▐*♥* ▐ زیباترین جلوه هستی▐*♥* ▐

[R A H A]

نیایش در قرآن (1)

رابطه خالق و مخلوق زیباترین جلوه هستی

عبدالکریم پاک نیا

مروری بر آیات قرآن نشان می دهد كه بخش عظیمی از پیامهای كلام وحی در مورد ارتباط انسان با خداست. این رابطه خالق و مخلوق زیباترین جلوه هستی است كه انسان تشنه را، از زلال رحمت و بركات حضرت حق سیراب می سازد. قرآن، كتاب خدا، با كلمه «اللّه» آغاز شده و با واژه «ناس» خاتمه می یابد و این بیانگر اهمیت رابطه خدا و مردم است. در آیه 186 سوره بقره خداوند هفت مرتبه به ذات مقدس خود و هفت بار به بندگان اشاره كرده و این اوج ارتباط و پیوند خداوند متعال با بندگان است.
البته انسان فطرتاً به سوی ارتباط با مبدأ كمال متمایل است؛ چرا كه كشش فطری در درون انسان او را به سوی بی نهایت سوق می دهد. این تمایل نامحدود به غیر از ارتباط با كمال مطلق و نیروی بی انتهای خالق هستی اقناع نمی شود. عبادت و دعا و نیایش بهترین راه شكوفایی این تمایل فطری و استعداد درونی انسان است، به همین علت خداوند متعال ارزش و جایگاه واقعی انسان را در بارگاه خویش بوسیله دعا و نیایش او تعیین می كند و می فرماید: «قُلْ ما یعْبَؤُا بِكُمْ رَبّی لَوْلا دُعاؤُكُمْ»؛ (1) بگو: پروردگارم برای شما ارزشی قائل نیست، اگر دعای شما نباشد.»
طبق این پیام قرآنی، ارزش واقعی انسان در بارگاه الهی و معیار ارزش معنوی افراد، براساس بندگی، خضوع و خشوع در مقابل خداوند متعال و الحاح و التماس و درخواست او از آفریدگار جهان هستی است.
افرادی كه از دعا و گفتگوی همراه با خواهش و تمنا و ندبه با حضرت حق سرباز می زنند و در مقابل خداوند متعال روحیه مستكبرانه ای دارند، نه تنها از رحمت الهی بدورند؛ بلكه مستوجب آتش جهنم و قهر الهی خواهند بود! خداوند متعال در سوره غافر به این نكته پرداخته، می فرماید: «وَ قالَ رَبُّكُمْ اُدْعُونی اَسْتَجَبْ لَكُمْ اِنَّ الَّذینَ یسْتَكْبِروُنَ عَنْ عِبادَتی سَیدْخُلُونَ جَهَنَّم داخِرینَ»؛ (2) «و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت كنم، كسانی كه از پرستش من كبر می ورزند، به زودی خوار در دوزخ در می آیند.»
حافظ در تفسیر این آیه می گوید:
در كوی عشق شوكت شاهی نمی خرند
اقرار بندگی كن و اظهار چاكری
پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله می فرماید:
«اِنَّ اللَّهَ لَیمْسِكُ الْخَیرَ الْكَثیرَ عَنْ عَبْدِهِ فَیقُولُ لااُعْطیهِ حَتّی یسْأَلَنی؛ (3)

خداوند متعال عطای بسیاری [از نعمتها و بركاتش] را به بندگان منوط به سؤال و دعای آنان كرده و می فرماید: تا بنده ام از من نخواهد و سؤال نكند، به او عطا نمی كنم.»
با توجه به اهمیت و ارزش دعا نزد پروردگار متعال، شایسته است شرایط دعا، مقدمات و انواع استجابت آن را در كلام وحی بررسی كنیم. شخصیت معنوی انسان در گرو دعا و ارتباط خاضعانه و عاشقانه او با خداوند عالمیان است، انسان نیازمند، هر چقدر در محضر خداوند متعال پر سوزتر، خاشع تر و ذلیلانه تر نجوا كند، به همان مقدار، ارزش و اهمیتش در درگاه خداوند بالا خواهد رفت. خوشا به حال آنان كه بر چشمه دعا و مناجاتهای شبانه نشسته و از كوثر زلال ادعیه نوربخش، روح تشنه خود را سیراب می سازند! آنان بر این باورند كه:
هر گنج سعادت كه خدا داد به حافظ
از یمن دعای شب و ورد سحری بود
و:
دعای صبح و آه شب كلید گنج مقصود است // بدین راه و روش می رو كه با دلدار پیوندی
در همین راستا خداوند متعال مردم را به ارتباط و دعا فراخوانده و مژده اجابت می دهد.
«وِ اِذا سَأَلَكَ عِبادی عَنّی فاِنّی قَریبٌ اُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ اِذا دَعانِ فَلْیسْتَجیبوُا لی وَلْیؤمِنُوا بی لَعَلَّهُمْ یرْشُدوُنَ»؛ (4)

«و هر گاه بندگان من از تو درباره من بپرسند [بگو] من نزدیكم و دعای دعا كننده را - به هنگامی كه مرا بخواند - اجابت می كنم؛ پس آنان باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد كه راه یابند.»

[R A H A]

شرایط و زمینه های دعا

نیاز به خداوند

انسان نیایشگر با انتخاب نزدیك ترین و شایسته ترین راه ارتباطی با آفریدگار هستی، خود را در معرض رحمتها و بركات حضرت حق قرار می دهد. او با عبور از مقدمات و شرایط پر پیچ و خم زندگی مادی، دست به دعا بلند كرده و در هر شرایط و زمانی خود را به قدرت لایزال جهان آفرینش عرضه می كند و به راحتی با معبود خود به گفتگو می پردازد، چرا كه خداوند فرموده است
«وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَاَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ، اِنَّ اللَّهَ واسعٌ عَلیمٌ»؛ (5)
«و مشرق و مغرب از آن خداست؛ پس به هر سو رو كنید، آنجا روی [به] خداست. آری، خدا گشایشگر داناست.»

بنده محتاج در هر لحظه و در هر مكان كه بخواهد، می تواند دست به دعا برداشته و رفع حوائجش را از او بخواهد. احساس نیاز، بهترین نعمت الهی است كه انسان نیازمند را به سوی خدا می كشاند و هر قدر وی نیازمندتر باشد، بیشتر به خداوند نزدیك است. در آستانه حضرت دوست عشق و شور لازم است و این بالاترین سرمایه یك انسان خداجو و كمال خواه است. اگر درد، آه و نیاز نباشد دعا چه اثری خواهد داشت. بالاترین سرمایه یك نیایشگر راستین، توجه عمیق همراه با ارادت قلبی است كه از نیاز و عشق واقعی او بر می خیزد و در قالب عباراتی سوزناك و دلربا بیان می گردد.
حافظ می گوید:

دلا بسوز كه سوز تو كارها بكند
دعای نیم شبی دفع صد بلا بكند
طبیب عشق مسیحا دم است و مشفق لیك
چو درد در تو نبیند كه را دوا بكند
تو با خدای خود انداز كار و دل خوش دار
كه رحم اگر نكند مدعی خدا بكند

احساس نیاز موجب می شود كه دعا كننده با تمام وجود دعا كند و قلبش با زبانش یكی باشد و دعای حقیقی محقق شود. به همین جهت در سوره فاطر به انسانهای نیازمند یادآوری می شود كه:
«یا اَیها النَّاسُ اَنْتُمُ الْفُقَراءُ اِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنی الْحَمیدُ»؛ (6)
«ای مردم، شما به خدا نیازمندید و خداست كه بی نیاز ستوده است.»
مولوی گفته است:

هر چه رویید از پی محتاج رُست
تا بیابد طالبی چیزی كه جست
حق تعالی گر سماوات آفرید
از برای دفع حاجات آفرید
هر كجا دردی دوا آنجا رود
هر كجا فقری نوا آنجا رود
هر كجا مشكل جواب آنجا رود
هر كجا كشتی (7) است آب آنجا رود
آب كم جو تشنگی آور بدست
تا بجوشد آبت از بالا و پست (8)

فقر ذاتی انسان، او را ب ه سوی خدا می كشاند و او خداوند را می خواند. امّا اگر احساس نیاز، نباشد و انسان، خدا را نخواند، خداوند متعال هم به او توجهی نخواهد كرد، مانند بیماری كه احساس درد و رنج نكند و به پزشك مراجعه ننماید، بنابراین بیماری نیز درمان نخواهد شد. انسان اگر بخواهد به كمال برسد، لازمه اش تلاش و كوشش و انگیزه ای قوی در وجود اوست، بنابراین در دعا، علاوه بر شناختن مقام ربوبی و باور یقینی به توحید، باید احساس نیاز كرد و تلاش نمود وگرنه انسان گمراه، بدون اینكه از مبدأ قدرت مطلق الهی یاری بگیرد، راه به جایی نخواهد برد. چنین انسانی روی آرامش واقعی را نخواهد دید و از همه بركات روانی، اجتماعی، تربیتی و معنوی دعا محروم خواهد ماند.

[R A H A]

نیایشگر محتاج، همواره از عمق وجودش می نالد كه:
الهی بی پناهان را پناهی
به سوی خسته حالان كن نگاهی
مرا شرح پریشانی چه حاجت
كه بر حال پریشانم گواهی
از آنجا كه نیاز انسان به خداوند بهترین وسیله ارتباط و نزدیكی او به درگاه حضرت پروردگار است، رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله فرمود:
«اَلْفَقْرُ فَخْری وَ بِهِ اَفْتَخِرُ»؛ (9)
نیاز من [به خداوند] مایه افتخار من است و به آن می بالم.»

حضرت رسول صلی الله علیه وآله در دعاهای خود از خداوند متعال درخواست می نمود كه:
«اَللَّهُمَّ اَحْینی مِسْكیناً وَ اَمِتْنی مِسْكیناً وَاحْشُرنی فی زُمْرَةِ الْمَساكینِ؛ (10)
پروردگارا! مرا همواره نیازمند [به خود] زنده دار و این گونه بمیران و در روز قیامت در زمره نیازمندان محشور گردان!»

آن بنده صالح پروردگار به همین علت، ساده زیستی، دلبسته نبودن به مظاهر دنیوی و نیازمندی به درگاه حق را انتخاب كرد. امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید:
«روزی فرشته ای از سوی خداوند متعال به نزد رسول خداصلی الله علیه وآله آمد و گفت: ای محمد! پروردگارت سلام می رساند و می گوید: اگر دوست داری، سنگریزه های بیابان مكه را برایت به طلا و جواهرات تبدیل كنم! آن گرامی سرش را بلند كرد و گفت:
«یا رَبِّ لا، وَ لكِنْ اَشْبَعُ یوماً وَ اَجُوعُ یوماً، فَاِذا شَبَعْتُ حَمِدْتُكَ وَ شَكَرْتُكَ وَ اِذا جُعْتُ دَعَوْتُكَ وَ ذَكَرْتُكَ؛ (11)
خداوندا! نه؛ [بی نیازی از تو را در دنیا نمی خواهم] ولی روزی سیرم و روز بعد گرسنه ام، هنگام سیری، حمد و ثنای تو گویم و در هنگام گرسنگی، تو را یاد می كنم.»

[R A H A]

فقر
از آفاتی كه در زندگیهای مرفه وجود دارد و برای انسانهای كمال جو توجه به آنها لازم است، تنزل درجات و فاصله گرفتن انسانهای تشریفاتی از درگاه الهی است. این گونه اشخاص در اثر آلوده شدن به دنیا و گرایش به سوی آن، بین خود و خدایشان فاصله ها و موانع ایجاد می كنند و روحیه احساس نیاز به خداوند در وجودشان كم رنگ و ضعیف می شود، چرا كه به سببهای ظاهری دلبسته و از سبب ساز واقعی غافل می شوند و گاهی تصور بی نیازی به آنان دست می دهد؛ چرا كه
«انَّ الْاِنْسانَ لَیطْغی اَنْ رَاهُ اسْتَغْنی»؛ (12)
«البته كه انسان اگر خود را بی نیاز احساس كند طغیان خواهد كرد.»

آنان به همین علت به راحتی نمی توانند به مقامات عالیه معنوی دسترسی پیدا كنند. خداوند متعال این حقیقت روشن را در قرآن كریم این چنین توضیح می دهد:
«مَنْ كانَ یریدُ حَرْثَ الدُنیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مالَهُ فی الْاخِرَةِ مِنْ نَصیبٍ» (13) ؛ «كسی كه كشت این دنیا را بخواهد به او از آن می دهیم و [لی] در آخرت او را نصیبی نیست.»
از شاخص ترین خصلتهای رسولان الهی اجتناب از تجمل و زندگی اشرافی است. آنان بر این باور الهی تأكید می ورزیدند كه خداوند متعال ساده زیستی و بی تكلف بودن را دوست دارد و تشریفات و امتیازات طبقاتی را خوش نمی دارد. آنان با اینكه می توانستند در رفاه كامل زندگی كنند؛ هیچ گاه خود را به تجملات نیالودند. آنان به زندگی ساده كه در آن احساس نیاز به خداوند تقویت شده و فاصله میان بنده و خدا به حداقل رسد؛ تأكید می ورزیدند.

در روایت آمده است كه: روزی پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله روی حصیری خوابید و نشانه های زبری حصیر بر بدن مباركش ماند. عایشه از روی دلسوزی به حضرت عرض كرد یا رسول اللّه! «كسری» و «قیصر: (پادشاهان ایران و روم) كشورهای وسیعی را تحت سلطه خود دارند و از همه گونه نعمت دنیوی برخوردارند؛ ولی شما كه پیامبر الهی هستید، از متاع دنیوی چیزی در اختیار ندارید؛ روی حصیر می خوابید و لباس ارزان قیمت می پوشید!

پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: عایشه! چه خیال می كنی! هر گاه من بخواهم، كوهها طلا می شوند و در اختیار من قرار می گیرند! روزی جبرئیل علیه السلام بر من نازل شد و كلید گنجینه های جهان را در اختیار من گذاشت؛ امّا من نپذیرفتم!

حضرت آنگاه فرمود: ای عایشه! حصیر را بلند كن! او نیز سخن پیامبر را اطاعت كرد و با كمال شگفتی مشاهده نمود كه در هر گوشه آن مقدار زیادی طلا است كه یك مرد به تنهایی قدرت حمل آن را ندارد. سپس به عایشه فرمود: نگاه كن! و طلاها را از نزدیك مشاهده نما، امّا بدان كه دنیا و تمام زیباییهای فریبنده و ظاهری آن از نظر خدای تعالی به اندازه بال پشه ای ارزش و اعتبار ندارد. (14)

خداوند دوست دارد بندگانش به زندگی دنیا دل نبندند و به این دنیا و مظاهر مادی آن به عنوان وسیله ای برای رسیدن به كمال و قرب الهی بنگرند.

در همین راستا امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود:
«مَنْ اَحَبَّنا اَهْلَ الْبَیتِ فَلْیسْتَعِدَّ لِلْفَقْرِ جُلْباباً؛ (15)
هر كس ما اهل بیت پیامبرصلی الله علیه وآله را دوست دارد، باید برای فقر [و محرومیت] لباسی تهیه كند.»

البته فقر و نیازمندی اولیای الهی، حاكی از كمال روحانی است كه با ترك دنیا و لذائذ زودگذر آن آغاز می شود و با فنا شدن در ذات احدیت ادامه می یابد. پس انسان برای رسیدن به مقام فقر حقیقی باید از هر چه غیر خداست دل بكند و همه چیز را از آن حق تعالی بداند و حتی برای خودش موجودیت قائل نباشد. یعنی انسان خود را در برابر آفریدگار جهان، نیازمند مطلق بداند.

این احساس نیازمندی در پیشگاه الهی كه علامت كمال و رشد انسان است، بارها در قرآن مطرح شده و خداوند متعال اولیاء خود و پیامبران را به این خصلت می ستاید. در سوره قصص از زبان حضرت موسی علیه السلام می فرماید:
«رَبِّ اِنّی لِما اَنْزَلْتَ اِلی مِنْ خَیرٍ فَقیرٌ»؛ (16)
«پروردگارا، من به هر خیری كه به سویم بفرستی سخت نیازمندم.» (17)

البته ناگفته نماند كه فقر منفی كه مورد نكوهش پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله واقع شده و فرموده:
«كادَ الْفَقْرُ اَنْ یكُونَ كُفراً؛ (18)
فقر و نیازمندی انسان را به مرز كفر و بی دینی می كشاند»
ضد كمال بوده و هرگز مورد پسند نیست.

این گونه فقر و نیازمندی كه در جوامع عقب مانده و یا در میان سایر جوامع وجود دارد و حاكی از سیطره ظلم و ستم و بیدادگری مستكبران در روابط اجتماعی است، هیچ گونه حسنی ندارد؛ بلكه عین نقص و زشتی است.

یعنی در حقیقت، احساس نیاز در مقابل خداوند متعال عین كمال است و احساس نیازمندی در مقابل ارباب زر و زور و تزویر امری ناپسند و زشت تلقی می شود. اولیاء الهی و رهبران آسمانی، مأموریت داشتند تا چهره كریه این گونه فقر و ناعدالتی را از چهره جامعه بزدایند و زمینه را برای گسترش عدالت و معنویت آماده سازند. رسول گرامی اسلام از این گونه فقر و فلاكت همواره به خدا پناه برده و در دعای روز عرفه به خداوند عرضه می داشت:
«اَللَّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِكَ مِنْ الْفَقْرِ؛ (19)
خدایا! من از فقر به تو پناه می برم!»

آن حضرت در دعای دیگری در همین رابطه این گونه راز و نیاز می كند:
«اَللَّهُمَّ وَارْزُقْنی یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ یا قریبَ الرَّحْمَةِ مِنْ فَضْلِكَ الْواسِعِ رِزْقاً هَنیئاً وَ لاتُفْقِرْنی بَعْدَهُ اَبَداً رِزْقاً اَصُونُ بِهِ ماءَ وَجْهی ما اَحْییتَنی اَبَداً؛ (20)
پروردگارا! ای كه غفران [و آمرزش] او فراگیر و رحمت [و لطفش به بندگان] نزدیك است! مرا از بخششهای بی منتهایت روزی گوارا عنایت كن و بعد از آن هرگز مرا نیازمند نساز، آن چنان روزی كه آبرویم را با آن حفظ كنم تا زمانی كه مرا زنده می داری.»

در هر صورت نیازمندی به خداوند متعال، عزت و افتخار و بالاترین درجه كمال معنوی است. امّا محتاج بودن به خلق بدون اینكه صبر و شكیبایی باشد و دست ذلت به سوی مخلوق دراز كردن، بدترین و پست ترین حالات انسانی است. صائب تبریزی می گوید:
دست نیاز چو پیش كسان می كنی دراز
پل بسته ای كه بگذری از آبروی خویش

غنای واقعی، فقر و ذلت در مقابل خداوند است و فقر و محرومیت حقیقی بی نیازی از محضر ربوبی است. از رسول خداصلی الله علیه وآله دعای دیگری در این رابطه نقل شده كه:
«اَللَّهُمَّ اَغْنِنی بِالاِْفْتِقارِ اِلَیكَ وَ لاتُفْقِرْنی بِالاِْسْتِغْناءِ عَنْكَ؛ (21)
خدایا! مرا با محتاج نمودن به خودت، غنی و بی نیاز گردان و با استغنا از خودت محروم و فقیر مساز.»

[R A H A]

حضور قلب و اخلاص
از دیگر شرایط و زمینه های دعای مطلوب، داشتن حضور قلب و خلوص نیت در راز و نیاز با آفریدگار جهان است. دعا اگر بدون توجه به مبدأ هستی و از روی غفلت و جهل باشد، هرگز به اجابت نمی رسد.

امام صادق علیه السلام با اشاره به این نكته مهم فرمود:
«اِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لایسْتَجیبُ دُعاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ قاسٍ؛ (22)
بدون تردید خداوند عزیز و جلیل دعای انسانهای سنگدل را به اجابت نخواهد رساند!»

امیر مؤمنان علی علیه السلام به این شرط مهم دعا توجه كرده و فرمود:
«وَ بِالْاِخْلاصِ یكُونُ الْخَلاصُ فَاِذا اشْتَدَّ الْفَزَعُ فَاِلَی اللَّهِ الْمَفْزَعُ؛ (23)
و با اخلاص انسان از گرفتاریها خلاص می شود و هر گاه فشارهای زندگی بر شما سخت شد به خدا پناه ببرید.»

در آیات وحیانی، اخلاص، شرط اساسی دعا قلمداد شده است. خداوند در سوره اعراف می فرماید:.»
.. وَ اَقیمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ اَدْعُوهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ...»؛ (24)
«و [اینكه] در هر مسجدی روی خود را مستقیم [به سوی قبله] كنید و در حالی كه دین خود را برای او خالص گردانیده اید، وی را بخوانید.»

خداوند متعال كسانی را كه فقط در هنگام نزول بلا و سختی خلوص نیت پیدا می كنند و دست به دعا بر می دارند مورد سرزنش قرار داده و می فرماید:
«وَ اذا غَشِیهُمْ مَوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ اِلَی الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ ما یجْهَدُ بِآیاتِنا اِلَّا كُلُّ خَتَّارٍ كَفُورٍ»؛ (25)
«و چون موجی كوه آسا آنان را فراگیرد، خدا را بخوانند و اعتقاد [خود] را برای او خالص گردانند، و [لی] چون نجاتشان داد و به خشكی رساند، برخی از آنان میانه رو هستند، و نشانه های ما را جز هر خائن ناسپاسگزاری انكار نمی كند.»
قرآن كریم در سوره غافر پس از توصیف اسماء حسنای خداوند متعال و شمارش برخی نعمتهای آفریدگار هستی، به ارتباط مخلصانه با خداوند فرمان داده و یادآور می شود كه:
«هُوَ الْحَی لا اِلهَ اِلَّا هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ» (26) ؛
«زنده واقعی خداست. معبودی جز او نیست، پس در حالی كه دین خود را برای او خالص كرده اید او را بخوانید.»

به راستی اگر انسان با خلوص نیت و حضور قلب، دعاهای وارده از اهل بیت علیهم السلام را با آن مضامین عالیه بخواند و روح و روان خود را با كوثر زلال ادعیه شستشو دهد، به چه مقامات عالیه ای دست پیدا خواهد كرد!

[R A H A]

در مناجات شعبانیه كه از امیرمؤمنان علی علیه السلام به ما رسیده، جملات عارفانه بسیار ظریف و با عظمتی وجود دارد كه اگر با خلوص و عشق خوانده شود مسلماً انسان را به مراحل و مقامات عالیه ای خواهد رساند. معروف ترین فراز این دعا چنین است:
«اِلهی هَبْ لی كَمالَ الْاِنْقِطاعِ اِلَیكَ وَ اَنِرْ اَبْصارَ قُلُوبِنا بِضیاءِ نَظَرِها اِلیكَ حَتَّی تَخْرِقَ اَبْصارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ اِلی مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ وَ تَصیرَ اَرْواحُنا مُعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِكَ؛ (27)
خدایا! به من انقطاع كامل به درگاهت عنایت فرما و دیده های باطنی دلهایمان را با تابش نور خودت روشن فرما تا اینكه دیده های حقیقت بین و روشن ما حجابهای نور را شكافته به سرچشمه عظمت [و شكوه درگاهت] برسد و ارواح ما به مقام عزیز و مقدست تعلق داشته باشد.»

همچنین در دعای عرفه كه از وجود مقدس حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام صادر شده عبارات بلند و باشكوهی بیان می شود كه سالكان مخلص با آن جملات توحیدی، استوار، مصمم و مشتاق در بوستان با صفای حقیقت گام بر می دارند و دل به دلدار می سپارند. در آن دعا خطاب به پروردگار آمده است:
«اَیكُونُ لِغَیرِكَ مِنَ الظُهُورِ ما لَیسَ لَكَ حَتَّی یكُونَ هُوَ الْمُظْهِر لَكَ مَتی غِبْتَ، حَتَّی تَحْتاجَ اِلی دَلیلٍ یدُلُّ عَلَیكَ وَ مَتی بَعُدْتَ حَتَّی تَكُونَ الآثارُ هِی الَّتی تُوصِلُ اِلَیكَ؛ (28)
[معبودا!] آیا برای غیر تو ظهوری هست كه برای تو نیست، تا او تو را آشكار و ظاهر سازد؟ تو كی غائب بوده ای كه نیاز به راهنما و دلیلی داشته باشی كه به سوی تو رهنمون گردد؟ كی دور بوده ای تا نشانه ها و آثار، [بندگان را] به سوی تو رسانند؟»

كی رفته ای ز دل كه تمنا كنم تو را
كی گشته ای نهفته كه پیدا كنم تو را
غایب نگشته ای كه شوم طالب حضور
پنهان نبوده ای كه هویدا كنم تو را
با صد هزار جلوه برون آمدی كه من
با صد هزار دیده تماشا كنم تو را

امام حسین علیه السلام با این جمله دلنشین خویش، معرفت و رسیدن به خدا را بوسیله ذات مقدسش بیان می كند و این همان از خدا به خدا رسیدن است.


امام سجادعلیه السلام نیز در دعای ابوحمزه ثمالی به این نكته عمیق عرفانی اشاره دارد؛ آنجا كه می فرماید:
«وَ اَنَّكَ لا تَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِكَ اِلَّا اَنْ تَحْجُبَهُمُ الْاَعْمالُ دُونَكَ؛ (29)
[خدایا!] تو از مردم پنهان نیستی؛ بلكه اعمال [ناشایست و آرزوهای طولانی] آنان را از تو جدا كرده است.»

اگر انسان بتواند با خشوع و آمادگی كامل این دعاها را زمزمه كند، بدون تردید در خودسازی و صفای باطن پیشرفت غیر قابل تصوری خواهد كرد. به همین علت حضرت امام خمینی، آن عارف به خدا پیوسته بر این باور بود كه این دعاها انسان را از بتكده خودخواهیها خلاص می كند و از ظلمت كده دنیا به عالم نور و معنویت می رساند.
آن بزرگوار به نقل از استادان خود می فرمود:

«قرآن، قرآن نازل است، آمده است به طرف پایین و دعا از پایین به بالا می رود، این قرآن صاعد است. این ادعیه با یك زبان خاصی كه در دعاها هست، اینها این انسان را دستش را می گیرد و می بردش به بالا، آن بالایی كه من و شما نمی توانیم بفهمیم. این دعاهایی كه در ماهها هست خصوصاً در ماه رجب و شعبان و ماه مبارك رمضان، اینها انسان را همچو تقویت روحی می كند، اگر كسی اهلش باشد - ما ها كه نیستیم - نورافكن است برای اینكه این بشر را از این ظلمت ها بیرون بیاورد و وارد نور بكند كه معجزه آساست. به این دعاها عنایت بكنید. سبكبار می كند انسان را و از این ظلمتكده می كشد او را بیرون. و نفس را از آن گرفتاریها و سرگشتگیهایی كه دارد خارج می كند، این ادعیه ای است كه از ائمه ما وارد شده اند.» (30)

تزكیه نفس، تعلیم مبارزه، شیوه حكومت داری، آموزشهای اخلاقی، اعتماد به نفس، ایجاد تعادل و آرامش، رهایی از وابستگیها و علائق دنیوی، از جمله ره آورد دعاهای مخلصانه است.
ناگفته نماند كه گریه در حال دعا نشانه رقت قلب است و رقت قلب هم نشانه خلوص نیت و برقراری ارتباط معنوی با حضرت باری تعالی است.

[R A H A]

1) فرقان / 77.
2) غافر / 60.
3) مستدرك الوسائل، محدث نوری، مؤسسه آل البیت قم، ج 5، ص 175.
4) بقره / 186.
5) بقره / 115.
6) فاطر / 15.
7) كشتزار و زراعت.
8) مثنوی، دفتر سوم، جلال الدین محمد بلخی، به اهتمام رینولدالین نیكلسون، ص 183.
9) جامع الاخبار، تاج الدین شعیری، انتشارات رضی، ص 111.
10) عوالی اللئالی، ابن ابی جمهور احسائی، چاپ سید الشهداء، قم، ج 1، ص 39.
11) امالی، شیخ محمد بن حسن طوسی، مؤسسه البعثه، ص 693.
12) علق / 6 و 7.
13) شوری / 20.
14) حلیه الاولیاء، ابو نعیم اصفهانی، ج 8، ص 138.
15) نهج البلاغه، نشر ائمه علیهم السلام، حكمت 112.
16) قصص / 24.
17) همان.
18) خصال، شیخ صدوق، نشر اسلامی، ج 1، ص 12.
19) من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، نشر جامعه مدرسین، ج 2، ص 542.
20) بلد الامین، ابراهیم كفعمی، چاپ سنگی، ص 422.
21) میزان الحكمه، ج 3، ص 2438.
22) وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، مؤسسه آل البیت، ج 7، ص 72 و 73.
23) همان.
24) اعراف / 29.
25) لقمان / 32.
26) غافر / 65.
27) مفاتیح الجنان، اعمال ماه شعبان.
28) اقبال الاعمال، سید ابن طاووس، دار الكتب الاسلامیة، ج 2، ص 74.
29) مصباح المتهجد، شیخ طوسی، مؤسسه فقه الشیعه، بیروت، ص 583.
30) صحیفه نور، حضرت امام خمینی رحمه الله، سازمان انتشارات انقلاب اسلامی، 1376 ش، ج 13، ص 34.
منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 82