20 نکته از حرم امام رضا

[sorna]

نكته1
در سال 203 و به قولى 202 هجرى قمرى كه حضرت رضا (ع) در طوس به شهادت رسيدند بدن مطهر آن امام همام را در باغ حميد بن قحطبه و در كنار قبر هارون خليفه عباسى به خاك سپردند و نخستين بناى حرم مطهر همان بقعه هارون الرشيد است كه بعدها حرم را روى ديوارهاى قديمى آن بنا نهادند و از ان طوس به مشهد الرضا تغيير نام يافت.

نكته2
در سال 400 هجرى قمرى به دستور سلطان محمود غزنوى بناى بقعه و حرم تجديد بنا و مناره اى بر آن افزوده شد و پس از آن در زمانهاى مختلف اقداماتى به مرور صورت گرفته است

نكته3
سنگ مرقد نخستين كه براي مشخص نمودن مدفن امام بر زمين نصب شده سنگ بناي ساخت ضريح هم بوده است. آنچه مسلم است تاقرن هشتم هجري قمري ضريحي بر مضجع شريف نصب نبوده است.

نكته4
در ابتدا حرم مطهر به صورت بنایی ساده، با مصالح ویژه آن دوران بنا شده بود، چنانکه بقعه مطهر تنها یک در ورودی ساده در پیش روی مبارک داشت و دارای تزئیناتی مختصر به سبک آن زمان بود.

نكته5
مشهور است كه از زمان صفويان گذاشتن ضريح بر مرقد امام مرسوم شده است و برخي احتمال دادند كه ساخت ضريح از عصر تيموريان متداول گشته است.

[sorna]

نكته6
28 هزار لامپ در حرم امام رضا(ع) روشن می باشد، که اکنون علاوه بر 28 هزار شعله برق ، 6 هزار لوستر نیز در ابعاد مختلف و با قدمتهای طولانی مورد استفاده قرار گرفته است.

نكته7
ضريح اول، ضريحي چوبي بوده ، با تسمه هاي فلزي و پوششي از صفحات طلا و نقره اين ضريح در زمان شاه طهماسب صفوي يعني سال 957 هجري قمري ساخته و بر روي صندوق چوبي مضجع منور نصب مي شود.در سال 1311 همزمان با تعويض صندوق بدليل فرسودگي پايه ها ضريح برچيده شده پوشش طلا و نقره و جواهرات آن از چوبها جدا و به خزانه آستان قدس منتقل مي شود.

نكته8
ضريح دوم، ضريحي بوده فولادي مرصع، معروف به ضريح نگين نشان اين ضريح در سال 1160 بدستور شاهرخ فرزند رضا قلي ميرزا نوه نادرشاه ساخته و به وقف برفراز مرقد شريف نصب مي شود.ضريح فولادي يا ضريح نگين نشان سقف نداشته پنجره ها و شبكه هاي چهار طرف آن داراي گوي و ماسوره هايي بوده است كه با نگين هاي كوچك ياقوت و زمرد تزيين يافته و تعداد آنها به 2000 بالغ مي شده است. به دليل وضعيت ويژه اين ضريح ذيلاً به عين كتيبه آن اشاره مي شود . «نياز رحمت ايزد مستعان، و تراب اقدام زوار اين آستان ملك پاسبان، سبط سلطان نادر شاه الحسيني الموسوي الصفوي، بهادرخان بوقف و نصب اين ضريح و قبه هاي مرصع چهار گوشه ضريح مقدس مبارك موفق گرديد.( سنه 1160قمري

نكته9
درزمان توليت ميرزا سعيد خان براي مصون ماندن نذورات داخل ضريح دوم ، شبكه و پوشش طلايي روي ضريح منور قرار مي گيرد، و بدين ترتيب سقف آن پوشش مي يابد. اين ضريح بدليل وقف دائمي بودن تا قبل از شروع عمليات جايگزيني و نصب اخير ضريح مطهر جديد يعني پنجمين ضريح بر مضجع شريف وزير ضريح پيشين قرار داشت.ضمن عمليات اخير محل نصب اين ضريح تغيير يافت و به قسمت تحتاني حرم مطهر منتقل گرديد

نكته10
در عصر پادشاهي فتحعلي شاه قاجار ضريحي فولادي و ساده به ابعاد (3×4) و ارتفاع 2 متر ساخته و روي ضريح نگين نشان (ضريح دوم) نصب مي شود که در اصل ضریح سوم محسوب می شود.

[sorna]

نكته11
سقف ضريح سوم با چوبهاي طلا كوب پوشش داشته و در سمت پايين ضريح دركوچك مرصعي قرار داشته است. بدليل كوچكي و غير مناسب بودن اين ضريح پس از مدتي برداشته شده و به جاي آن ضريح چهارم نصب مي گردد. درحال حاضر اين ضريح در موزه مركزي آستان قدس رضوي در معرض تماشاي بينندگان قراردارد.

نكته12
ضريح چهارم ضريح ملمع يا ضريح طلا و نقره، معروف به شير و شكراست، اين ضريح در سال 1338 بر روي ضريح نگين نشان يا ضريح دوم نصب مي گردد.

نكته13
طراحي ضريح چهارم توسط مرحوم استاد حافظيان انجام يافته و تحت نظارت ايشان كار اجرا و قلمزني توسط مرحوم استاد هنرمند حاج محمد تقي ذوفن اصفهاني انجام گرفت.


نكته14
ضريح چهارم داراي 05/4 مترطول و 06/3 متر عرض و 90/3 ارتفاع و 14دهانه به نشان چهارده معصوم بوده است. اضافه بر بهره برداري از طلا و نقره و جواهرات

نكته15
پايه ها، ستونها، كتيبه هاي سيمين با نقش هاي مختلفي درنهايت مهارت قلمزني شده بود. بين هر دو زاويه ازپنجره هاي ضريح مقدس يك صفحه بيضي شكل از طلا، كه مجموعاً به هيجده عدد مي رسيد و هر يك به وزن تقريبي پنجاه مثقال بود احاديثي درباره فضيلت زيارت حضرت رضا عليه السلام به خط حاج شيخ احمد زنجاني معصومي كتيبه نوشته شده است

[sorna]

نكته16
بر روي هر يك از دهانه هاي ضريح مقدس، از سمت پيش روي مبارك اسمي از اسماي چهارده معصوم عليهم السلام بر صفحه اي فيروزه نشان از طلا و بخط ثلث و بقلم مرحوم حاج شيخ احمد زنجاني معصومي مكتوب بود. در بالاي صفحات بيضي شكل، كتيبه اي از نقره بطور برجسته سوره مباركه هل اتي را به قلم همان كاتب دربرداشت.

نكته17
در چهار گوشه ضريح چهار خوشه انگور بعنوان نمادي از نحوه شهادت حضرت قرار داشت. بالاي كتيبه سوره مباركه «يس» و بر لب ضريح چهل و چهار برگ از نقره ملمع بين چهل و چهار گلدان ملمع نصب شده بود كه بر روي صفحه مدور و محدب هر يك از آنها اسمي از اسماي حسني الهي به طور برجسته و به خط ثلث و به رنگ سفيد در زمينه لاجوردي مكتوب بود.

نكته18
پس از گذشت بيش از چهل سال از نصب ضريح پيشين موجباتي همچون فرسودگي، و سست شدن پايه ها و ساختار ضريح و ساييدگي پوشش و روكشهاي نقره اي و طلايي آن، ساخت و نصب پنجمين ضريح را ضروري مي نمود.

نكته19
به دستور توليت آستان قدس رضوي آيه الله واعظ طبسي، از سال 1372 مطالعات و بررسيهاي مقدماتي ساخت ضريح آغاز گرديد، و بدنبال آن طرحهاي متعددي از طرف هنرمندان نامي كشور ارايه شد و نهايتاً توفيق طراحي ضريح نصيب استاد برجسته نگارگري كشور جناب آقاي فرشچيان گرديد

نكته20
به منظور ساختن آخرین ضریح نخست بر اساس طرح موجود پايه ها و ساختار ضريح كه تركيبي از كار آهنگري و نجاري است توسط واحدهاي مربوطه در آستان قدس رضوي در نهايت استحكام انجام گرفت و ساختاري مركب از آهن و فولاد و چوب گردو براي نصب روكش ها و پوشش طلا و نقره ساخته شد.