شرح دعاى كميل

[R A H A]

توبه به دنبال توبه
عطار در منطق الطير روايت مى‏كند:
مردى پس از گناه روى گناه، و كثرت معصيت توفيق توبه يافت، پس از توبه بر اثر غلبه هواى نفس دچار معصيت شد، بار ديگر توبه كرد ولى توبه خود را شكست و گرفتار گناه شد تا جايى كه به عقوبت و جريمه و مكافات و كيفر بعضى از گناهانش مبتلا شد، و به اين حقيقت آگاهى پيدا كرد كه عمرش را به بى حاصلى تباه كرده، و نزديك به رحلت شده به خيال توبه افتاد، ولى از خجالت و شرمسارى روى توبه نداشت، و چون دانه گندم روى تابه سرخ شده از آتش در سوز و گداز بود، تا وقت سحر از منادى غيبى شنيد اى گنهكار خداى مهربان مى فرمايد:
چون اول توبه كردى تو را بخشيدم، وقتى توبه را شكستى در حالى كه مى توانستم از تو انتقام بگيرم مهلتت دادم تا توبه كردى، و توبه‏ات را پذيرفتم تا بار سوم كه توبه شكستى و خود را در معصيت غرق كردى، اكنون اگر به خيال توبه هستى، توبه كن كه توبه‏ات را مى‏پذيرم. 8
دعاى راه گم كرده را پاسخ مى‏دهند.«عطار» در «منطق الطير» روايت مى‏كند:
شبى حضرت روح الامين در «سدره المنتهى» قرار داشت، شنيد از جانب خداى مهربان نداى لبيك مى‏آيد، ولى ندانست اين لبيك در جواب كيست؟خواست شايسته شنيدن لبيك را بشناسد، در تمام آسمان و زمين كسى را نيافت، ملاحظه كرد از پيشگاه حضرت حق پياپى جواب لبيك مى رسد، دوباره نظر كرد اثرى از چنان بنده‏اى كه سزاوار مقام جواب باشد نيافت، عرضه داشت: الهى مرا به سوى بنده اى كه پاسخ ناله‏اش را مى‏دهى راهنمايى كن، خطاب رسيد به خاك روم نظر انداز، نظر كرد، ديد بت پرستى در بتخانه روم، در حالى كه چون ابر بهار مى‏گريد بتش را صدا مى‏زند، جبرئيل از مشاهده اين واقعه در جوش و خروش آمد، عرضه داشت حجاب از برابرم برگير كه چگونه است كه بت پرستى بت خود را ستايش مى‏كند، و او را به زارى مى‏خواند و تو از روى لطف و رحمت جوابش را مى‏گويى؟!
خطاب رسيد بنده ام دلش سياه شده به اين خاطر راه را گم كرده، ولى چون مرا از كيفيت راز و نيازش خوش آمد، جواب مى‏گويم، و به پاسخش لبيك مى سرايم تا به اين وسيله راه را پيدا كند، در آن هنگام زبان او به خواندن خداى مهربان گشوده شد!! 9
تغيير نام از دفتر تيره بختان به ديوان نيك بختان
صاحب تفسير فاتحه الكتاب كه يكى از مهم‏ترين كتاب‏هاى عرفانى و علمى است و به قلم يكى از دانشمندان پس از عصر «فيض كاشانى» نوشته شده روايت مى‏كند:
در بنى اسرائيل عابدى بود، دامن انقطاع از صحبت خلق درچيده، و سر عزلت در گريبان خلوت كشيده بود، چندان رقم طاعت و بندگى در اوراق اوقاتش ثبت كرده بود كه فرشتگان آسمانها او را دوست گرفتند و جبرئيل كه محرم اسرار پرده وحى بود در آرزمندى زيارت و ديدار او از حضرت حق درخواست نزول از دايره افلاك به مركز خاك نمود، فرمان رسيد در لوح محفوظ نگر تا نامش را كجا بينى، جبرئيل نظر كرد نام عابد را مرقوم در دفتر تيره بختان ديد، از نقشبندى قضا شگفت زده شد، عنان عزيمت از ديدار وى باز كشيد و گفت:الهى كسى را در برابر حكم تو طاقت نيست، و مشاهده اين شگفتى‏ها را قوت و نيرو نمى‏باشد.

[R A H A]

خطاب رسيد: چون آرزوى ديدن وى را داشتى و مدتى بود كه دانه اين هوس در مزرعه دل مى كاشتى اكنون به ديدار او برو و از آنچه ديدى وى را آگاه كن.
جبرئيل در صومعه عابد فرود آمد او را با تنى ضعيف و بدنى نحيف ديد، دل از شعله شوق سوخته و سينه از آتش محبت افروخته، گاهى قنديل وار پيش محراب طاعت، سوزناك ايستاده، و زمانى سجادوار از روى فروتنى به خاك تضرع و زارى افتاده، جبرئيل بر وى سلام كرد و گفت اى عابد خود را به زحمت مينداز، كه نام تو در لوح محفوظ داخل صحيفه تيره بختان است، عابد پس از شنيدن اين خبر چون گلبرگ تازه، كه از وزش نسيم سحرى شكفته شود، لب خندان كرد، و چون بلبل خوش نوا كه در مشاهده گل رعنا نغمه شادى سرايد زبان به گفتن الحمدلله به حركت آورد، جبرئيل گفت: اى پير فقير با چنين خبر دلسوز و پيام غم‏اندوز تو را ناله انا لله بايد كرد نعره الحمدلله مى‏زنى؟!تعزيت و تسليت روزگار خود مى بايد داشت نشانه تهنيت و مسرت اظهار مى كنى!
پير گفت از اين سخن درگذر كه من بنده ام و او مولا بنده را با خواهش مولا خواهشى نباشد، و در پيش ارادت او ارادتى نماند، هرچه خواهد كند، زمام اختيار در قبضه قدرت اوست، هر جا خواهد ببرد، عنان اقتدار در كف مشيت اوست، هرچه خواهد كند، الحمد لله اگر او را براى رفتن به بهشت نمى شايم، بارى براى هيمه دوزخ به كار آيم!
جبرئيل را از حالت عابد رقت و گريستن آمد، به همان حال به مقام خود بازگشت، فرمان حق رسيد در لوح نگر تا ببينى كه نقاش «يمحوا الله ما يشإ ويثبت» چه نقش انگيخته، و صورتگر «يفعل الله ما يشإ» چه رنگ ريخته؟
جبرئيل نظر كرد نام عابد را در ديوان نيك بختان ديد، وى را حيرت دست داد، عرضه داشت الهى در اين قضيه چه سرى است و در تبديل و تغيير مجرمى به محرمى چه حكمت است؟
جواب آمد: اى امين اسرار وحى، و اى مهبط انوار امر و نهى چون عابد را از آن حال كه نامزد وى بود خبر كردى نناليد و پيشانى جزع بر زمين نماليد، بلكه قدم در كوى صبر گذاشت، و به حكم قضاى من رضا داد، كلمه الحمدلله بر زبان راند، و مرا به جميع محامد خواند، كرم و رحمتم اقتضا كرد كه به بركت گفتار الحمد لله نامش را از گروه تيره بختان زدودم و در زمره نيك بختان ثبت كردم.10
الهى رحمتت درياى عامست

[R A H A]

و زآنجا قطره اى ما را تمام است
اگر آلايش خلق گنهكار
در آن دريا فروشوئى به يكبار
نگردد تيره آن دريا زمانى
ولى روشن شود كار جهانى
خداوندا همه سرگشتگانيم
به درياى گنه آغشتگانيم
زسر تا پا همه هيچيم در هيچ
چه باشد بر همه هيچيم بر هيچ
همه بيچاره مانده پاى بر جاى
برين بيچارگى ما ببخشاى
و بقوتك التى قهرت بها كل شى‏ء:
و از تو درخواست مى كنم به توانائيت كه به آن بر همه چيز چيره شدى.

[R A H A]

قدرت و توانايى حق كه عين ذات مبارك اوست، بى‏نهايت و بى‏انتهاست.همه قدرت‏ها و توانايى‏ها در جنب قدرت او هيچ و پوچند.با قدرت او نبايد به طور مستقل از قدرتى و قدرتمندى سخن گفت، همه قدرت ها شعاعى سوسو زنان از قدرت حضرت اوست: لاحول و لا قوه الا بالله.
در سطور گذشته كلمه كل شى‏ء به صورت مبهم بررسى شد، و سخن به اين نتيجه رسيد كه كل شى‏ء يعنى تمام مخلوقات و آفريده هايى كه به اراده حضرت او به وجود آمده اند، و شماره آنها، و چگونگى كميت و كيفيت بسيارى از آنها را كسى نمى داند و تا قيامت نخواهد دانست. از ميلياردها ميليارد موجودات كيهانى، و اجرام آسمانى، و كهكشان ها و سحاب ها، و نباتات و گياهان، و حيوانات و پرندگان و چرندگان و خزندگان خشكى و دريا، و انبوه بيرون از شماره آميب ها، ويروس ها، ميكرب ها، و موجودات غيبى و فرشتگانى كه آسمانها و زمين را به قدرت و توانائيت فروتن و خاكسار و ذليل و خوارند، همه مسخر و فرمانبردارند، و در برابر فرامين حكيمانه ات سر تواضع بر خاك ذلت دارند، و هميشه و همه جا براى فرمانبرداريت آماده و حاضرند، و روح سرپيچى، و حالت عصيان در احدى از آنها نسبت به دستوراتت وجود ندارد.
موجوداتى كه بى استثنإ مقهور و مغلوب قدرت بى نهايت تواند، همه وجودشان عين خضوع و محض ذلت است.در فرازى از يك دعاى عارفانه و عاشقانه كه از قلب ملكوتى معصومى آگاه، و موحدى بينا بر زبانش جارى شده مى‏خوانيم:
يقينا تو، آرى تو خدايى هستى كه به قدرت و توانائيت همه چيز را ذليل خود كردى، و گردن همه چيز پيش قدرتت، افتاده و خاضع است، آنچه بخواهى نسبت به همه چيز انجام مى دهى، و به آنچه اراده فرمائى در مملكت وجود تصرف مى كنى، تويى ذات مقدسى كه همه چيز را آفريدى، و كار همه چيز به دست قدرت توست، تو مولاى همه چيزى، و همه چيز مغلوب قهاريت و مسخر سخاريت توست، معبودى جز تو نيست، تو عزيز و كريمى.
جمله ذرات زمين و آسمان

[R A H A]

لشگر حقند گاه امتحان
باد را ديدى كه با عادان چه كرد؟
آب را ديدى كه در طوفان چه كرد؟
وانچه بر فرعون زد آن بحر كين
وانچه با قارون نمودست اين زمين
وانچه سنگ انداخت داودى به دشت
گشت سيصد پاره و لشگر شكست
سنگ مى باريد بر اعداى لوط
تا كه در آب سيه خوردند غوط
گر بگويم از جمادات جهان
عاقلانه يارى پيغمبران
مثنوى چندان شود كه چل شتر
چون كشد عاجز شود از بار پر

[R A H A]

آرى رحمتى كه همه چيز را فراگرفته، و قدرت بى‏نهايتى كه بر همه چيز غالب و چيره است، و وجود مباركى كه همه چيز در برابر قدرتش خاضع و ذليل است، براى او بسيار بسيار آسان است كه دعاى بنده اش را كه با گريه و زارى و فروتنى و با خلوص و خاكسارى، و در حالت تضرع و اشك بارى، آن هم در شبى چون شب جمعه انجام مى گيرد مستجاب كند، و براى او فوق العاده سهل است كه لشگر آسمان و زمين خود را براى رساندن عبد دعاخوان به مقاصد دنيوى و اخرويش به كار گيرد.
كسى كه در حال انكسار خدا را به رحمت و قدرتش مى‏خواند، و رحمتى و قدرتى جز رحمت و قدت او نمى‏داند و نمى‏بيند آيا ممكن است دعايش به هدف اجابت نرسد؟
هرگز! موجود ضعيف و ناتوان است، كه نمى‏تواند حاجت حاجتمند را روا كند، و دعاى دعا خوان را به اجابت برساند، و خواسته خواهنده را پاسخ گويد، ذات غنى و رحمت واسعه و قدرت بى نهايت، كه همه چيز در قبضه قدرت اوست بر وفق مصلحت عبد و حكمت خود دعا را مستجاب مى‏كند، و خواسته خواهان را عطا مى فرمايد.
در دعاى سيزدهم صحيفه سجاديه آمده:

[R A H A]

آفريده ها را به نيازمندى نسبت داده اى، و آنان هم بى چون و چرا نيازمند به تو هستند، پس كسى كه ترميم خلا وشكاف زندگيش را از تو بخواهد، و تغيير تهى دستى و فقرش را از تو درخواست كند، يقينا حاجتش را از جايگاه اصلى اش خواسته و به دنبال مطلبش از راه صحيح و درستش آمده، و كسى كه براى حاجتش به يكى از آفريده هاى تو رو كند، يا او را به جاى تو وسيله رسيدن به نيازش قرار دهد، قطعا خود را در معرض محروميت قرار داده، و سزاوار از دست رفتن احسان تو شده.
با اشتياق و شوق آهنگ تو كردم، و از باب اطمينان به تو، اميدم را به جانب حضرتت آوردم، و دانستم آنچه را از تو مى خواهم هر چند زياد باشد در كنار دارائيت اندك است. و چيزهاى با ارزشى كه بخشش را از تو درخواست مى كنم، در جنب توانائيت كوچك و بى مقدار است، و دايره كرم و بزرگواريت با تقاضاى هيچ كس تنگ نمى شود، و دست بخشندگيت از هر دستى برتر است.
ممكنات كه روزگارى عدم محض بودند، و وجودى نداشتند تا قابل ذكر باشند، با اراده و رحمت و قدرت حق وجود يافتند و تداوم وجودشان بر اثر عنايت و نظر حق و رحمت و قدرت اوست، و هيچ استقلالى در هيچ زمينه اى از خود ندارند، و مهر فقر ذاتى و خضوع و ذلت ماهيتى و حيثيتى بر پيشانى حيات آنان خورده، و هميشه خاكسار و ذليل و خاضع و خوار در جنب قدرت ازلى و ابدى او هستند.
سزاوار و شايسته انسان نيست كه در برابر قدرت بى نهايت او از خود قدرتى نشان دهد، و كوس منيت بزند و بر طبل تكبر بكوبد، و با خضوع ذاتى، و ذلت هويتى، و با اين كوچكى جثه كه جز مقدارى خاك چيزى نيست، و با اين محدوديت روحى كه جز يك نفخه و دم واقعيتى نيست، و با اين محدوديت عقل كه از پى بردن به حقيقت يك ذره ناچيز، عاجز و ناتوان است در برابر قدرت مولا و خالق و مدبر و پروردگارش كه همه چيز خود را از شعاع رحمت او دارد عرض و اندام كند، كه عرض و اندامش عامل سقوط، و ورشكستگى و افتضاح و آبروريزى، و سبب محروميت از رحمت و گرفتار شدن به چنگال عقوبت، و دچار آمدن به عذاب است

[R A H A]

پى نوشت‏ها:
1. زمر، 53.
2. روايات باب رحمت به طورمفصل در بحار ج 6، و محجه البيضإ، ج 8 و كتاب تفسير فاتحه الكتاب و تفاسير قرآن نقل شده.
3. تفسير فاتحه الكتاب، ص 74.
4. تفسير فاتحه الكتاب ص 63.
5. انيس الليل، ص 45.
6. محجه البيضإ، ج 7، ص 26.
7. تفسير روح البيان، ج 1، ص 337.
8. انيس الليل، ص 45.
9. انيس الليل، ص 46.
10. تفسير فاتحه الكتاب، ص 107.

[R A H A]

و بجبروتك التى غلبت‏بها كل شى‏ء:
و از تو درخواست مى‏كنم به جبروتت كه به آن بر همه چيز غلبه كردى.
جبروت از جهت لغت صيغه مبالغه است، يعنى كمبودها و نقائص همه موجودات و ممكنات عرصه هستى را با رساندن انواع خيرات و نعمت‏ها و ابزار و وسائل به آنها جبران مى‏كند، جبرانى در حد عالى، و جبرانى فراوان و كثير.
همه موجودات و ممكنات در ابتداى آفرينش اشيايى غير قابل ذكرند، صورت اوليه آنها يا يك اتم است، يا يك حبه و دانه، يا نطفه‏اى ناچيز و بى‏مقدار، هر موجودى آنچه را كم دارد، يا آنچه را دارد ناقص است، صفت بى‏نهايت جبروتى او كمبودها و نواقصش را جبران مى‏كند تا به صورتى كامل و شكلى جامع، و هويتى باارزش، و حيثيتى كريمانه در عرصه هستى جلوه كند و در جايگاه اصلى خودش قرار بگيرد.
مسئله جبران كمبودها و نواقص از جانب حضرت حق مسئله‏اى در خور توجه و دقت است، دو سه مورد را در اين زمينه از كتاب‏هاى علمى نقل مى‏كنم، باشد كه ايمان ما را به حضرت فياض، و منبع جبران كننده كمبودها و نواقص بيفزايد:
خورشيدى كه قسمت عمده‏اى از انرژى را تامين مى‏كند واحدى كوچك از كل شى‏ء است.حرارت خورشيد چنان زياد است كه سوزانترين آتش‏ها در برابر آن سرد است، حرارت سطح خورشيد معادل 6093 درجه سانتى گراد و گرماى درون آن خيلى بيش از اين مقدار است!خورشيد در هر ثانيه بيش از 12 ميليون و چهار صد هزار تن انرژى در فضا پخش مى‏كند، به طورى كه اگر خواسته باشيم آن اندازه حرارت كه خورشيد در يك دقيقه مصرف مى‏كند توسط ذغال سنگ به دست آوريم بايد مقدار 679 ميليون ميليارد تن از آن را بسوزانيم.وزن مقدار انرژى كه در هر يك ثانيه به وسيله خورشيد مصرف مى‏شود بالغ بر 4 ميليون تن است و اين رقم براى يك سال معادل 000/000/000/144/126 تن است، مسلما اگر آتشى بى‏مايه بماند، خاموش مى‏شود. بنابراين اگر خورشيد از خارج چيزى نمى‏گيرد، و در هر سال اين مقدار انرژى مصرف مى‏كند، چرا به خاموشى و سردى نمى‏گرايد، در حالى كه اگر خورشيد از ذغال خالص رست‏شده بود، بيش از شصت قرن سوخت نداشت!

[R A H A]

پاسخ اين پرسش را فقط صفت جبروت مى‏دهد، او خورشيد را توده‏اى عظيم از گاز قرار داده، گاز ضمن عمل تراكم و انقباض انرژى از دست داده را باز مى‏گيرد، اين جمله كوتاه: گاز ضمن عمل تراكم و انقباض انرژى از دست داده را باز مى‏گيرد، نتيجه مطالعات و پى‏گيرى دانشمندان بسيارى در شرق و غرب و نوشتن هزاران صفحه كتاب است كه امروز در اين زمينه به صورت ساده‏ترين جمله به دست ما رسيده.
آرى اوست كه انرژى‏هاى مصرف شده اشياء را به صورت‏هاى گوناگون جبران مى‏كند و جبران انرژى مصرف شده خورشيد يكى از نشانه‏ها و آيات جبروتى اوست.
سطح درياى خزر از درياى آزاد پائين‏تر است، در حدود 6/27 متر و پايين‏تر نيز مى‏شود.درياى خزر با درياهاى آزاد پيوستگى ندارد، لذا تابع جزر و مد عمومى اقيانوس‏ها نيست.درياى خزر بر اثر كوچكى به طور كافى نمى‏تواند از جاذبه ماه استفاده كند، پس بايستى جزر و مدى نداشته باشد، پس بايد بگندد و ماهى هايش نابود شوند، و كرانه‏ها و ساحل‏هاى چهار سويش را به گند بزند و جاندارى و گياهى در آنجاها نرويد، چرا چنين نشد و نمى‏شود.
وجود مباركى كه درياى خزر و سواحل آن را به وجود آورد مى‏دانست كه اين نقيصه را چگونه جبران كند.بادهايى را به نام «سرنوك» و «خزرى» و «ميانوا» فرستاد كه آب اين دريا را با فشارى هر چه تمام‏تر به حركت آورند به طورى كه سطح رودهايى كه در آن مى‏ريزد بالا ببرند و پائين بياورند.اين بادها به اندازه‏اى پر زور آب درياى خزر را بالا مى‏برند كه اغلب قايقرانان نمى‏توانند برابر فشار آب مقاومت كنند.