فهرست خطبه ها و حکمت های نهج البلاغه

[R A H A]

خطبه 174
[4] از سخنان امام ( ع ) که به هنگام آگاهی از خروج طلحه و زبير
به سوی بصره برای جنگ فرمود [5] من هيچگاه تهديد به جنگ نمي شدم و
هرگز کسی نمي توانست از ضرب شمشير مرا به وحشت اندازد من به همان
وعده نصرتی که پروردگارم به من داده باقی هستم . [6] به خدا سوگند او
[ طلحه ] برای خونخواهی عثمان با عجله دست به کار نشد جز اينکه مي ترسيد
از او خون عثمان مطالبه شود [7] زيرا او خود متهم به قتل عثمان است و در
ميان مردم از او حريصتر بر کشتن عثمان يافت نمي شد [8] اما او برای
به شک انداختن مسلمانان و اشتباه اندازی و مغالطه کاری گروهی را [ به
عنوان خونخواهی او ] اطراف خويش گرد آورد . [9] سوگند به خدا او
مي بايست در مورد عثمان يکی از سه کار را انجام مي داد ولی نکرد
زيرا پسر عفان ستمکار بود [10] چنانکه او مي انديشيد سزاوار بود که
با کشندگان او همکاری کند [11] و از يارانش دوری و به مبارزه با آن
بپردازد . و اگر مظلوم بود باز سزاوار اين بود که از کشته شدن او
جلوگيری کند [12] و در مورد کارهايش عذرهای موجهی ارائه دهد . و چنانچه در
اين مورد شک و ترديد داشت [13] خوب بود کناره مي گرفت و به گوشه ای پناه
مي برد 000 [1] و مردم را با او وامي گذاشت اما او هيچکدام از اين سه را
انجام نداد . [2] و به کاری دست زد که دليل روشنی برای آن نداشت و
عذرهائی که برای آن مي آورد قابل پذيرش نيست [ او مردم را بر ضد من
بدون هيچ دليل تحريک کرد ]

[R A H A]

خطبه 175
[3] از خطبه های امام ( ع ) که در آن پند و اندرز و نزديکی خود با پيامبر
( ص ) را ذکر کرده [4] ای مردمی [ که غافليد ] اما از شما غافل نيستند
[و تمام کردارتان را ثبت مي کنند] و ای آنانکه [ دستورات خدا را ]
ترک مي کنيد اما شما را ترک نمي گويند [ و سرمايه هايتان را مي گيرند ]
[5] چه شده است . مي بينم از خدای روی برتافته ايد و به غير او روی
آورده ايد ؟ گويا شما گله های شتران و گوسفندانی هستيد که چوپان شما
را به چراگاهی پر و با چشمه ای بيماري زا مي برد [6] آنها همانند حيوانات
پرواری هستند که برای کارد آماده شده اند ولی خودشان نمي دانند چه
هدفی از آنها در نظر است [7] اين گوسفندان چنانند که هر گاه به آنها
نيکی کنند [ و مقداری علف برايشان بريزند ] يک روز خود را يک عمر
مي پندارند و زندگی را در سيری مي بينند [8] به خدا سوگند اگر بخواهم مي توانم
هر کدام شما را از آغاز و پايان کارش و از تمام شک ون زندگيش آگاه
سازم [9] ولی از آن مي ترسم که اين کار موجب کافرشدن شما به پيامبر ( ص )
گردد [ درباره ام غلو کنيد ] [10] آگاه باشيد که من اين اسرار را به
خاصانی که مورد اطمينان است خواهم سپرد . و سوگند به خدائی که محمد
صلی الله عليه و آله و سلم را به حق برانگيخت [11] و او را از ميان مردم
برگزيد من جز راست سخنی بر زبان نمي آورم پيامبر همه اينها را به من
تعليم داده [12] و از محل هلاکت آن کس که هلاک مي شود و جای نجات کسی که
نجات مي يابد و پايان اين امر [ خلافت ] همه را به من خبر داده و از
آن آگاهم ساخته است . [13] و هيچ حادثه ای بر من نمي گذرد جز اينکه آن را در
گوشم فرمود و مرا از آن مطلع ساخت . [14] ای مردم به خدا سوگند من شما
را به هيچ طاعتی وادار نمي کنم مگر اينکه پيش از شما خودم به آن عمل
مي کنم [15] و شما را از معصيتی نهی نمي کنم مگر اينکه خودم پيش از شما از آن
کناره گيری مي نمايم .

[R A H A]

خطبه 176
[1] از خطبه های امام ( ع ) که در آن مردم را موعظه و فضائل قرآن را بيان
و از بدعت گزاری نهی کرده است اندرز به مردم [2] از آنچه خداوند بيان
فرموده است بهره بگيريد، از موعظه و اندرزهای خدا پند بپذيريد و
نصيحتهای او را قبول کنيد [3] زيرا خداوند با دليلهای روشن راه عذر را به
روی شما بسته و حجت را بر شما تمام کرده است [4] اعمال و کرداری را که
دوست دارد برايتان بيان نموده و آنچه را که منفور مي دارد برای شما
شرح داده است تا از آنها تبعيت کنيد و از اينها دوری گزينيد [5] چه
اينکه رسولخدا صلی الله عليه و آله و سلم همواره مي فرمود : [6] بهشت در
لابلای ناراحتيها و دوزخ در لابلای شهوات پيچيده شده است [7] آگاه باشيد
هيچ طاعتی نيست جز اينکه طبع انسان از انجام آن ناراحت است و
هيچکدام از گناهان و معاصی يافت نمي شود جز اينکه با تمايلات و غرائز
حيوانی انسان سازگار است [8] بنابراين رحمت خداوند بر کسی باد که از
شهواتش خودداری کند [9] و هوسهای سرکش نفس را ريشه کن سازد زيرا
مشکلترين کار جلوگيری از همين نفس سرکش است [10] که هميشه ميل به معصيت
و گناه دارد . [11] ای بندگان خدا بدانيد که مؤمن صبح و شام به خويش
بدگمان است [12] همواره از خود عيب مي گيرد و طالب تکامل و افزايش کار
نيک از خويش مي باشد . بنابراين همچون پيشينيان و گذشتگان خود که
پيشاپيش شما بودند باشيد [13] آنها به مسافری مي ماندند که عمودهای خيمه
زندگی را برگرفته و طی طريق مي نمودند [ آنها با اعمال پاک خويش و
ترک وابستگی به زرق و برق دنيای مادی همواره آماده سفر به سرای ديگر
بودند ] [1] فضائل قرآن [2] آگاه باشيد اين قرآن پنددهنده ای است که انسان
را نمي فريبد هدايت کننده ای که گمراه نمي سازد [3] و سخنگوئی است که هرگز
دروغ نمي گويد . هر کس با قرآن مجالست کند از کنار آن با زيادی
يا نقصانی برمي خيزد : [4] زيادی در هدايت يا نقصان از کوردلی و جهل
[5] آگاه باشيد هيچکس پس از داشتن قرآن فقر و بيچارگی ندارد و هيچکس
پيش از آن غنا و بی نيازی نخواهد داشت [6] بنابراين از قرآن برای
بيماري های خود شفا و بهبودی بطلبيد و برای پيروزی بر شدائد و مشکلات
از آن استعانت جوئيد [7] زيرا در قرآن شفای بزرگترين بيماريها يعنی کفر و
نفاق و گمراهی و ضلالت است [8] پس آنچه مي خواهيد به وسيله قرآن از خدا
بخواهيد و با دوستی قرآن به سوی خداوند توجه کنيد هرگز به وسيله کتاب
خدا از مخلوق چيزی درخواست نکنيد [ و آنرا وسيله رسيدن به آرزوهای
مادی خود قرار مدهيد ] [9] زيرا چيزی که بندگان به وسيله آن به خدا تقرب
جويند محترم تر از قرآن نيست . و بدانيد قرآن شفاعت کننده ای است که
شفاعتش پذيرفته و گوينده ای است که سخنش تصديق مي گردد .[10] آن کس که
قرآن در قيامت شفاعتش کند مورد شفاعت قرار مي گيرد . [11] و هر کس قرآن
از او شکايت کند گواهيش بر ضد او پذيرفته مي شود در روز قيامت
گوينده ای صدا مي زند : [12] آگاه باشيد امروز هر کس گرفتار بذری است که
افشانده و گرفتار عاقبت کاری است که انجام داده جز آنان که بذر قرآن
افشانده اند [13] پس شما از بذرافشانان قرآن و پيروان آن باشيد با قرآن
خدا را بشناسيد و خويشتن را با آن اندرز دهيد [14] و هر گاه [ نظر شما بر
خلاف قرآن بود ] خود را متهم کنيد و خواسته های خويشتن را در برابر
قرآن نادرست بشماريد . [15] ترغيب به سوی عمل [16] عمل عمل پس از آن
توجه به پايان کار پايان کار استقا مت استقامت سپس صبر صبر
[17] ورع ورع برای شما پايان و عاقبتی تعيين شده خود را به آنجا برسانيد
[18] و پرچم را راهنمائی معين گرديده به وسيله آن هدايت شويد . و برای
اسلام هدف و نتيجه ای در نظر گرفته شده به آن برسيد [1] و با انجام
فرائضی که بر شما است و وظايفی که برايتان تعيين شده حق خدا را ادا
کنيد و از گرو آن بيرون آئيد [2] که من شاهد و گواه اعمال شما هستم و از
جانب شما در قيامت اقامه حجت و دليل مي کنم . [3] اندرز به مردم [4] آگاه
باشيد مقدرات سابق به وقوع پيوست و قضاء گذشته [ بالاخره ] انجام
يافت [5] و من به اتکاء وعده های خدا و دليل او سخن مي گويم خداوند
مي فرمايد : کسانی که گفتند : [6] پروردگار ما خداست سپس استقامت به
خرج دادند فرشتگان بر آنها نازل مي گردند [ و به آنها مي گويند ] نترسيد
و محزون مباشيد [7] و بشارت باد بر شما بهشتی که موعود است شما
گفته ايد پروردگار ما خدا است [8] پس بر انجام دستورات کتاب او و
در راهی که فرمان داده است و در طريق نيکی که همان پرستش اوست
استقامت و ايستادگی ورزيد [9] و از دائره فرمانش خارج نشويد و در آن
بدعتی مگذاريد و از آن منحرف نگرديد [10] چه اينکه آنها که خارج شوند در
رستاخيز از رحمت خداوند بريده خواهند شد [11] سپس مواظب باشيد اخلاق نيک
را در هم نشکنيد و آن را به خوی بد مبدل نسازيد . يک زبان باشيد [12] مرد
بايد زبانش را حفظ کند زيرا اين زبان سرکش صاحبش را به هلاکت
مي اندازد . [13] به خدا سوگند باور نمي کنم بنده ای زبانش را حفظ نکند
تقوائی سودمند به دست آورد . [14] زبان مؤمن پشت قلب او و قلب و عقل
منافق پشت زبانش قرار دارد يعنی مؤمن هرگاه بخواهد سخنی گويد نخست
مي انديشد [15] اگر نيک بود اظهار مي کند و چنانکه ناپسند و بد بود پنهانش
مي دارد . [16] ولی شخص دورو و منافق آنچه بر زبانش آمد مي گويد و پيش از
آن نمي انديشد که کدام به سود و کدام به زيان اوست ؟ [17] رسولخدا صلی الله
عليه و آله و سلم فرمود : [18] ايمان بنده ای درست و کامل نخواهد شد تا
قلبش درست نشود و قلبش درست نمي شود تا زبانش درست شود [1] هر کس
از شما توانائی داشته باشد که خدا را در حالی ملاقات کند که دستش از خون و
اموال مسلمانان پاک و زبانش از عرض و آبروی آنان سالم بماند بايد
چنين کند . [2] تحريم بدعتها : [3] ای بندگان خدا آگاه باشيد مؤمن کسی است
که آنچه در ابتدا [ زمان پيامبر ] حلال بوده هم اکنون حلال بشمرد [4] و آنچه
که در آغاز حرام بوده الان نيز حرام بداند . و آنچه مردم به بدعت
[حلال مي شمردند] اما بر شما حرام بوده است اين بدعت حتی ذره ای از آنها را
هم بر شما حلال نمي کند [5] بلکه حلال همان است که خدا حلال کرده و حرام آن
است که خداوند تحريم فرموده است . [6] در امور و حوادث تجربه آموخته ايد
و با وضع گذشتگان پند و اندرز داده شده ايد . مثلها برايتان زده اند [7] و
به امری آشکار دعوت گرديده ايد . بنابراين جز افراد کر در اين
امری که صدايش همه جا را پيچيده ناشنوا نمي شوند [8] و غير از کوران از
اين جريان روشن و واضح نابينا نمي گردند آن کس که از آزمايشگاه و
تجربه های خداداد سود نبرد از هيچ پند و اندرزی سود نخواهد برد [9] کوته
بينی و کوته فکری آشکارا دامن او را مي گيرند تا آنجا که بد را خوب و
خوب را بد مي پندارد . [10] مردم دو گروه بيش نيستند [ گروهی ] تابع
شريعت و آئين [ و گروهی ] بدعتگذار [11] که از ناحيه خدا دليلی از سنت
پيامبران و روشنائی از حجت و برهان به همراه ندارند . [12] قرآن کتاب خدا
[13] خداوند سبحان احدی را به مطالبی مانند آنچه در قرآن آمده موعظه
نفرموده است زيرا قرآن رشته محکم خدا است [14] و وسيله امين او بهار دلها
و چشمه های دانش در قرآن است برای قلب و فکر جلائی جز قرآن نتوان
يافت [15] خصوصا در محيطی که بيداردلان از ميان رفته و غافلان يا تغافل
کنندگان باقيمانده اند . [16] هر کجا کار نيکی بود به آن کمک کنيد و هر جا
شری مشاهده کرديد از آن دوری گزينيد . [1] زيرا پيامبر صلی الله عليه و
آله و سلم همواره مي فرمود : ای فرزند آدم [2] عمل نيک را انجام ده و
شر و بدی را کنارگذار اگر چنين کنی در جاده مستقيم و راه وسط خواهی
بود [ و به قرب خداوند راه خواهی يافت ] [3] انواع ظلم [4] بدانيد ظلم و ستم
بر سه گونه است : ستمی که هرگز بخشوده نمي شود و ستمی که بدون مجازات
نخواهد بود و ظلمی است که از آن صرفنظر مي شود و بازخواست ندارد .
[5] اما ظلمی که بخشوده نخواهد شد شرک به خداست خداوند مي فرمايد :
[6] خداوند هيچگاه از شرک به خود در نمي گذرد اما ظلمی که
بخشوده مي شود ستمی است که بنده با گناهان صغيره به خويشتن کرده است
[7] . و اما ستمی که بدون مجازات نمي ماند ستمگری بعضی از بندگان به برخی
ديگر است . [8] قصاص در آنجا بسيار سخت است [ اين قصاص ] مجروح ساختن
با کارد و يا زدن با تازيانه نيست [9] بلکه چيزی است که اينها در
برابرش کوچک است . مبادا در دين متلون و دو رنگ باشيد [10] که همبستگی
و اتحاد در راه حق گرچه از آن کراهت داشته باشيد بهتر است از
پراکندگی در راه باطلی که مورد علاقه شما است . [11] چه اينکه خداوند سبحان
به هيچکس نه گذشتگان و نه آنها که هم اکنون هستند در اثر تفرقه چيزی
نبخشيده است . [12] لزوم اطاعت پروردگار[13] ای مردم خوشا به حال آن کس
که اشتغال به عيب خود وی را از توجه به عيوب ديگران بازدارد و خوشا به حال کسی
که ملازم خانه خود گردد [14] توشه خويش را بخورد و به اطاعت پروردگارش مشغول باشد
و برخطاهای خويش بگريد[15] او به خويشتن مشغول و انسانها از دستش راحت باشند.

[R A H A]

خطبه 177
[1] از سخنان امام ع در مورد حکمين [2] نظر و رای جمعيت شما بر اين قرارگرفت
که دونفر را انتخاب کنند [تا بين ما و معاويه حکم باشند] و ما از آن دو
[ابوموسی و عمروعاص ] پيمان گرفتيم که در برابر قرآن خاضع باشند
[3] و از آن تجاوز نکنند زبان آنها با قرآن و قلوبشان پيرو آن باشد
[4] اما آنها از قرآن روی بازگرداندند و با اينکه حق را آشکارا مي ديدند
آن را ترک گفتند جور و ستم خواسته دلشان بود [5] و اعوجاج و کژی طرز
فکرشان . ولی ما پيش از آنکه آنها اين رای بد را بدهند و اين حکم
جائرانه را صادر کنند با آنها شرط کرده بوديم که به عدل حکم کنند و به
حق عمل نمايند [6] بنابراين هنگاميکه اين دو نفر از راه حق منحرف گردند و
حکم غير صحيحی يعنی عکس حکم خداوند را صادر کنند حجت در اختيار ما و
برای ماست [ بنابراين نظر آنها برای ما هيچ اثری ندارد زيرا آنها با
شرط مخالفت کردند ]

[R A H A]

خطبه 178
[7] از سخنان امام ( ع ) که در مورد گواهی به وحدانيت خداوند و بر
رسالت رسول خدا ( ص ) و تقوا ايراد فرموده است . و گفته شده که اين
خطبه را پس از قتل عثمان در آغاز خلافتش ايراد کرده است خدا و
پيامبرش [8] هيچ کاری وی را به خود مشغول نمي سازد و گذشت زمان در او
دگرگونی ايجاد نمي کند و مکانی وی را در برنمي گيرد هيچ زبانی قدرت
توصيفش را ندارد . [9] نه تعداد فراوان قطرات آبها و نه ستارگان آسمان
نه ذرات خاک همراه گردبادها در هوا [10] و نه حرکات مورچگان بر سنگهای
سخت و نه استراحتگاه مورچه های ريز در شبهای تار هيچکد ام از اينها
از او مخفی و پنهان نيست [11] او بخوبی از محل سقوط برگها و حرکات
مخفيانه چشمها آگاه است . [1] و گواهی مي دهم که جز الله خدائی نيست
و همتائی برايش تصور نتوان کرد شک و ترديدی در هستي اش وجود ندارد
[2] به آئينش کافر نيستم و خلقتش را انکار نمي کنم . [3] شهادت کسی که نيتش
راست درونش پاک يقينش خالص و ميزان عملش سنگين است . [4] و گواهی
ميدهم که محمد ( ص ) بنده و فرستاده برگزيده وی از ميان خلائق است .
که برای تشريح حقائق آئين خدا انتخاب شده [5] و به ويژگيهای خاص اخلاقی
گرامی داشته و او را برای رساندن رسالتهای کريمانه اش برگزيده [6] و همو
است که به وسيله وی نشانه های هدايت آشکار و تاريکيهای کوری ضلالت جلا
و روشنی يافته است . [ تا همگان آنرا بشناسند و حذر کنند] [7] ای مردم
دنيا آرزومندان و دلبستگان خود را مي فريبد از وعده های دروغين به
علاقمندان خود بخل نمي ورزد و بر آن کس که بر دنيا پيروز گردد چيره
خواهد شد [ و سرانجام او را هلاک خواهد نمود ] [8] سوگند به خدا ممکن
نيست هيچ ملتی از آغوش ناز و نعمت زندگی گرفته شده باشند مگر به
واسطه گناهانی که مرتکب شده اند [9] زيرا خداوند به بندگان ستم
روانميدارد . اگر مردم آنگاه که بلاها نازل مي شود [10] و نعمتها را از
آنها سلب مي کند با صدق نيت در پيشگاه خدا تضرع کنند و با قلبهای پر
محبت نسبت به پروردگار از او درخواست نمايند [11] مسلما آنچه از دستشان
رفته بازخواهدگشت و هر گونه مفسده ای را برايشان اصلاح خواهد نمود . من
از اين مي ترسم که شما در جهالت و غرور قرار گرفته باشيد [12] چه اينکه در
جريانات گذشته به سوئی مايل شديد که از نظر من قابل تمجيد نبود [13] اما
اگر وضع شما بار ديگر تغيير کند [ و همچون زمان پيامبر مسلمانانی
خالص گرديد ] سعادتمند خواهيد شد [14] وظيفه من جز تلاش و کوشش نيست .
اگر مي خواستم بگويم و کوتاهي های شما را درباره خود بازگو کنم ] مي گفتم
اما اميد است خداوند از گذشته صرفنظر کند

[R A H A]

خطبه 179
[1] از سخنان امام ( ع ) ذعلب يمانی از امام پرسيد : اي
اميرمؤمنان آيا پروردگارت را ديده ای ؟ امام در پاسخش فرمود : پس
من کسی را مي پرستم که نديده باشم ؟ پرسيد چگونه او را مشاهده
فرموداه ی ؟ امام پاسخ داد : [2] چشمها هرگز او را آشکارا نمي بينند اما
قلبها با نيروی حقيقت ايمان وی را درک مي کنند [3] به همه چيز نزديک
است اما نه آنطور که به آنها چسبيده باشد از همه چيز دور است اما نه
آنچنان که از آنها بيگانه باشد سخن مي گويد اما نه اينکه قبلا نياز به
انديشه داشته باشد [4] اراده مي کند اما نه اينکه پيش از آن نيازمند به
فکر و تصميم باشد صانع و سازنده است اما نه با اعضاء و جوارح لطيف
است اما نه اينکه مخفی باشد [5] بزرگ و قدرتمند است اما نه اينکه
جفاکار باشد . بينا است ولی نه با حس باصره [6] و رحيم است اما نه به
اين معنی که نازکدل باشد چهره ها در برابر عظمتش خاضع [7] و قلبها از
هيبتش مضطربند .

[R A H A]

خطبه 180
[8] از خطبه های امام عليه السلام که در نکوهش ياران نافرمانش ايراد
فرموده است [9] خداوند را بر آنچه فرمان داده و هر کار که مقدر
فرموده مي ستايم . [10] و پروردگار را بر گرفتاری خود به گروهی که هرگاه
فرمان داده ام اطاعت نکرديد و هر زمان که دعوتتان نمودم اجابت
ننموديد ستايش مي کنم [11] [ همان شما که ] هرگاه مهلتتان دهم در بيهودگی
فرومي رويد و هنگامی که با جنگ و نبرد روبرو شويد ضعف و ناتوانی نشان
مي دهيد . اگر مردم اطراف پيشوائی گرد آيند طعنه مي زنيد [12] و اگر شما را
به سوی مشکلی بکشانند عقب نشينی مي کنيد . دشمن شما بي پدر باد [13] برای
ياري کردن خويش و جهاد در راه حق خود منتظر چه هستيد ؟ مرگ يا ذلت ؟
[14] سوگند به خدا اگر مرگ من فرا رسد که حتما خواهد رسيد بين من و
شما جدائی خواهد افتاد [15] در حالی که من از مصاحبت با شما ناراحت و
وجودتان برايم قدرت آفرين نبود [ اما من برای شما همه چيز بودم ] خدا
خيرتان دهد [ در شگفتم ] آيا در ميان شما دين نيست که شما را
گردآورد ؟ [1] و آيا غيرتی نيست که شما را به سوی دشمن بسيج کند ؟ آيا
اين شگفت آور نيست که معاويه خبيث اين جفاپيشگان اوباش را دعوت
کند و آنها بدون انتظار بخشش و کمکی متابعتش کنند ؟ [2] اما من با
اينکه شما بازماندگان اسلام و بقايای مردميد دعوتتان به کمک و عطايا
مي کنم [3] ولی از گردم پراکنده مي شويد و راه تشتت و تفرقه را پيش
مي گيريد [ چنان بي تفاوت هستيد که ] نه از دستورات و کارهايم راضی
مي شويد [4] و نه شما را به غضب مي اندازد که برضد آن اجتماع کنيد .
محبوبترين چيزی که دوست دارم ملاقاتش کنم مرگ است [5] کتاب خدا را
به شما تعلم دادم راه و رسم استدلال را به شما آموختم [6] آنچه نمي شناختيد
به شما شناساندم و آنچه لقلقه زبانتان بود و از حقيقت آن آگاه نبوديد
با بيان و توضيح خويش مفهوم و به ذائقه فکرتان گوارا ساختم اما [ صد
حيف ] که نابينا نمي تواند ببيند و خوابيده بيدار نيست [7] سوگند به
خدا چقدر به جهالت و نادانی نزديکند مردمی که رهبرشان معاويه و طرف
مشورت و مربی آنها پسر نابغه [ عمروعاص ] باشد

[R A H A]

خطبه 181
[8] از سخنان امام ( ع ) که درباره گروهی از سپاه کوفه فرموده است
امام يکی از ياران خود را فرستاد تا از وضع گروهی از سپاه کوفه که
تصميم داشتند به خاطر ترس از او به خوارج ملحق گردند اطلاعی کسب کند
پس از بازگشت امام از او پرسيد : آيا ايمن گرديدند و بر جای باقی
ماندند يا ترسيدند و کوچ نمودند . عرض کرد : ای اميرمؤمنان ترسيدند
و کوچ کردند در اينجا امام ( ع ) فرمود : [9] از رحمت خدا بدور باشند
همانگونه که قوم ثمود از رحمتش دور شدند آگاه باشيد اکر نوک
نيزه ها به سوی آنها متوجه مي شد [10] و شمشيرها بر فرقشان مي باريد از گذشته
خود پشيمان مي گشتند [11] شيطان امروز از آنها درخواست تفرقه کرده اما فردا
از آنها بيزاری مي جويد و خويش را از آنها کنار خواهد کشيد 000 [1] آنها
را همين بس که از طريق هدايت خارج و به گمراهی و کوری بازگشتند [2] راه
حق را سد کردند و در وادی حيرت و جهل فروماندند .

[R A H A]

خطبه 182
[3] از خطبه های امام ( ع ) از نوف بکالی نقل شده که : اميرمؤمنان
( ع ) در کوفه بر روی سنگهائی که جعده بن هبيره مخزومی برايش نصب
کرده بود ايستاد و اين خطبه را ايراد فرمود در حالی که امام پيراهنی
خشن از پشم بر تن و شمشيرش را با بندی از ليف خرما حمايل و در
پاهايش کفشی از ليف خرما بود و پيشانيش از اثر سجده پينه بسته بود
در اين خطبه چنين فرمود : ستايش خداوند [4] ستايش مخصوص خداوندی است
که سرانجام خلقت و عواقب امور به او منتهی مي گردد [5] او را بر احسان
عظيمش و برهان روشنش و فراوانی فضل و منتش مي ستائيم [6] ستايشی که حقش
را اداء کند و سپاس شايسته او را به جا آورد به ثوابش ما را نزديک
سازد و موجب ازدياد نيکی و احسان او گردد [7] و از او استعانت مي طلبيم
استعانت کسی که به فضل پروردگار اميدوار است به سودش آرزومند و از
عدم زيانش مطمئن [8] و به قدرت او معترف و به گفتار و کردار او معتقد
است . به او ايمان داريم ايمان کسی که با يقين کامل به او اميدوار
است [9] و با اعتقاد خالص به او متوجه و با ايمانی پاک در برابرش خضوع
مي کند [10] و مخلصانه به توحيد او عقيده دارد با تمجيد فراوان به بزرگداشت
او مي پردازد و با رغبت و کوشش بسيار به او پناهنده مي شود . [11] يکتائيش
[12] او از کسی متولد نشده تا در عزت و قدرت شريکی داشته باشد و
فرزندی به دنيا نياورده تا پس از وفات چيزی به ارث بگذارد 000 [1] وقت
و زمانی از او پيشی نگرفته و زيادی و نقصان بر او عارض نشده است .
[2] او با نشانه های تدبير متقن و نظام محکمی که به ما ارائه داده عظمت
خويش را در پيش چشم عقلها آشکار جلوه کرده است . [3] از شواهد عظمت او
خلقت و آفرينشش آسمانهای ثابت و پابرجائی است که بدون ستون و بدون
تکيه گاهی برقرارند [4] اين آسمانها را به طاعت خويش دعوت کرد و آنها با
اذعان کامل بدون درنگ و سستی اجابت کردند . [5] اگر همين اقرار آنها به
ربوبيت حق و اذعانشان به اطاعت از او نبود [6] هرگز آنها را محل عرش
خويش و مسکن فرشتگان و جای بالارفتن سخنان پاک و اعمال صالح و نيک
بندگانش قرار نمي داد . [7] ستارگان آسمان را علائم و نشانه هائی قرار داد
تا آنها که [ شب هنگام ] در نقاط مختلف حيران و سرگردان مي مانند به
وسيله آنها راهنمائی شوند . [8] پرده های ظلمانی شبهای تار مانع نورافشانی
آنها نمي گردد [9] و چادر سياه و تاريک شبها نمي توانند از تلالؤ نور ماه در
پهنه آسمانها جلوگيری کنند . [10] منزه است خداوند که سياهی شبهای تاريک
و خاموش [11] در نقاط پست زمين و در قله های کوتاه و بلند کوهها که در
کنار يکديگر قرار گرفته اند بر او مخفی نمي ماند [12] و نيز آنچه را که غرش
رعد در کرانه های آسمان به وجود مي آورد و آنچه برقهای ابر آن را
متلاشی مي سازند [13] همچنين بادهای تند و شديد و برگهائی که براثر باران از
شاخه ها جدا مي شوند [14] و محل سقوط و ريزش قطرات بارانها و جايگاه کشش
دانه بوسيله مورچگان و حرکات آنها و غذاهائی که پشه ها را کفايت مي کند
و آنچه را که موجودات ماده در رحم دارند از همه اينها آگاه است [ و
همه در پيشگاه علمش روشن و آشکارند ] [1] باز هم ستايش خداوند [2] ستايش
ويژه خداوندی است که همواره بوده پيش از آنکه کرسی يا عرش
آسمان يا زمين جن يا انس موجود شوند . [3] خداوندی که با
فکر و عقلهای ژرف انديش درک نشود و با نيروی فهم اندازه ای برايش
تصور نگردد هيچ سؤال کننده ای او را به خود مشغول نمي سازد [4] عطا و بخشش
از دارائيش نمي کاهد او با چشم نمي بيند [ زيرا جسم نيست ] و در مکانی
محدود نمي شود [5] همتا و همسری برايش معقول نيست و در آفرينش نياز به
وسيله ای ندارد با حواس درک نمي شود [6] و با بشر مقايسه نمي گردد همان کسی
که با موسی سخن گفت و آيات عظيمش را به او نشان داد [7] اما بدون اعضاء
و زبان و کام . [8] ای کسی که خود را برای توصيف پروردگار به زحمت
انداخته ای اگر راست مي گوئی [9] جبرئيل و ميکائيل و لشکر فرشتگان مقربين
را : همانها که در بارگاه قدس همواره در رکوع و سجودند توصيف کن
[10] فرشتگانی که عقلشان از اينکه احسن الخالقين را در حدی محدود سازد در
گرداب حيرت فرومانده [ زيرا ] کسی را مي توان با توصيف درک کرد که
دارای شکل و اعضاء و جوارح است [11] و کسی را مي توان با صفات شناخت که
محدود باشد و در حد معينی عمرش سپری شود [12] پس معبودی جز او نيست که
با نور خويش هر ظلمتی را روشن ساخته و با تاريکيهائی که مي آفريند هر
نوری را در ظلمت فرومي برد [13] توصيه به تقوا[14] ای بندگان خدا شما را به
تقوا و پرهيرکاری در برابر خدا سفارش مي کنم همان خدائی که لباسهای
فاخر را به شما پوشانده و معاش و روزی را به فراوانی به شما ارزانی
داشته است . [15] اگر راهی به سوی بقاء يا جلوگيری از مرگ وجود داشت
[16] حتما سليمان بن داود آنرا در اختيار مي گرفت چرا که خداوند حکومت
بر جن و انس را همراه نبوت و مقام بلند قرب و منزلت الهی به او
عطا کرد . [17] اما آنگاه که پيمانه روزی او پر شد و مدت زندگيش کامل
گشت تيرهای مرگ از کمان فناء به سوی او پرتاب شد و دار و ديار از
او خالی گرديد [1] خانه ها و مسکنهای او بي صاحب ماندند و آنها را گروهی
ديگر به ارث بردند . [ در هر حال ] برای شما در تاريخ قرون گذشته
درسهای عبرت فراوانی وجود دارد . [2] کجايند عمالقه ؟ و کجايند
فرزندان آنها ؟ کجا هستند فرعونها و فرزندانشان ؟ [3] اصحاب شهرهای
رس همانها که پيامبران را کشتند و چراغ پرفروغ سنن آنها را خاموش
[4] و راه و رسم ستمگران و جباران را زنده ساختند کجايند ؟ 000 کجايند
آنها که بالشکرهای گران به راه افتادند و هزاران نفر را هزيمت دادند
سپاهيان فراوان گرد آوردند و شهرها بنا نهادند ؟ [5] قسمتی ديگر از اين
خطبه درباره مهدی ( ع ) زره دانش را بر تن پوشانده و با تمامی
آداب با توجه و معرفت و آمادگی آنرا فراگرفته [6] حکمت گمشده اوست
که همواره در جستجوی آن است و نياز اوست که در طلبش پرس و جو دارد
[7] به هنگامی که اسلام غروب مي کند و همچون شتری که از راه رفتن مانده بر
زمين قرار مي گيرد و سينه اش را به آن مي چسباند او پنهان خواهد شد [ تا
زمانی که فرمان الهی برای قيامش فرارسد ] [8] او باقي مانده ای است از
حجتهای خدا و خليفه و جانشينی است از جانشينان پيامبران [9] سپس امام
فرمود : [10] ای مردم من مواعظ و پند و اندرزهائی را که پيامبران برای
امتشان بازگو کرده بودند در ميان شما نشر دادم [11] و وظيفه ای را که
اوصيای پيامبران نسبت به امت آنها بعد از مرگشان داشتند در مورد شما
به انجام رساندم با تازيانه ام شما را ادب کردم ولی به هيچ صراطی
مستقيم نشديد [12] و با نواهی پروردگار شما را به پيش راندم ولی جمع نشديد
خدا خيرتان دهد [13] آيا منتظريد پيشوائی جز من با شما همراه گردد ؟ و
راه حق را به شما نشان دهد ؟ [14] آگاه باشيد آنچه از دنيا روی آورده بود
پشت کرده و آنچه پشت کرده بود روی آورده است [1] و بندگان نيکوکار و
برگزيده خدا آماده رحيل گرديده اند و کمی از دنيای فانی را با آخرت
که در آن فنا نيست معاوضه کردند [2] راستی برادران ما که خونشان در صفين
ريخت اگر امروز زنده نيستند چه زيان ديده اند خوشا به حالشان که
نيستند [3] تا از اين لقمه های گلوگير بخورند و از اين آبهای ناگوار
بنوشند [4] به خدا سوگند آنها خدا را ملاقات کردند و پاداششان را داد و
آنها را بعد از خوف در سرای امن خويش جايگزين ساخت . [5] کجا
هستند برادران من ؟ همانها که سواره به راه مي افتادند و در راه حق قدم
بر مي داشتند کجاست عمار ؟ [6] کجاست ابن تيهان ؟ و کجاست
ذوالشهادتين ؟ [7] و کجايند مانند آنان از برادرانشان که پيمان بر
جانبازی بستند و سرهای آنها برای ستمگران فرستاده شد ؟ [8] آنگاه دست
به محاسن شريف زد مدتی بس طولانی گريست پس از آن فرمود . [9] آه بر
برادرانم همانها که قرآن را تلاوت مي کردند و به کار مي بستند در
فرائض دقت مي کردند و آن را به پا مي داشتند [10] سنتها را زنده و بدعتها
را مي راندند . دعوت به جهاد را مي پذيرفتند . و به رهبر خود اطمينان
داشتند و صميمانه از او پيروی مي کردند . [11] سپس با صدای بلند فرياد زد :
[12] بندگان خدا جهاد 000 جهاد آگاه باشيد من امروز لشکر به سوی
اردوگاه حرکت مي دهم آنکس که مي خواهد به سوی خدا کوچ کند همراه ما
خارج گردد [13] نوف گفت : برای فرزندش حسين ( ع ) پرچمی با ده
هزار نفر و برای قيس بن سعد در ده هزار و برای ابوايوب انصاری
در ده هزار و برای ديگران هر کدام تعدادی ديگر تهيه فرمود . تصميم
داشت به صفين بازگردد . و هنوز جمعه نگذشته بود که ابن ملجم
جنايتکار به امام ضربت زد لشکر برگشت و ما همچون گله ای بوديم که
شبان خود را از دست داده و گرگان از هر جانب به سرعت به آنها
حمله ور شده بودند

[R A H A]

خطبه 183
[1] از خطبه های امام ( ع ) که درباره قدرت پروردگار فضائل قرآن و توصيه
به تقوا ايراد فرموده است . خداوند بزرگ [2] ستايش ويژه خداوندی است
که بدون ديده شدن شناخته شده و بی هيچ زحمت و مشقتی آفريننده است با
قدرتش مخلوقات را آفريد [3] با عزتش گردن کشان را بنده خويش ساخت و
با جود و سخايش بر همه بزرگان برتری جست [4] هم اوست که دنيا را مسکن
مخلوقش گردانيد و رسولانش را بسوی جن و انس مبعوث ساخت ، [5] تا پرده
از چهره [زشت ] دنيا برای آنها برگيرند، و آنان را از زيانهايش برحذر
دارند، و [در بي وفائی دنيا و پستی زرق و برق و تجمل پرستي اش ] برای آنان
مثلها بزنند، [6] و عيوب دنياپرستی را به آنها نشان دهند، و آنچه را که
مايه عبرت است [7] از تندرستيها و بيماريها که متعاقب يکديگرند و حلال
و حرام آن پي درپی ياد آورشان شوند[و اين درسهای عبرت آور را بدون وقفه بر
آنها بخوانند] [8] و آنچه را که
خداوند به مطيعان و عصيانگران از بهشت و دوزخ ،و احترام و تحقير به
آنان وعده فرموده است برايشان بازگو کنند . [9] ستايش مي کنم او را تا به
او تقرب جويم همانگونه که خود از بندگانش خواسته برای هر چيزی
اندازه ای و حدود و هدفی [10] و برای هر اندازه و هدفی اجل و سرآمدی و برای
هر اجلی حسابی مقرر داشته است . [11] قسمتی ديگر از اين خطبه در فضائل
قرآن [12] قرآن فرمان دهنده ای است بازدارنده ساکتی است گويا و حجت
خداوند است بر مخلوقش [13] خداوند پيمان عمل به قرآن را از بندگان
گرفته و آنان را در گرو دستورات آن قرارداده نورانيت آن را تمام و
دينش را با آن کامل ساخته است . [14] و پيامبرش را هنگامی از اين جهان
برد که از رساندن احکام و هدايت قرآن به خلق فراغت يافته بود
[15] بنابراين خداوند را آنگونه بزرگ بشماريد و تعظيم کنيد که خود بيان
کرده 000 [1] چه اينکه خداوند چيزی از دينش را بر شما مخفی نداشته و هيچ
مطلبی که مورد رضايتش و يا ناخشنوديش باشد وانگذاشته [2] جز اينکه
نشانه ای آشکار و آيه ای محکم که از آن جلوگيری و يا به سوی آن دعوت
کند برايش قرار داده است [3] رضايت و خشم و قانون او در گذشته و حال و
آينده درباره همه يکی است [4] بدانيد خداوند هيچگاه از شما خشنود نمي شود
به کاری که بر پيشينيان به خاطر آن خشم گرفته [5] و هرگز بر شما خشمگين
نمي شود به کاری که پيشينيان انجام مي دادند خشنود مي شد شما در راهی
آشکار قدم برمي داريد [6] و همان سخن مي گوئيد که مردان گذشته شما گفته اند .
خداوند نياز دنيای شما را به مقدار کافی در اختيارتان گذاشته [7] و به
شکر نعمتها تشويق و ترغيبتان نموده و ذکر و ياد خود را بر زبانتان
واجب ساخته است . [8] توصيه به پرهيزکاری [9] [ خداوند ] شما را به تقوا
سفارش نموده و آن را منتهای رضا و خواست خويش از بندگان قرار داده
است . [10] بنابراين از مخالفت فرمان خداوندی که همواره در پيشگاه او
حاضريد و زمام شما به دست او است و حرکات و سکنات شما را در
اختيار دارد بترسيد [11] او کسی است که اگر کاری را در پنهانی انجام
دهيد مي داند و اگر آشکارا به جا آوريد مي نويسد نگهبانان بزرگواری را
قرار داده [12] که از حفظ هيچ حقی غفلت نورزند و بيهوده ثبت ننمايند .
آگاه باشيد آن کس که تقوا پيشه کند و از خدا بترسد راهی برای رهائی
از فتنه ها به رويش مي گشايد [13] و نوری در دل تاريکی به او عطا می نمايد
و او را در آنچه دوست دارد و به آن علاقمند است [ يعنی بهشت ] برای
هميشه مخلد مي سازد . [14] و در منزل کريمانه ای که آماده ساخته پذيرائی
مي کند در سرائی که آن را مخصوص خود ساخته که سقف آن عرش او [15] و نور و
روشنائي اش جمال او زائرانش فرشتگان و همنشينانش پيامبران خدا
مي باشند . پس به سوی قيامت مبادرت ورزيد [16] و پيش از آنکه اجل فرارسد
کار کنيد . چه نزديک است که آرزوی مردم قطع گردد مرگ آنها را در
آغوش کشد [17] و باب توبه به رويشان مسدود شود همانند کسانی که قبل از
شما بودند و پس از مرگ تقاضای بازگشت به جهان کردند [ اما پذيرفته
نشد ] [18] شما همچون واماندگان در سفريد 000 که از اين دنيا که خانه شما
نيست [ به سرای آخرت مي شتابيد ] [1] فرمان کوچ کردن به شما داده شده و
مامور به تهيه زاد و توشه از اين سرا گشته ايد . [2] آگاه باشيد اين
پوست نازک تن طاقت آتش دوزخ را ندارد،بنابراين به خويشتن رحم کنيد.
[3] اين حقيقت را در مصائب دنيا آزموده ايد: [4] آيا ناراحتی يکی از خودتان
را در اثر خاری که به بدنش فرو مي رود و زمين خوردنی که مختصری او را
مجروح ميسازد يا ريگهای داغ بيابان او را رنج ميدهد ديده ايد؟ [5] پس چگونه
است آنگاه که در ميان دوطبقه آتش در کنار سنگهای گداخته ، و قرين شيطان
قرارگيرد؟[6] آيا ميدانيد آنگاه که مالک [دوزخ ] بر آتش غضب کند آتشها
بر روی هم مي غلطند و يکديگر را مي کوبند؟[و شعله ها در درون هم فرو ميروند]
[7] و آنگاه که آتش را زجر نمايد ناله کنان در ميان درهای جهنم از اين طرف
به آنطرف شعله ميکشند [8] ای پير بزرگسال که پيری در وجودت رخنه کرده
[9] چگونه خواهی بود آنگاه که طوقهای آتش به گردنها انداخته شود و غلهای
جامعه بدست و گردن افتد؟ چنانکه گوشت دستها را ميخورد.[10] زنهارزنهار
ای بندگان خداخدا را به ياد آوريد در حال تندرستی پيش از آنکه بيمار شويد،
[11] و در حال وسعت پيش از آنکه در تنگنای زندگی قرار گيريد[شما در گرو
اعمال خود هستيد پس ] در راه آزادی خويش پيش از آنکه درهای آزادی بر روی
شما بسته شود سعی و کوشش کنيد[12] در دل شب چشمها را بيدار داريد، و شکمها
را لاغر،[13] و قدمها را بکار، اندازيد و اموال را انفاق کنيد. از جسم و تن
خويشتن بگيريد و بر روان و جان خود بيفزائيد[14] در اين کار بخل نورزيد که
خداوند فرموده است :[15] اگر خدا را ياري کنيد او شما را نصرت ميدهد و قدمهايتان
را ثابت نگهميدارد و نيز فرموده است :[16] کيست که به خداوند قرض دهد؟ تا
خداوند به او چند برابر عطا کند و برای او پاداش بي عيب و نقصی قرار دهد
[اما بدانيد]
درخواست ياری او از شما نه به خاطر ضعف و ناتوانی است [1] و قرض گرفتنش
از شما نه بخاطر کمبود است ، او از شما ياری خواسته در حالی که لشکرهای
آسمان و زمين از آن او است و عزيز و حکيم است ،[2] درخواست قرض کرده در
حالی که گنجهای آسمان و زمين به او تعلق دارد و بي نياز و حميد است [بلی
اينها نه از جهت نيازی است که او دارد بلکه ] [3] خواسته است شما را بيازمايد
که کداميک نيکوکارتريد.
[4] بنابراين به اعمال نيک مبادرت ورزيد تا از همسايگان خدا در سرای او باشيد
[در نزد کسانی که ] رفيق پيامبرانند[5] و فرشتگان به ديدارشان مي آيند [خداوند]
آنچنان اين گروه را گرامی داشته که حتی گوشهای آنها صدای خفيف آتش را
نمي شنوند،[6] و بدنهاشان هيچ گونه رنج و ناراحتی نمي بيند[7] اين فضل و مرحمت
خداوند است که به هرکس بخواهد مي دهد و خداوند دارای فضل عظيم است
[8] من آنچه را ميشنويد ميگويم و خداوند را به ياری خود و شما مي طلبم او
کفايت کننده ما و بهترين وکيل است .