز یکبار آبیاری نمایید در زمستان بین دو آبیاری اجازه دهید تا سطح خاک گلدان خشک شود کلا اکثر گیاهان چون در زمستان به علت دمای پایین رشد نمی کنند به آب کمی نیازمند هستند
خاک :خاک مناسب خاک لوم است که مخلوطی از شن رس و مواد آلی است
تکثیر :جدا کردن پاجوشها ( پا گیاه ) در بهار از گیاه مادر و کاشتن آنها ، کاشتن قلمه در شن و ریشه دار کردن آن که در اوایل بهار بهتر جواب می دهد البته اگر جوانه انتهایی گیاه را ببرید گیاه پس از مدتی در قسمت جوانه انتهایی دو یا سه شاخه میشود که از آنها می توانید برای قلمه زدن استفاده نمایید .

[Sara12]

گیاهی بسیار زیبا ست که زیبایی خاصی به منزل می دهد از خانواده انجیر ( موراسه ) برگهای کوچک با رنگ سفید و سبز به صورت ابلق در آن دیده می شود معمولا بنجامین را به دلیل حساسیت بالا و مقاومت کم در برابر عوامل محیطی روی فیکوس بیجامین پیوند می زنند تا مقاومتر شود که اگر در صورت مشاهده برگهای سبز یکنواخت چون مربوط به پایه است بهتر است قطع شوند تا گیاه ابلق بهتر رشد کند .
نیازها :
نور :به نور بیشتری نسبت به سایر گیاهان آپارتمانی نیازمند است اما تابش مستقیم آفتاب را تحمل نمی کند ( معمولا بهترین نور حالتی است که گلدان در زیر سایه بان جنوبی طوری قرار گیرد که آفتاب به گلدان گیاه برسد اما به برگهای گیاه آفتاب نتابد و برگها در سایه ( نور کامل ) باشند )
نکته :چون بنجامین نسبت به تغییر عوامل محیطی حساس است و با کمترین تغییری برگها ریزش می کند از چرخاندن و جابجایی گلدان بپرهیزید .
دما :حداقل درجه حرارت در زمستان 15 و در تابستان حداکثر 24 درجه می باشد و در زمستان حتما باید در اتاق نگهداری شود نسبت به سرما حساس است .
آبیاری :در بین دو آبیاری اجازه دهید تا سطح خاک خشک شود ( باید به اندازه یکانگشت در زیر خاک را بازدید نمود اگر خشک بود باید آبیاری بعدی صورت گیرد) و معمولا در خانه ها به دلیل عدم رعایت این مساله و آبیاری بیش از اندازه گیاه از بین می رود . بهتر است از آبی که چند ساعت در محیط بوده و همدمای محیط است برای آبیاری استفاده شود هرگز با آب سرد آبیاری نکنید .
خاک :بهترین خاک کمپوست ( خاک برگ ) یا کود حیوانی یا خاک لوم است ( مخلوطی از شن ، رس و مواد آلی ( برگ پوسیده ) ) است .

تکثیر :تکثیر این گیاه در آپارتمان مشکل است برای تکثیر از قلمه هایی که حداقل یک برگ همراه دارد استفاده شود

نکته مهم :برای اشخاصی که در نگهداری گیاهان آپارتمانی تازه کار هستند نگهداری بنجامین توصیه نمی شود زیرا گیاه خیلی حساسی است و نگهداری این گیاه برای افراد کمی با تجربه توصیه می شود .

[Sara12]

● درباره ارکیده ها

ارکیده گل غایت ها است؛ به غایت زیبا، به غایت هوسناک، به غایت نامتعارف و به غایت گرانبها. ارکیده این استاد تمام و کمال فریفتن حشرات که بر قله های رفیع تکامل گیاهان ایستاده است پرجمعیت ترین خانواده سلسله گیاهان نیز هست. با بذرهایی که در زمره کوچک ترین هستی های جهانند و با اشکالی که در افراط کاری از همه پیشی گرفته اند، عجیب نیست که این الهه های گیاهان تا بدین حد ستایش شده باشند. برخی برای پرورش آنها کوشیده اند و برخی برای تغییر دادنشان و بحق آنچنان مستعد بوده اند که بزرگترین گروه دو رگه های پرورشی موجود را بیافرینند. ۲۵ تا ۳۰هزارگونه ارکیده شناخته شده خانواده ارکیدها (Orchidaceae) را می سازد که از خویشاوندان خانواده سوسنی ها (لاله ها، سوسن ها و غیره) است. در نگاه اول به نظر نمی رسد که ارکیده ها از چنین تنوع عظیمی برخوردار باشند. از ویژگی های بارز خانواده ارکیده ها، تقارن دوطرفی گل هایشان است. تقارن دوطرفه یعنی اینکه اگر خطی فرضی از مرکز چیزی بگذرد در هر دو سوی خط تصویر مشابهی دیده شود. (مانند انسان که در هر یک از طرفین بدنش یک بازو، یک چشم و یک گوش دارد و همین طور تا به آخر) در داوودی که تقارنش شعاعی است برخلاف تقارن دوطرفه در دور تا دور نقطه مرکزی تصویر مشابهی دیده می شود. ویژگی شاخص دیگر ارکیده ها عدم امکان تشخیص مادگی و پرچم های مجزا از هم در گل ها است. در واقع مادگی و پرچم به شکل یک اندام واحد استوانه ای موسوم به «پایه» در هم آمیخته اند. در انتهای این پایه مرکزی کلاله قرار دارد و مابقی پرچم ها هستند. هر پرچم دارای دو کیسه گرده یا بساک است که هر کدامشان بر روی یک پایه بسیار ظریف و کوچک سوار شده اند. جام گل از سه گلبرگ تشکیل می شود که گلبرگ میانی چه به لحاظ شکل و چه به لحاظ رنگ و اندازه کاملاً با دو گلبرگ دیگر متفاوت است از این رو نامی جداگانه دارد که به آن گلبرگ لابل می گویند. شکل بسیار بدیع و ابتدایی گل در ارکیده با سه کاسبرگی تکمیل می شود که معمولاً آنچنان از حیث رنگ شبیه گلبرگ هایند که غالباً نمی توان آنها را متمایز دانست. و اما این همه پیچیدگی و ظرافت برای چیست؟ همان طور که می دانیم گل ها برای جلب توجه گرده افشان ها طراحی می شوند. و چون ارکیده ها تکامل یافته ترین گل هایند پاسخ کاملاً روشن است. در این خانواده ارتباط بین حشرات و گل ها در حد کمال تکامل یافته است.
با دیدن برخی ارکیده های اروپایی مانند ارکیده های ابرویی از فاصله نه چندان دور چنین به نظر می رسد که حشره ای بر روی گل نشسته است اما نگاهی از فاصله نزدیک تر حقیقت را برملا می سازد: رنگبندی، شکل و پشمالویی گلبرگ لابل تقلید دقیقی از یک حشره است. از اینجا معلوم می شود که چرا ارکیده های ابرویی را بدین نام ها می خوانند: ابرویی زنبوری، ابرویی زنبور عسل، ابرویی واسپی، ابرویی زنبور سرخ و... اگر قرار بود آدم ها تنها موجودات شیفته ارکیده ها باشند از این رهگذر هیچ فایده ای نصیب این گل ها نمی شد اما خوشبختانه دام عشقی که آنها برای حشرات گسترده اند بسیار کارگر افتاده است. نر برخی از حشرات بعضی ارکیده ها را با ماده هم گونه ای خودشان اشتباه می گیرند. این فریبکاری حتی از این هم فراتر می رود، چرا که این گل ها دقیقاً بویی مشابه بوی ماده های مورد نظر از خود می پراکنند. نر نیز هیچ فرصتی را از دست نمی دهد: به سرعت به سوی گل شیرجه می رود و می کوشد با چیزی که فکر می کند ماده همنوع خودش است جفت گیری کند. در تلاش برای این کار حشره با گرده های گل که به حالت عمودی بر روی پایه نگه داشته شده اند و آماده چسبیدن به سر یا شکم اش هستند، تماس پیدا می کند. او که از رسیدن به هدف خویش ناکام مانده به ناچار از گل جدا می شود و در حالی که محموله ای از گرده ها را نیز با خود به همراه دارد درصدد فتح دیگری برمی آید. چندی بعد کوشش دوباره ای را از سر می گیرد و باز به وضعیت جفت گیری باز می گردد. در خلال این مدت ارکیده خود را برای دومین تجاوز مهیا ساخته است. این بار پایه های کیسه های گرده طوری رو به پایین خمیده می شوند که بساک ها جلوی جلو یا به پشت همردیف با سطح چسبناک کلاله قرار می گیرند. اگر قرار بود که پایه ها به شکلی عمودی و در همان وضعیت سابق خود باقی بمانند، گرده افشانی رخ نمی داد. بدین ترتیب است که از خودگرده افشانی اجتناب می شود.

تردستی ارکیده می تواند از این هم بیشتر باشد. در برخی حشرات سر و کله نرها بیش از ماده ها پیدا می شود. آنها پس از خروج از تخم اولین چیزی که به فکرشان می رسد تضمین تداوم نسل گونه است اما تنها چیزی که نصیب شان می شود ماده های تقلبی است که با آرامش خاطر روی گل آرامیده اند و عطرهای فریبنده از خود می پراکنند. در این لحظه است که ارکیده هیچ رقیبی ندارد.

البته تمام ارکیده ها هم به فریبکاری تن در نمی دهند. آنها نیز مانند بیشتر گل ها آماده عرضه شهد و رایحه خوش اند به علاوه اینکه یک باند فرود وسیع مثل گلبرگ لابل و راهنمایانی آراسته برای کشاندن حشره به سوی پاداش اش (شهد) و محموله اجباری اش (کیسه گرده) دارند.

در برخی گونه های ارکیده، اگر هیچ حشره ای به دیدار گل نیاید، پایه های کیسه های گرده خشک می شود و اجازه می دهد که گرده های همان گل با کلاله تماس پیدا کند. در چنین مواردی است که خودگرده افشانی رخ می دهد. در گونه های دیگر این پدیده پیش از آنکه گل فرصت شکفته شدن بیابد، رخ می دهد و در برخی گونه ها، گرده افشانی هرازگاهی موقعی که گیاه هنوز زیر زمین است صورت می گیرد.

ارکیده ها احتمالاً در مقایسه با سایر گل ها ظریف ترین هنرهای عاشقانه را خلق کرده اند اما غریزه مادری شان به طرز تاسف باری ناچیز است. در واقع بیشتر زادگان آنها شانس چندانی برای رشد و بالیدن ندارند.

● گل های به غایت پیچیده و بذرهای به غایت ساده

دو یا سه روز پس از گرده افشانی گل پژمرده می شود و می افتد مگر اینکه بارور شده باشد. در این شرایط گلبرگ ها و کاسبرگ ها تغییر رنگ می دهند و می پژمرند اما همچنان چسبیده به تخمدان که در پشت گل قرار دارد، باقی می مانند. تخمدان برای تشکیل میوه متورم می شود و به شکل کپسول در می آید. پس از رسیدن به بلوغ که بسته به گونه از ۵ تا ۱۵ ماه به طول می انجامد کپسول گشوده می شود و از آن غباری حاوی هزاران یا حتی صدها هزار بذر رها می شود. این بذرهای مینیاتوری بی نهایت سبکند و به آسانی با ملایم ترین نسیم ها نیز به این طرف و آن طرف می روند. از آنجا که این بذرها فاقد ذخیره غذایی اند نمی توانند به تنهایی جوانه بزنند. بدین خاطر بذر ارکیده بایستی مورد هجوم قارچی قرار گیرد که ترکیبات غذایی لازم برای جوانه زدن و تکوین را برایش فراهم آورد. در برخی موارد قارچ همچنان به رشد خود بر روی ریشه های گیاه بالغ ادامه می دهد. این طوری ارکیده های فاقد کلروفیل مانند Neottia nidus-avis می توانند زنده بمانند و این یک مثال عالی از زندگی همزیستی است. با آنکه بذر ارکیده ها می تواند زمان طولانی زنده بماند اما بسیاری از آنها در انتظاری عبث برای دستیابی به قارچ از بین می روند. به همین خاطر به رغم تعداد بسیار زیاد بذرها تنها تعداد اندکی از آنها شانس رشد و ایجاد یک ارکیده جدید را می یابند. حتی وقتی تمام فاکتورهای لازم برای موفقیت قطعی بذر مهیا می شود باز هم بایستی سال های زیادی بگذرد، در مورد برخی گونه ها بیشتر از ۱۵ سال، تا گیاه جدید بتواند تولیدمثل کند.

● تنوع شیوه های رشد

بذر فوق العاده سبک ارکیده می تواند بدون هیچ مشکلی خود را به نوک درختان برساند. به همین خاطر با دو نوع ارکیده سر و کار داریم: ارکیده های خاکزی که همان طور که از اسم شان برمی آید روی زمین زندگی و رشد می کنند و ارکیده های دارزی که بر روی درختان مستقر می شوند. هر یک از دو نوع ارکیده می توانند به دو روش مختلف رشد کنند: ارکیده های چندآسه ای که رویش جدید در کنار رویش سال پیش صورت می گیرد و باعث گسترش جانبی گیاه می شود، و ارکیده های تک آسه ای که رویش جدید بر روی رأس گیاه بر ارتفاع می افزاید. گوناگونی بسیار زیاد در سبک زندگی و رشد ارکیده ها تنوع ریخت شناختی چشمگیر اندام هایشان را تبیین می کند.

● برگ ها، ریشه ها، ریزوم ها و بقیه پیازهای کاذب

در ارکیده های چند آسه ای ریشه ها بر روی ریزوم و رو به پایین رشد می کنند.ریزوم ساقه کوتاهی است که در زیرخاک (در ارکیده های خاکزی) یا بر روی تکیه گاه (در ارکیده های دارزی) به وجود می آید. اما ساقه و برگ هایی که بر روی آن پدیدار می شوند، رو به بالا رشد می کنند. اکثر گونه های دارزی در ساقه هایشان اندام های ذخیره ای دارند که به آنها کمک می کند تا شرایط دشوار فصل خشک را تحمل کنند. شکل این اندام ها از گونه ای به گونه دیگر فرق می کند اما در تمامی موارد یک بادکردگی پیازمانند وجود دارد که بدین خاطر آن را پیاز کاذب یا شبه پیاز می نامند. برگ ها در منتهاالیه شبه پیازها به وجود می آیند. معمولاً تنها تعداد اندکی شبه پیاز در ساقه ها شکل می گیرند: یک یا دو یا چهار تا که بسته به گونه فرق می کند. بسیاری از ارکیده های خاکزی مانند ارکیده های جنس Orchis یا Ophrys که برگ ها و ساقه هایشان طی فصل سرما از بین می رود اندام های ذخیره ای دیگری نیز دارند که عبارتند از دو پیاز در بین ریشه ها: یکی از آن دو که چروکیده می شود منابع غذایی لازم برای رشد گیاه را فراهم می کند و دیگری که تازه تشکیل می شود مهیای تغذیه برگ ها و ساقه های جدیدی است که در بهار سبز می شوند. این دو پیاز پهلو به پهلوی هم قرار می گیرند و نام ارکیده که از کلمه یونانی «ارکیس» به معنی بیضه مشتق شده به نحوه استقرار همین پیازها اشاره دارد. در اقلیم هایی که گرمی و رطوبت ثابت است و در نتیجه نیازی به اندام های ذخیره ای نیست برخی از ارکیده های خاکزی فاقد چنین اندام هایی هستند. آنها حتی ساقه ندارند و صرفاً دارای برگ و سنبله گل هایند. معروفترین این ارکیده ها Paphiopedilum است.

● ارکیده های تک آسه ای

ساقه در این ارکیده ها دراز و درازتر می شود و در نمونه هایی مانند وانیل به چندین متر می رسد، اما غالباً رشد آنها به طرز مناسبی محدود می شود مانند ارکیده های جنس Vanda، Phalaenopsis، Angraecum و سایرین. برگ ها در آنها به طور متناوب در اطراف ساقه می رویند. ریشه ها نیز در قاعده و در جای جای طول ساقه می رویند.

● تنوع در شکل برگ

برگ در ارکیده ها همواره ساده با رگبرگ های طولی است با این همه اشکال بسیار متنوع برگ در گونه های مختلف پیدا می شود. برگ ها می توانند تخم مرغی یا نیزه ای، باریک و نازک یا طویل و استوانه ای باشند، به همین ترتیب ممکن است خیلی بزرگ یا خیلی کوچک یا حتی کاملاً تحلیل رفته باشند. گونه هایی که در آفتاب رشد می کنند برگ های ضخیم دارند و آنهایی که سایه پسندند برگ هایشان نازک است و به جز چند مورد استثناء مانند (Eria velutina) برگ ها فاقد کرک اند. در مواردی هم برگ نقشی مشابه پیازهای کاذب را برعهده می گیرد و به عنوان اندام ذخیره آب عمل می کند. برگ ها معمولاً به رنگ سبز (از تیره تا روشن) و در مواردی به رنگ های دیگر نیز هستند. مثلاً در Phalaenopsis schilleriana سطح زیرین برگ بنفش است و در Macodes petola برگ ها رگه هایی به رنگ زرد طلایی دارند.

● سیستم ریشه ای

اگرچه ریشه ارکیده های خاکزی در مقایسه با ریشه سایر گیاهان چندان قابل توجه نیست اما در عوض سیستم ریشه ارکیده های دارزی درست نقطه مقابل آنها است. تمامی سیستم های ریشه ای برای جذب آب و نمک های معدنی تلاش می کنند اما وقتی قرار باشد این مواد به جای خاک از هوا گرفته شوند کار بسیار دشوار می شود. از این رو ریشه های ارکیده های درختی خیلی بیشتر تکامل و تنوع یافته اند. آنها معمولاً استوانه ای شکل اند و ممکن است برای به دام انداختن رطوبت هوا تا چندین متر رو به پایین آویزان شوند. بدین خاطر سطح بیرونی ریشه ها در بافتی اسفنجی به نام شامه پوشانده می شود که به آنها ظاهری نقره ای خاکستری می دهد. ارکیده ای که بالای یک شاخه قرار گرفته ممکن است به آسانی توسط حیوانی یا با فوت بادی از جا کنده شده و از درخت سقوط کند. از این رو دومین کارکرد این ریشه های محکم، نگه داشتن گیاه بر روی تکیه گاهش است. این ریشه ها در ارکیده های بی برگ کارکرد سومی نیز دارند و آن اینکه در غیاب برگ با کلروفیلی که دارند وظیفه فتوسنتز را هم انجام می دهند. ارکیده ها با داشتن این همه تنوع ریخت شناختی بدیهی است که گیاهانی همه فن حریف از کار درآمده اند و قادر به سازش با بسیاری از محیط ها هستند و در واقع ارکیده ها تقریباً در همه جای زمین پیدا می شوند.

● ارکیده ها جهان را تسخیر کرده اند

ارکیده ها در تمامی قاره ها به جز قطب جنوب و در تمامی زیستگاه ها مگر در بیابان یافت می شوند. آنها حتی در مناطقی با درجه حرارت پایین و رطوبت هوای بالا نظیر اروگوئه حضور دارند. ارکیده Dendrobium cunninghamii که در نیوزیلند می روید گاهی شرایط یخبندان را نیز تحمل می کند. ارکیده های دندروبیوم تاسمانی و استرالیا روی صخره ها و تخته سنگ ها رشد می کنند و به همین خاطر به «سنگ رست »ها معروفند. در عرض های جغرافیایی نزدیک به آلپ و پیرنه ارکیده های خاکزی غالب اند اما در عرض های نزدیک تر به خط استوا ارکیده های دارزی رایج ترند. در مجموع ارکیده ها در ارتفاع ۱۱۰۰ تا ۲۱۰۰ متری از سطح دریا فراوانند.گل های سفید در ارکیده های آفریقا به وفور دیده می شوند اما در آسیا که به داشتن اکثر گونه های ارکیده می بالد، گل ها اکثراً رنگارنگند.ارکیده های قاره آمریکا نیز به همان اندازه ارکیده های آسیا از غنای رنگ برخوردارند. این قاره سرزمین مستعدی برای ارکیده های جنس Cattleya است. جنوب چین نیز دارای برخی از جالب توجه ترین ارکیده های Paphiopedilum است و سایر ارکیده های خاکزی جالب در استرالیا رشد می کنند.نکته عجیبی که درباره برخی جنس های ارکیده وجود دارد این است که تنها در یک منطقه از جهان موجودند و در هیچ جای دیگری حتی با داشتن شرایط اقلیمی کاملاً یکسان رشد نمی کنند مثلاً جنس Odontoglossum تنها در آمریکای جنوبی پیدا می شود، جنس Vanda فقط و فقط در جنوب شرقی آسیا حضور دارد و همین طور تا به آخر. ارکیده ها با این همه زیبایی، این همه اشکال شگفت انگیز و عجیب و با چنین پراکنش گسترده ای گویی مقدر شده که توسط انسان مورد استفاده قرار گیرند.

● یک گیاه با کاربردهای فراوان

استفاده از برخی ارکیده ها در پزشکی و درمان های رایج احتمالاً از روی شکل جفت پیازهای زیرزمینی آنها که یادآور شکل خاصی بوده صورت می گرفته است. هنوز هم در ترکیه از ریشه خشک شده ارکیده نوعی غذا تهیه می شود. وانیل که توسط آزتک ها مورد استفاده قرار گرفت بیش از هر ارکیده دیگری در جهان کاشته می شود. غلاف بسیار معطر آن در بسیاری از غذاها و نیز عطرها مصرف می شود. وانیل مهمترین منبع درآمد ملی در کشورهای تک محصولی نظیر ماداگاسکار، کومور و جزیره رونیون است. هرچند که بازار وانیل طبیعی در مقایسه با محصولات ساختگی بسیار کوچک است اما بگذارید امیدوار باشیم که این بازار کوچک به تمامی از میدان به در نشود.در چین پیازهای کاذب گونه خاصی از Dendrobium به عنوان یک دم کرده آرام بخش استفاده می شود. در کره گونه D.nobile پیدا شده که حاوی عوامل ضدسرطان است. در سرتاسر آسیا این گل نقشی کلیدی در زندگی روزمره و در رسوم مذهبی دارد. میوه ارکیده Cymbidium برای بومیان استرالیا در نقش داروی ضدآبستنی عمل می کند. در جزایر آنتیل از Bletia tuberosa برای درمان مسمومیت استفاده می شود. در ژاپن از شیره Bletilla چسبی تهیه می کنند که در صنایع سنتی کاربرد دارد. در گوآتمالاو پرو، ارکیده ها در جشن های مذهبی به عنوان هدایا و تزیینات نقش بسیار مهمی دارند. در گواتمالا ارکیده Cattleya skinneri گل سنت سباستین است در حالی که در کاستاریکا گل ملی است. در پاناما، Peristeria elata از چنین جایگاه رفیعی برخوردار است.

ارکیده هنوز هم مانند گذشته الهام بخش نقاشان، مجسمه سازان، تصویرگران و سایر هنرمندان و برای مابقی ما دست کم اینکه بسیار تحسین برانگیز است.

از ۱۶۹۸که نخستین ارکیده نواحی گرمسیری Brassavola nodosa از جزیره کاراکائو به هلند آورده شد، جذابیت و فریبندگی این گل ها بی وقفه افزایش یافته است. در ابتدا ارکیده ها تنها مورد توجه علاقه مندان خوش اقبالی بوده اند که می توانستند برای آوردن گیاه به کلکسیون هایشان راهی سفر شوند. اما رفته رفته با بهبود شیوه های کشت به ویژه روش های کم خرج تر گرم کردن محیط با استفاده از بخار آب به جای هوای داغ، ارکیده های مناطق گرمسیری در دسترس افراد بیشتری قرار گرفتند. از پایان قرن نوزدهم، ارکیده ها در مقیاس های وسیع به منظور تجارت گل بریده شان در منطقه گنت بلژیک کشت شده اند. ارکیده های Cattleya، Odontoglossum و Paphiopedilum از بلژیک به پاریس، برلین و حتی مسکو فرستاده می شود. در انگلستان داشتن مجموعه های ارکیده در خانه های اشرافی عادی بوده و در منازل طبقات متوسط خوش سلیقه نیز دست کم یک ارکیده خانه وجود داشته است. داشتن این کلکسیون ها هنوز هم رونق دارد و ارکیده ها مانند کارهای هنری در حراج فروخته می شوند. در ایالات متحده، آلمان و فرانسه نیز شور و عشق مشابهی دیده می شود. تمامی بستان کاران بزرگ به کشت ارکیده ها نیز مشغولند. هلند اکنون بزرگترین تولیدکننده ارکیده اروپا است. در مناطق گرمسیری جهان، تایلند نخستین کشوری است که شیوه های کاشت ارکیده ها را پیشرفته ساخت اما مالزی وسیع ترین زمین ها را به تولید ارکیده ها اختصاص داده است. ژاپن عمده ترین واردکننده گل های بریده ارکیده جهان است در حالی که بزرگترین واردکننده در اروپا، ایتالیا است. واردات ارکیده فرانسه در سال ۱۹۹۳ به ۸میلیون شاخه رسید. این تجارت پررونق تنها به گونه های گیاه شناختی موجود محدود نمی شود. آنها عمدتاً گونه های هیبرید هستند که توسط باغبانان در تعداد بسیار زیاد خلق شده اند. این هیبریدها ممکن است صرفاً حاصل پیوند زدن دو گونه خویشاوند باشند یا ممکن است هیبریدهایی از دو یا حتی سه یا چهار جنس مختلف باشند. به نظر می رسد که آینده ارکیده های پرورشی اطمینان بخش است درست برعکس وضعیت گونه های ارکیده شناخته شده یا ناشده ای که همچنان در طبیعت سرسختی می کنند. اکنون زیستگاه های این ارکیده ها با تخریب های وسیع جنگل های گرمسیری و سرعت سرسام آور شهرنشینی به شدت مورد تهدید قرار گرفته است. تاکنون بسیاری از گونه های ارکیده از دست رفته اند و تنها باید امیدوار بود که انسان به زودی دست از این تخریب ها بردارد تا شاید هنوز در گوشه و کنارهای پرت افتاده جنگل ها، گونه جدیدی از این گل های شگفت انگیز شانس بالیدن داشته باشد.