فهرست خطبه ها و حکمت های نهج البلاغه

[R A H A]

خطبه 56
[12] يکی از سخنانی است که امام ( ع ) در مورد اخلاص خويش و مسلمانان
در نبردهای زمان پيامبر ( ص ) برای پند به اصحابش فرموده است
مخلصانه نبرد مي کرديم [13] در رکاب پيامبر آنچنان مخلصانه مي جنگيديم و
برای پيشبرد [ حق و عدالت ] از هيچ چيز باک نداشتيم که حتی حاضر
بوديم پدران و فرزندان و برادران و عموهای خويش را در اين راه [ اگر
بر خلاف حق باشند ] نابود کنيم . [14] اين پيکار بر تسليم و ايمان ما
مي افزود [1] و ما را در جاده وسيع حق و صبر و بردباری در برابر
ناراحتيها و جهاد و کوشش پي گير با دشمن ثابت قدمتر مي ساخت [2] گاهی يک
نفر از ما و ديگری از دشمنان ما همانند دو قهرمان با يکديگر نبرد
مي کردند [3] هر کدام مي خواست کار ديگری را تمام کند تا کدام يک جام مرگ
را به ديگری بنوشاند [4] گاهی ما بر دشمن پيروز مي شديم و زمانی دشمن بر ما
اما هنگامی که خداوند راستی و اخلاص ما را ديد خواری و ذلت را به
دشمنان ما نازل کرد [5] و نصرت و پيروزی را به ما عنايت فرمود تا آنجا
که اسلام بر زمينها گسترده شد و سرزمين پهناوری برای خويش برگزيد .
[6] به جانم سوگند اگر ما در مبارزه مثل شما بوديم هرگز پايه ای برای دين
برپا نمي شد [7] وشاخه ای از درخت ايمان سبز نمي گرديد . بخدا سوگند با اين
عمل بي رويه خود آنچنان راه افراط را مي پوئيد که همانند شتری که
بي حساب آن را بدوشند و از پستانش خون بچکد آينده شومی خواهيد داشت .

[R A H A]

خطبه 57
[8] آگاه باشيد پس از من مردی با گلوی گشاده و شکمی بزرگ بر
شما مسلط خواهد شد [9] هر چه بيابد مي خورد و در پی آن است که آنچه ندارد
به دست آورد او را بکشيد ولی هرگز نمي توانيد او را به قتل برسانيد .
[10] آگاه باشيد به زودی او شما را به بيزاری و بدگوئی به من وادار مي کند
بدگوئی را در هنگام اجبار دشمن به شما اجازه مي دهم [11] که اين بر درجات
و بلندی مقام من مي افزايد و موجب نجات شما است . اما بيزاری و
برائت هرگز از من بيزاری مجوئيد [12] که من بر فطرت توحيد تولد يافته ام
و در ايمان و مهاجرت از همه پيش قدم تر بوده ام .

[R A H A]

خطبه 58
[13] يکی از سخنانی است که امام ( ع ) به خوارج فرموده است هنگامی که
خوارج به علی ( ع ) پيشنهاد مي کردند که [ العياذ بالله ] اظهار کند که
من با تحکيم از اسلام بيرون رفته ام و الان توبه مي کنم در حاليکه علی ع
نه حکمی تعيين کرده بود و نه اگر تعيين مي کرد با اسلام مخالفتی داشت
خواری سراسر وجودتان را فراخواهدگرفت [14] گردابی از بلا شما را
فراگيرد و انسان پاک و شريفی از شما به يادگار نماند 000 [1] آيا پس
از ايمانم بخدا و جهادکردن در رکاب پيامبر گواهی به کفر خويش دهم ؟
[2] [ اگر چنين کنم ] گمراه شده ام و از هدايت يافتگان نخواهم بود [
اميدوارم ] به بدترين جايگاه رهسپار شويد و به راه گذشتگان خود
بازگرديد [3] آگاه باشيد به زودی خواری و ذلت سراسر وجودتان را
فراخواهدگرفت و گرفتار شمشير برنده خواهيد شد [4] و استبدادی بر شما
حکومت خواهد کرد که برای ستمگران سنت خواهد شد . [5] شريف رضی
مي گويد : جمله و لا بقی منکم آثر سه رقم نقل شده يکی آبر با
باء و راء روايت شده و از باب يابر النخل مي باشد که به معنی
اصلاح آمده است و آثر نيز روايت شده که به معنی بازگوکننده حديث
مي باشد و اين از نظر من بهتر است گويا امام ( ع ) مي فرمايد : از شما
خبردهنده ای باقی نماند و آبز نيز روايت شده است که به معنی
هلاک شونده و پرش کننده آمده است .

[R A H A]

خطبه 28
[5] امروز روز تمرين و آمادگی است [6] اما بعد دنيا روی بازگردانده و
وداع خويش را اعلام داشته است [7] آخرت روي آور شده و طلايه آن آشکار
گرديده است آگاه باشيد امروز روز تمرين و آمادگی [8] و فردا روز مسابقه
است جائزه برندگان بهشت و سرانجام عقب ماندگان آتش خواهد بود آيا
کسی يافت مي شود که پيش از فرارسيدن مرگش از خطاهايش توبه کند ؟ [9] و
آيا انسانی پيدا مي شود که قبل از رسيدن آن روز عمل نيکی برای خود
انجام دهد ؟ [10] آگاه باشيد همه در دوران آرزوئی بسر مي بريد که اجل و
مرگ بدنبال دارد با اين حال هر کس پيش از رسيدن اجلش [11] در همان
دوران آرزوهايش به عمل پردازد اعمالش به او منفعت مي بخشد و مرگش
به او زيانی نمي رساند و آن کس که در اين ايام آرزو پيش از فرارسيدن
اجل در عمل کوتاهی کند [12] گرفتار خسران شده و فرارسيدن اجل برای وی
زيانبخش است . همانطور که به هنگام ترس و ناراحتی برای خدا عمل
مي کنيد به هنگام آرامش نيز عمل نمائيد . [13] آگاه باشيد من هرگز چيزی
مانند بهشت نديدم که خواستارانش به خواب رفته باشند [14] و نه همانند
آتش : که فراريان از آن اين چنين در خواب فرورفته باشند . خوب
بدانيد آنها که از حق بهره مند نشوند زيان باطل دامنشان را فراخواهد
گرفت [15] و آنکس که هدايت راهنمايش نگردد گمراهی او را به هلاکت
مي کشاند . [16] آگاه باشيد فرمان کوچ درباره شما صادر گرديده و به زاد و
توشه آخرت راهنمائی شده ايد وحشتاکترين چيزی که بر شما مي ترسم
[1] هواپرستی و آرزوهای دور و دراز است از اين دنيا زاد و توشه ای برگيريد
[2] که فردا خود را با آن حفظ کنيد [3] سيدرضی مي فرمايد : اگر سخنی باشد که
مردم را بسوی زهد بکشاند و به عمل برای آخرت وادار سازد همين سخن
است که مي تواند علاقه انسان را از آرزوها قطع کند و جرقه ی بيداری و
تنفر از اعمال زشت را در قلب برافروزد و از شگفت آورترين جمله های
مزبور اين جمله است : الا و ان اليوم المضمار و غدا السباق و السبقه
الجنه و الغايه النار آگاه باشيد امروز روز تمرين و آمادگی و فردا
روز مسابقه است جائزه برندگان بهشت و سرانجام عقب ماندگی آتش خواهد
بود زيرا با اينکه در اين کلام الفاخ بلند و معانی گرانقدر و تميل
صحيح و تشبيه واقعی مي باشد سری عجيب و معنائی لطيف در آن نهفته شده
و آن جمله و السبقه الجنه و الغايه النار است امام بين اين دو
لفظ السبقه و الغايه به خاطر اختلاف معنی جدائی افکنده نگفته
است السبقه النار چنانکه السبقه الجنه گفته زيرا سبقت جستن
در مورد امری دوست داشتنی است اين از صفات بهشت است و اين معنی
در آتش که از آن بخدا پناه مي بريم وجود ندارد : امام جائز
ندانسته که بگويد : السبقه النار بلکه فرموده است الغايه النار
زيرا مفهوم غايت [ پايان ] مفهوم وسيعی است که در موضوعات
مسرت بخش و غير مسرت بخش به کار مي رود و در حقيقت مرادف مصير
و مال است [ که به معنی سرانجام مي آيد ] چنانکه خداوند مي فرمايد
قل تمتعوا فان مصيرکم الی النار : به کافران بگو بهره بگيريد که
سرانجام شما به سوی آتش است . در اين خطبه دقت کنيد که باطنی
شگفت آور و عمقی زياد دارد و چنين است اکثر سخنان امام ( ع ) و در
بعضی نسخه های اين خطبه چنين آمده است و السبقه الجنه [ به ضم سين
که به جائزه ای گفته مي شود که به پيشتازان و برندگان مسابقه داده
مي شود خواه وجه نقد باشد يا جنس ديگری و معنی هر دو کلمه به هم
نزديک است .

[R A H A]

خطبه 33
[6] از سخنانی است که امام ( ع ) هنگام خروج برای جنگ با اهل بصره
فرموده ارزش اين کفش چند است ؟ [7] عبدالله بن عباس مي گويد : در
منزل ذی قار بر اميرمؤمنان وارد شدم [8] هنگامی که مشغول وصله نمودن
کفش خود بود . به من فرمود : قيمت اين کفش چقدر است ؟ [9] گفتم
بهائی ندارد فرمود : بخدا سوگند همين کفش بي ارزش برايم از
حکومت بر شما محبوب تر است [10] مگر اينکه با اين حکومت حقی را بپا دارم
و يا باطلی را دفع نمائم 000 سپس امام از [ خيمه ] بيرون آمد و
برای مردم چنين ايراد سخن کرد : [1] نتايج درخشان بعثت پيامبر ( ص )
[2] خداوند هنگامی محمد ( ص ) را مبعوث ساخت که هيچکس از عرب کتاب
آسمانی نداشت [3] و ادعای نبوت نمي نمود . او مردم را تا سرمنزل نجات
سوق داد و به محيط رستگاری رسانيد [4] و در پرتو وی بر مشکلات پيروز شدند
و جای پای آنها محکم شد . [5] بخدا سوگند من در دنبال اين لشکر بودم و
آنها را به پيشروی وامي داشتم تا باطل به کلی عقب نشينی کرد و حق ظاهر
گشت . [6] در اين راه هرگز ناتوان نشدم و ترس مرا احاطه نکرد . هم اکنون
نيز به دنبال همان راه مي روم . [7] و پرده باطل را مي شکافم تا حق از درون
آن خارج گردد . [8] مرا با قريش چکار ؟ بخدا سوگند هنگامی که کافر بودند
با آنها جنگيدم و هم اکنون که فريب خورده اند با آنها مبارزه مي کنم
[9] ديروز همراهشان بودم چنانکه امروز نيز با آنها مصاحبم . سوگند بخدا
قريش از ما انتقام نمي کشد [10] جز به اين خاطر که خداوند ما را از ميان
آنان برگزيده [ و بر آنان مقدم داشته است ] ما هم آنها را در زمره
خويش شناختيم ولی همانند گفته شاعر شدند آنجا که مي گويد : [11] به جان
خودم سوگند که هر صبح از شير خالص صاف نوشيديد . و از غذای لذيذ
چرب تا سرحد اشباع کامل خورديد . [12] ما به تو عظمت بخشيديم در حالی که
بزرگ نبودی . و در اطراف تو با سواران تا به صبح بيداری کشيديم و از
تو نگهداری کرديم .

[R A H A]

خطبه 39
[14] هر چه شما را دعوت مي کنم اجابت نمي کنيد [15] گرفتار مردمی شده ام که
هر گاه فرمانشان دهم اطاعت نمي کنند و چون دعوتشان نمايم اجابت
نمي نمايند . ای بي اصلها [1] در ياری پروردگارتان منتظر چه هستيد ؟ آيا
دين نداريد که شما را گرد آورد ؟ و يا غيرتی که شما را به خشم وادارد ؟
[2] در ميان شما بپاخاسته ام هر چه فرياد مي کشم و از شما ياری مي طلبم
[3] سخن مرا نمی شنويد و از دستورم اطاعت نمي نمائيد تا چهره واقعی کارهای
بد آشکار گردد [4] نه با شما مي توان انتقام خونی گرفت و نه با کمک شما
به هدف مي توان رسيد شما را به ياری برادرانتان دعوت کردم [5] همانند
شتری که از درد بنالد آه و ناله سر داديد و يا همانند حيوانی که پشتش
زخم باشد کندی کرديد [6] تنها گروه کمی به سوی من شتافتند اما آنها نيز
افراد مضطرب و ناتوانی بودند [7] که گويا آنها را به سوی مرگ مي برند در
حالی که آن را با چشم خود مي نگرند [8] سيدرضی مي گويد : متذائب يعنی
مضطرب از تذائبت الريح [ بادهای مختلف وزيد ] گرفته شده
و اينکه عرب به گرگ ذئب مي گويد آن نيز از همين ماده است
زيرا به هنگام راه رفتن يکنوع اضطراب در او ديده مي شود .

[R A H A]

خطبه 40
[9] سخنی است که امام ( ع ) به هنگام شعار خوارج که مي گفتند لا حکم
الا لله فرموده است آری لا حکم الا لله : امام هنگامی که شنيد
خوارج مي گويند لا حکم الا لله [ فرمانی جز فرمان خدا نيست ] [10] فرمود
سخن حقی است که از آن اراده باطل شده آری درست است فرمانی جز
فرمان خدا نيست [11] ولی اينها مي گويند : زمامداری جز برای خدا نيست در
حالی که مردم به زمامداری نيازمندند [12] خواه نيکوکار باشد يا بدکارتا
مؤمنان در سايه حکومتش به کار خويش مشغول و کافران هم بهره مند شوند
[13] و مردم در دوران حکومت او زندگی را طی کنند و به وسيله او اموال
بيت المال جمع آوری گردد و به کمک او با دشمنان مبارزه شود جاده ها امن
و امان [14] حق ضعيفان از نيرومندان گرفته شود نيکوکاران در رفاه و از دست
بدکاران مردم در امان باشند [1] و در روايت ديگر آمده است امام ( ع )
چون سخن خوارج را شنيد که مي گفتند : فرمانی جز فرمان خدا نيست فرمود
[2] منتظر حکم خدا درباره شما هستم [3] و نيز فرمود : اما در زمان حکومت
پاکان پرهيزگاران به خوبی انجام وطيفه مي کنند ولی در حکومت بدکاران
[4] ناپاکان از آن بهره مند مي شوند تا مدتش سر آيد و مرگش فرارسد

[R A H A]

خطبه 47
[7] از سخنان است که امام ( ع ) در مورد کوفه فرموده است [8] ای کوفه
گويا تو را مي نگرم که همانند چرمهای بازار عکاخ کشيده مي شوی . [9] زير
پای حوادث لگدکوب و پايمال مي گردی . و پيش آمدهای تکان دهنده تو را
فراخواهد گرفت . و من مي دانم هر ستمگری نسبت به تو قصد سوء کند
[10] خداوند او را به گرفتاری خود مشغول و به دست قاتلی مي سپارد

[R A H A]

خطبه 48
[1] از خطبه هائی است که امام ( ع ) هنگام حرکت به سوی شام ايراد
فرموده است [2] ستايش مخصوص خدا است در هر لحظه که شب فرارسد و
پرده تاريکی آن فروافتد . ستايش ويژه پروردگار است هر زمان که
ستاره ای طلوع و غروب نمايد . [3] حمد مخصوص ذاتی است که نعمتهايش
پايان نپذيرد و بخششهای او را جبران نتوان کرد . [4] اما بعد : پيش تازان
لشکرم را از جلو فرستادم و دستور دادم در کنار فرات توقف کنند [5] تا
فرمان من به آنها برسد تصميم گرفته ام از آب فرات بگذرم [6] و به سوی
جمعيتی از شما که در اطراف دجله مسکن گزيده اند رهسپار گردم و آنها را
با شما بسوی دشمن بسيج کنم [7] و از آنها برای شما و تقويت شما کمک
بگيرم . [8] سيدرضی مي گويد : منظور امام ( ع ) از ملظاط همان قسمتی
است که امام دستور توقف در آنجا را داده بود و آن کنار فرات مي باشد
و اين کلمه [ ملظاط ] به کناره دريا نيز اطلاق مي شود و معنی اصلی اين
لفظ زمين صاف و هموار است و مقصود امام ( ع ) از نطفه آب فرات
مي باشد و اين از عبارات اعجاب آور و شگفتي زا است

[R A H A]

خطبه 49
[9] از سخنانی است که امام ( ع ) پيرامون صفات پروردگار و وسعت علم
او بيان فرموده است [10] ستايش مخصوص خداوندی است که از اسرار
پنهانيها آگاه است و نشانه های واضح و روشن بر هستی او دلالت مي کنند
[11] هرگز در برابر چشم بينايان آشکار نمي شود ولی نه چشم کسی که وی را
نديده انکارش تواند کرد [12] و نه قلب کسی که او را نشناخته مشاهده اش
تواند نمود . در علو رتبه بر همه پيشی گرفته پس از او برتر چيزی
نتواند بود . [1] و آنچنان نزديک است که چيزی از او نزديکتر نيست مرتبه
بلندش او را از مخلوقاتش دور نکرده [2] و نزديکيش با خلق او را با آنها
مساوی قرار نداده است . عقول را بر کنه صفات خويش آگاه نساخته [3] اما
آنها را از معرفت و شناسائی خود بازنداشته است همو است که گواهی
نشانه های هستی [4] دلهای منکران را بر اقرار به وجودش واداشته و بسيار
برتر است از گفتار آنان که وی را به مخلوقات تشبيه کنند و يا
انکارش نمايند .