###((متن زیارت جامعه کبیره همراه با ترجمه و تفسیر))###

[R A H A]

غَداً بِرُؤْيَتِكُمْ، بِاَبى اَنْتُمْ وَ اُمّى وَ نَفْسى وَ اَهْلى وَمالى، مَنْ اَرادَ اللهَ بَدَءَ

فرداى قيامت بديدار شما پدر و مادرم و خودم و خاندان و داراييم به فداى شما هر كه آهنگ خدا كند








بِكُمْ، وَ مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْكُمْ، وَمَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِكُمْ، مَوالِىَّ لااُحْصـى

از شما شروع كند و آن كس كه خدا را به يكتايى شناسد از شما پذيرد و هر كه قصد او كند به شما رو كند سروران من







ثَنآئَكُمْ، وَلا اَبْلُغُ مِنَ الْمَدْحِ كُنْهَكُمْ، وَمِنَ الْوَصْفِ قَدْرَكُمْ، وَ اَنْتُمْ نُورُ

ثناى شما را نتوانم كرد و با مدح به كنه و حقيقت شما نرسم و با توصيف قدر و منزلت شما را بيان نتوانم كه شماييد روشنى







الاَْخْيارِ، وَ هُداةُ الاَْبْرارِ، وَ حُجَجُ الْجَبّارِ، بِكُمْ فَتَحَ اللهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ،

خوبان و راهنماى نيكان و حجّت هاى خداى جبار، خداوند (عالم وجود را) به شما آغاز كرد و به شما نيز ختم كند







وَبِكُمْ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ، وَ بِكُمْ يُمْسِكُ السَّمآءَ اَنْ تَقَعَ عَلَى الاَْرْضِ اِلاَّ بِاِذْنِهِ،

و بخاطر شما فرو ريزد باران را و بخاطر شماست كه نگهدارد آسمان را از اين كه بر زمين افتد جز به اذن او







وَبِكُمْ يُنَفِّسُ الْهَمَّ، وَيَكْشِفُ الضُّرَّ، وَ عِنْدَكُمْ ما نَزَلَتْ بِهِ رُسُلُهُ، وَ هَبَطَتْ

و بخاطر شما بگشايد اندوه را و برطرف كند سختى را و در پيش شماست آنچه را پيمبرانش فرود آورده و







بِهِ مَلائِكَتُهُ، وَ اِلى جَـدِّكُمْ بُعِثَ الـرُّوحُ الاَْمينُ.

فرشتگانش به زمين آوردند و بسوى جدّ شما برادرت روح الامين (جبرئيل) نازل گرديد.

(در صورتى كه مخاطب در اين زيارت، اميرمؤمنان(عليه السلام) باشد
به جاى «وَاِلى جَدِّكُمْ» «وَاِلى أخيكَ» مى گويى).

[R A H A]

آتاكُمُ اللهُ ما لَمْ يُؤْتِ اَحَداً مِنَ الْعالَمينَ، طَاْطَاَ كُلُّ شَريف

به شما داده است خداوند آنچه را به هيچ يك از مردم جهانيان نداده سر (فروتنى) بزير آورده هر شخص شريفى








لِشَرَفِكُمْ، وَبَخَعَ كُلُّ مُتَكَبِّر لِطاعَتِكُمْ، وَخَضَعَ كُلُّ جَبّار لِفَضْلِكُمْ، وَذَلَّ

در برابر شرف شما و گردن نهاده هر متكبرى به فرمانبردارى شما و فروتن گشته هر گردنكشى در برابر فضل شما







كُلُّ شَىْء لَكُمْ، وَاَشْرَقَتِ الاَْرْضُ بِنُورِكُمْ، وَفازَ الْفآئِزُونَ بِوِلايَتِكُمْ،

و خوار شده هر چيزى براى شما و روشن شد زمين به پرتو نور شما و رستگار شدند مردمان رستگار بوسيله ولايت و دوستى شما،







بِكُمْ يُسْلَكُ اِلَى الرِّضْوانِ، وَعَلى مَنْ جَحَدَ وِلايَتَكُمْ غَضَبُ الرَّحْمنِ،

بوسيله شما به بهشت رضوان توان رسيد و بر آن كس كه منكر فرمانروايى شماست خشم خداى رحمان است،







بِاَبى اَنْتُمْ وَاُمّى وَنَفسى وَاَهْلى وَمالى، ذِكْرُكُمْ فِى الذّاكِرينَ، وَاَسْمآؤُكُمْ

پدر و مادرم و خودم و خاندان و داراييم فداى شما باد، (اى سروران من گرچه) ذكر شما در (زبان) ذكركنندگان است و نامهايتان







فِى الاَْسْمآءِ، وَاَجْسادُكُمْ فِى الاَْجْسادِ، وَاَرْواحُكُمْ فِى اْلأَرْواحِ،

در ميان نامها و پيكرتان با ساير پيكرها و روانتان در ميان ساير روانها







وَاَنْفُسُكُمْ فِى النُّفُوسِ، وَآثارُكُمْ فِى الاْثارِ، وَقُبُورُكُمْ فِى الْقُبُورِ، فَما

و جانهاتان در (عداد) ساير جانها و آثارتان در ميان آثار (ديگران) و قبرهاتان در (شمار) ساير قبرهاست ولى (شما را چه نسبت با ديگران)

[R A H A]

اَحْلى اَسْمآئَكُمْ، وَاَكْرَمَ اَنْفُسَكُمْ، وَاَعْظَمَ شَاْنَكُمْ، وَاَجَلَّ خَطَرَكُمْ، وَاَوْفى

چه شيرين است نامهايتان و بزرگوار است جانهاتان و بزرگ است مقامتان و برجسته است منزلت و موقعيتتان و با وفاست













عَهْدَكُمْ، وَاَصْدَقَ وَعْدَكُمْ(7)، كَلامُكُمْ نُورٌ، وَاَمْرُكُمْ رُشْدٌ، وَوَصِيَّتُكُمُ

عهدتان و راست است وعده تان سخنتان نور و دستورتان يكپارچه رشد و رستگارى است، سفارشتان







التَّقْوى، وَفِعْلُكُمُ الْخَيْرُ، وَعادَتُكُمُ الاِْحْسانُ، وَسَجِيَّتُكُمُ الْكَرَمُ،

پرهيزكارى و كارتان خير و خوبى و عادت شما احسان و نيكى و شيوه شما كرم







وَشَاْنُكُمُ الْحَقُّ وَالصِّدْقُ وَالرِّفْقُ، وَقَوْلُكُمْ حُكْمٌ وَحَتْمٌ، وَرَاْيُكُمْ عِلْمٌ

و بزرگوارى و رفتارتان حق و راستى و مدارايى است و گفتارتان مسلم و حتمى است و رأى شما دانش







وَحِلْمٌ وَحَزْمٌ، اِنْ ذُكِرَ الْخَيْرُ كُنْتُمْ اَوَّلَهُ، وَاَصْلَهُ وَفَرْعَهُ، وَمَعْدِنَهُ وَمَاْويهُ

و بردبارى و دورانديشى است اگر از خير و خوبى ذكرى به ميان آيد آغاز و ريشه و شاخه و مركز و جايگاه







وَمُنْتَهاهُ، بِاَبى اَنْتُمْ وَاُمّى وَنَفْسى، كَيْفَ اَصِفُ حُسْنَ ثَنآئِكُمْ، وَاُحْصى

و پايانش شماييد پدر و مادرم و خودم به فداى شما چگونه توصيف كنم ثناى نيكوى شما را و چگونه شماره كنم







جَميلَ بَلائِكُمْ، وَبِكُمْ اَخْرَجَنَا اللهُ مِنَ الذُّلِّ، وَفَرَّجَ عَنّا غَمَراتِ

آزمايشهاى خوبى كه داديد و بوسيله شما بود كه خدا ما را از ذلت بيرون آورد و گشايش داد به گرفتاريهاى







الْكُرُوبِ، وَاَنْقَذَنا مِنْ شَفا جُرُفِ الْهَلَكاتِ وَمِنَ النّارِ، بِاَبى اَنْتُمْ وَاُمّى

سخت ما و نجاتمان داد از پرتگاه هلاكت و نابودى و هم از آتش دوزخ، پدر و مادرم







وَنَفْسى، بِمُوالاتِكُمْ عَلَّمَنَا اللهُ مَعالِمَ دِينِنا، وَاَصْلَحَ ماكانَ فَسَدَ مِنْ

و خودم به فداى شما كه بوسيله دوستى شما خداوند به ما ياد داد دستورات دينمان را و اصلاح كرد آنچه را كه از دنياى ما تباه گشته بود

7. «و اصدق وعدكم» در فقيه نيامده است

[R A H A]

دُنْيانا، وَبِمُوالاتِكُمْ تَمَّتِ الْكَلِمَةُ، وَعَظُمَتِ النِّعْمَةُ، وَائْتَلَفَتِ الْفُرْقَةُ،

و بوسيله شما كلمه (توحيد و معارف دين) كامل شد و نعمت بزرگ گشت و جدايى و اختلاف مبدّل به الفت و اتحاد گرديد













وَبِمُوالاتِكُمْ تُقْبَلُ الطّاعَةُ الْمُفْتَرَضَةُ، وَلَكُمُ الْمَوَدَّةُ الْواجِبَةُ، وَالدَّرَجاتُ

و بوسيله موالات شما پذيرفته گردد فرمانبردارى واجب و (تنها) دوستى شماست كه بر خلق لازم و فرض است و از آن شماست درجات







الرَّفيعَةُ، وَالْمَقامُ الْمَحْمُودُ، وَالْمَكانُ(8) الْمَعْلُومُ عِنْدَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ، وَالْجاهُ

بلند و مقام شايسته و جايگاه معين و معلوم در نزد خداى عزوجل و منزلت







الْعَظيمُ، وَالشَّاْنُ الْكَبيرُ، وَالشَّفاعَةُ الْمَقْبُولَةُ، رَبَّنا آمَنّا بِما اَنْزَلْتَ وَاتَّبَعْنَا

عظيم و رتبه بزرگ و شفاعت پذيرفته، پروردگارا ما ايمان داريم بدانچه نازل فرمودى و پيروى كرديم







الرَّسُولَ، فَاكْتُبْنا مَعَ الشّاهِدينَ، رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ اِذْ هَدَيْتَنا، وَهَبْ

از پيامبرت پس نام ما را با گواهان (به اين حقايق) ثبت فرما، پروردگارا منحرف مكن دلهاى ما را پس از آن كه راهنماييمان كردى و ببخش







لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً، اِنَّكَ اَنْتَ الْوَهّابُ، سُبْحانَ رَبِّنا اِنْ كانَ وَعْدُ رَبِّنا

به ما از نزد خويش رحمتى كه براستى تويى بخشايشگر منزه است پروردگار ما كه







لَمَفْعُولاً، يا وَلِىَّ اللهِ

براستى وعده او انجام شدنى است اى ولى خدا

(و اگر همه امامان را قصد كرده باشد مى گويد: «يا اَوْلِياءَ اللهِ» )

8. در فقيه به جاى والمكان المعلوم، «و المقام المعلوم...» آمده است.

[R A H A]

اِنَّ بَيـْنى وَبيْنَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ذُنُوباً لا يَاْتى عَلَيْها اِلاَّ رِضاكُمْ، فَبِحَقِّ مَنِ ائْتَمَنَكُمْ

همانا ميان من و خداى عزوجل گناهانى است كه محو و پاك نكند آنها را جز رضايت شما پس به حق آن خدايى كه شما را امين











عَلى سِرِّهِ، وَاسْتَرْعاكُمْ اَمْرَ خَلْقِهِ، وَقَرَنَ طاعَتَكُمْ بِطاعَتِهِ، لَمَّا اسْتَوْهَبْتُمْ

به راز خود كرده و سرپرستى كار خلق خود را به شما واگذارده و فرمانبردارى شما را به فرمانبردارى خود كه شما بخشش گناهانم را (از خدا) بخواهيد








ذُنُوبى، وَكُنْتُمْ شُفَعآئى، فَاِنّى لَكُمْ مُطيعٌ، مَنْ اَطاعَكُمْ فَقَدْ اَطـاعَ اللهَ،

و شفيعان من گرديد زيرا كه من فرمانبردار شمايم، هر كه از شما فرمانبردارى كند خداى را فرمانبردارى كرده و








وَمَنْ عَصاكُمْ فَقَدْ عَصَى اللهَ، وَ مَنْ اَحَبَّكُمْ فَقَدْ اَحَبَّ اللهَ، وَ مَنْ اَبْغَضَكُمْ

هر كه نافرمانى شما كند خداى را نافرمانى كرده و هر كه شما را دوست دارد خداى را دوست داشته و هر كه شما را دشمن دارد








فَقَدْ اَبْغَضَ اللهَ، اَللّـهُمَّ اِنّى لَوْ وَجَدْتُ شُفَعآءَ اَقْرَبَ اِلَيْكَ مِنْ مُحَمِّد


خداى را دشمن داشته، خدايا اگر من شفيعانى را مى يافتم كه نزديكتر باشند بدرگاهت از محمّد










وَ اَهْلِ بَيْتِهِ الاَْخْيارِ، اَلاَْئِمَّةِ الاَْبْرارِ، لَجَعَلْتُهُمْ شُفَعآئى، فَبِحَقِّهِمُ الَّذى

و خاندان نيكويش آن پيشوايان نيكوكار بطور مسلّم آنها را شفيعان خود قرار مى دادم پس از تو مى خواهم بدان حقى كه براى







اَوْجَبْتَ لَهُمْ عَلَيْكَ، اَسْئَلُكَ اَنْ تُدْخِلَنى فى جُمْلَةِ الْعارِفينَ بِهِمْ وَبِحَقِّهِمْ،

ايشان بر خود واجب كردى كه مرا در زمره عارفان به مقام آنها و به حق آنها قرارم ده







وَ فى زُمْرَةِ الْمَرْحُومينَ بِشَفاعَتِهِمْ،اِنَّكَ اَرْحَمُ الرّاحِمينَ،وَصَلَّى اللهُ عَلى

و نيز در زمره كسانى كه بوسيله شفاعت آنها مورد مهر قرار گرفته اند كه تو مهربانترين مهربانانى و درود خدا بر







مُحَمَّد وَآلِهِ الطّاهِرينَ، وَسَلَّمَ تَسْليماً كَثيراً، وَحَسْبُنَا اللهُ وَنِعْـمَ الْوَكيلُ.(9)

محمّد و آل پاكش و سلام مخصوص و بسيارى بر آنها باد و بس است ما را خدا و نيكو وكيلى است

9. فقيه، جلد 2، صفحه 609، حديث 3213
و عيون الاخبار، جلد 2، صفحه 272، حديث 1
و بحارالانوار، جلد 99، صفحه 127
(با اندكى تفاوت).

[R A H A]

«علاّمه مجلسى» پس از نقل و شرح اين زيارت مى گويد:



اگر در شرح اين زيارت كمى بسط كلام دادم - اگرچه براى رعايت اختصار هنوز هم حقّ آن را ادا ننمودم - به اين جهت است كه اين زيارت از جهت سند، صحيح ترين، و از جهت موارد شمولش نسبت به ائمّه(عليهم السلام) شامل ترين و عام ترين زيارات، و از جهت لفظ، روشن ترين و فصيح ترين، و از جهت معنا و محتوا بليغ ترين، و از جهت شأن و مقام، عالى ترين زيارات است.(10)




«مجلسى اوّل» (پدر بزرگوار علاّمه مجلسى) نيز در شرح «من لا يحضره الفقيه» (يعنى در كتاب روضة المتّقين) مى فرمايد: اين زيارت احسن و اكمل زيارات است و من تا زمانى كه در عتبات عاليات بودم زيارت نكردم ائمّه(عليهم السلام) را مگر به اين زيارت.(11)



از حكايتى كه مرحوم «حاجى نورى» (قدّس الله نفسه) در كتاب «نجم الثاقب» نقل مى كند به دست مى آيد كه بايد بر اين زيارت مواظبت و مداومت داشت و از آن غافل نبود.(12)

10. بحارالانوار، جلد 99، صفحه 144.
11. روضة المتّقين، جلد 5، صفحه 452.
12. نجم الثاقب، صفحه 603.

[R A H A]

شرحی بر زیارت جامعه کبیره

زيارت اولياء الهي در بنيانهاي اعتقادي و زير ساختهاي فرهنگي تفكّر و انديشه شيعي ، جايگاهي بس عالي و والا داشته و نيز در تقويت اركان ايماني و تحكيم پايه هاي معرفتي انسان ، نقش شايسته و مو ثّر دارد .

زيارت از برترين موهبتهاي الهي است كه موجب ارتباط و وابستگي وجودي به اهل بيت( عليه السّلام ) مي شود كه خود منشاء خيرات و بركات و نزول فيض و اجر و ثواب است.




يكي از بهترين زيارت ها ، كه با عبارات بلندش به وجود ائمه اطهار( عليه السّلام) نظر دارد ، و زمينه معرفت بيشتر و كامل تر آنان را فراهم مي سازد، زيارت جامعه كبيره است. كه سراسر، مملوّ ازذكر كمالات و فضائل اهل بيت عصمت وطهارت (عليه السّلام ) مي باشد.

اين زيارت منشور بلند امامت و ولايت بوده كه ازمنبع فيض قدسي امام هادي (عليه السّلام ) و در قالب عبارات نوراني و زيبا ، متجلّي شده است.



زيارت جامعه كبيره از لحاظ بلاغت و فصاحت ، كم نظير و به لحاظ معنا ، در اوجي عظيم قرار دارد؛ كه صدور آن از غير معصوم ، نا ممكن و ناشدني است. و شبهه جعلي بودن آن ،بسيار بعيد و دور از ذهن است.

فلذا از بدو صدورش تا كنون مورد اهتمام ويژه اكابر علماي شيعه ، وكانون توجه دوستداران و شيعيان اهلبيت (عليه السلام) قرار گرفته است. اين زيارت در جوامع روائي اوّليّه و اصلي شيعه ، ثبت شده و در كتابهاي زيارتي و روايتي ديگر ، نقل شده است و بر آن شروح استادانه و عالمانه متعدّدي ، نوشته شده است .



امام زمان (عج)بر قرائت آن ،تاكيد فرموده اند .علماي بزرگ و مراجع تقليد ، خود بر خواندن آن مراقبت داشته و علاقه مندان به خاندان عصمت و طهارت را به استفاده و قرائت آن سفارش نموده اند . فلذا شيعه ، زيارت جامعه كبيره را ميزان راستي ودرستي عقايد وباور هايش ميداند وبا عرضه اعتقاداتش به اين زيارت صحت و سقم آنها را محك ميزند ودر يك كلام مي توانيم بگوييم اين زيارت مرامنامه شيعه دوازده امامي است.


با اين همه اخيراًآقاي دكتر عبد الكريم سروش در ضمن مكاتباتش با جناب حجت الاسلام دكتر سعيد بهمن پور- از اساتيد حوزه علميه قم –زيارت جامعه كبيره را ساختگي و مرامنامه شيعيان غالي دانسته است واز آنجايي كه ممكن است اين شبهه موجب تشويش اذهان جوانان و دانشجويان عزيز شود ويا ممكن است كساني را كه از مصادر و منابع اصيل و معتبر اين زيارت اطلاع چنداني ندارند به شك و ترديد بيندازد ، لازم آمد كه با دلايل و شواهد روشنگر و به شيوه قرآن كريم كه فرمود:

«ادع الي السبيل ربك بالحكمه والموعظه الحسنه وجادلهم بالتي هي احسن

«نمل -125 »

پاسخ اين شبهه داده شود ومستند بودن اين زيارت ،مبرهن گردد.مطالب اين نوشتار در دو قسمت تقديم خوانندگان محترم ميشودكه در پايان ، اسناد زيارت جامعه كبيره در منابع معتبر روائي شيعه ، ضميمه ميگردد.

محمد علی امانی

[R A H A]

عناوین قسمت اول

1-جعلي دانستن زيارت جامعه كبيره ،ادعايي بدون دليل



2-زيارت جامعه كبيره، در كتب اوليه و اصلي روائي شيعه



3-زيارت جامعه كبيره در بحار الانوار



4- زيارت جامعه كبيره در مفاتيح الجنان



5-زيارت جامعه كبيره ، مورد تأييد وسفارش امام زمان (عج )و امام رضا (عليه السلام)



6- شرح هاي متعدّد بر زيارت جامعه كبيره ، گوياي حقّانيت آن



7-محتوا ، مؤيد سند است



8- امام خميني (ره) و صفاي زيارت جامعه كبيره

محمد علی امانی

[R A H A]

1-جعلي دانستن زيارت جامعه كبيره ،ادعايي بدون دليل

كسي كه مدعي است زيارت جامعه كبيره ، ساختگي است و اساس و پايه اي ندارد بايد براي ادعايش دليل اقامه كند،
در غير اين صورت سخنش از درجه اعتبار ساقط شده و ارزش علمي و فني ندارد .


اين گونه اشكال كردن را اصطلاحاً، جرح گويند، يعني زخم زدن و تخريب كردن و هيچ ارتباطي به نقد و ايراد علمي ندارد.


اگر قرار باشد در عرصه مناظرات علمي و ديني ، به خود اجازه دهيم ، بدون دليل ومنطق هرگونه شبهه و اشكالي را-از باب آزاد انديشي و با پوشش نقد -مطرح نماييم ، نتيجه اي جز هرج و مرج علمي و تشويش اذهان نخواهد داشت و هيچ كمكي به توسعه فرهنگ نقد و نقدپذيري و رشد معرفت ديني نمي كند .



افكارجامعه ،از نقدي بهره مي برد كه ناصحانه، منصفانه وعالمانه باشد و با هدف بالا بردن ظرفيتهاي فكري و فرهنگي جامعه، وارد شده باشد و تحرك بخش و نشاط بر انگيز باشد. وبه پويايي جامعه بيانجامد بالاخره اشكال و نقدي مفيد است كه بار منفي و اثر تخريبي نداشته باشد.

محمد علی امانی

[R A H A]

2-زيارت جامعه كبيره، در كتب اوليه و اصلي روائي شيعه

زيارت جامعه كبيره ، از جمله زياراتي است كه سند آن در كتاب هاي روائي و منابع حديثي معتبر ، بويژه در كتب چهارگانه شيعه ، وجود دارد .



الف) شيخ صدوق (ره) ، اين زيارت را در كتاب « من لا يحضره الفقيه » - از كتاب هاي چهارگانه شيعه -از زبان امام هادي (عليه السلام) نقل كرده است. ( من لا يحضره الفقيه – ج دوم- ص 609 )ايشان ، همين زيارت را در كتاب عيون اخبار الرضا (عليه السلام) نيزآورده است.

( عيون اخبار الرضا (عليه السلام) – ج 2،ص 272)

شيخ صدوق كسي است كه به دعاي امام زمان (عج) ، متولد شده است.
خود ايشان در اين باره مي گويد : « هر گاه ابوجعفر محمد ابن علي الاسود ، مرا مي ديد كه براي گرفتن علم و دانش به محضر استاد مي روم ، به من فرمود:
اين ميل و اشتياق به علم و دانش كه در تو وجود دارد ، مايه شگفتي نيست ، زيرا تو ، به دعاي امام زمان (عج) متولد شده اي.»

(كمال الدين و تمام النعمة - شيخ صدوق -ج 2 - باب 45 -ص 502 )

و از بعضي از بزرگان نقل شده است كه حضرت ولي عصر (عج) ، گاهي اوقات ، سر قبر شيخ صدوق تشريف مي برند.

(نسيم معرفت – حسين گنجي – ص 24 )

شيخ طوسي (ره) در معرفي شيخ صدوق مي گويد: « او دانشمند جليل القدر و حافظ احاديث بود . از احوال رجال ، كاملاً آگاه . و در سلسله احاديث ، نقادي عالي مقام به شمار مي آمد . بين بزرگان قم از نظر حفظ احاديث و كثرت معلومات ، مانند نداشت .» (دانشمندان مسلمان ، فقها و اصولين- سايت اهل البيت-AhL-UL-BAIT.ORG)حضرت امام خميني (ره) درباره ايشان مي گويد: « بايد بداني كه شيخ صدوق كسي است كه تمام علماءاعلام از او كوچكي مي كنند و او را به جلالت قدر مي شناسند. آن بزرگوار كسي است كه به دعاي امام زمان (عج) متولد شده. آن كسي است كه، مورد لطف امام زمان (عليه السلام) بوده.»

(چهل حديث- مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره) – ص 73)

ب) مرحوم شيخ طوسي نيز، اين زيارت را در كتاب، « تهذيب الاحكام » كه يكي ديگر از كتب چهار گانه روائي شيعه است، آورده.

( تهذيب الاحكام- ج6- ص95)

شيخ طوسي ، شاگرد شيخ مفيد و سيد مرتضي علم الهدي است . او پايه گذار علوم اسلامي در مذهب تشيع است و هم اوست كه اولين دانشگاه شيعه (= حوزه علميه نجف اشرف) را تاسيس كرد .


علامه سيد مهدي بحر العلوم از پيشوايان مكتب جعفري و از با تقواترين علماء جهان اسلام درباره ايشان مي گويد:«محمّد ابن حسن طوسي، سرآمد طائفه اماميه و پرچمدار شريعت اسلام و پيشواي فرقه شيعه بعد از ائمه معصومين سلام الله عليه است.

او در آنچه متعلق به دين و مذهب است ، مورد اعتماد ماست. او محقق اصول و فروع و تهذيب كننده معقول و منقول است. شيخ الطائفه ما ورئيس شيعه ،علي الطلاق است.»

(ديدار با ابرار – شماره 34- علي رضا شهروي – سازمان تبليغات اسلامي- ص47)