اثبات وحيانى بودن الفاظ و تراكيب قرآن يا وحيانى بودن ترتيب سورهها و آيات آن، به چه ميزان در تمسك به قرآن كريم براى بدست آوردن احكام شرعى نقش دارد؟
این سؤال، پاسخ اجمالی ندارد. گزینه پاسخ تفصیلی را بزنید.
در پاسخ به اين پرسش بايد گفت: اصولاً ترتيب سورهها نقشى در اجتهاد ندارد و هيچ موردى نيست كه بتوان از روى ترتيب سورهها نكتهاى فقهى استنباط كرد. همچنين چينش آياتى كه ارتباط معنايى با هم ندارند، در اجتهاد فقيه مؤثر نیست. از اين رو، فقيه در مبناى كلامىاش نيازى به اثبات اين دو مطلب ندارد.[1]
آنچه براى فقيه ضرورت دارد، اثبات اين است كه محتواى قرآن، الفاظ مفرده، تركيب الفاظ كه آيات را مىسازند و مجموعههاى آيات مرتبط با هم، الاهى و وحيانىاند[2] و اين را مىتوان از طريق اعجاز بلاغى قرآن ثابت كرد، زيرا بلاغت فقط به لفظ نيست، بلكه لفظ و معنا ، هر دو در آن تأثير دارند. اصولاً فصاحت و بلاغت بدون محتواى صحيح و انتظام معانى و پيوستگى روح سخن بىمعناست.
از سوى ديگر، احتمال وجود موردى در قرآن كه تفكيك و جابجايى آيات آن، بخشى از معنا را از بين برده باشد - به عنوان مثال، يك قرينه سياقى كه به معناى خاصى دلالت داشته و در اثر جابجايى آيات از بين رفته باشد - از ديدگاه مجتهد منتفى است؛ زيرا بنابه دلايلى - كه در جاى خود آمده است - قرآن از هرگونه تحريفی مصون است.
به هر حال، اگر فقيه احتمال دهد آيهاى كم يا زياد شده، و يا پس و پيش گشته، و اين تغيير در معنا هم اثر داشته است، ديگر نمىتواند بگويد: من مأمور به ظاهر هستم، زيرا اين گونه احتمالات به طور كلى حجيت ظواهر قرآن را زير سؤال مىبرند. از اين رو، عقل اين احتمال را كه الفاظ قرآنى يا تراكيب آنها - كه آيات را تشكيل مىدهد - و يا مجموعههايى از آيات كه داراى سياق واحد و مرتبط به يك مطلب هستند، از ناحيه غير خداوند متعال باشد، امرى است که مستلزم تحريف در قرآن و در نتيجه مردود است. با اين وصف، مىتوان در اثبات نزول قرآن از سوى خدا به عقل استناد كرد ، هر چند اين امر باعث مىشود مبناى حاضر به صورت فرعى از فروع مبناى ديگرى مصونيت قرآن از تحريف درآيد.
بنابر اين پذيرش اين احتمال كه الفاظ يا تراكيب و حتى مجموعههاى هم سياق قرآنى از ناحيه غير خدا باشد، قرآن را از حجيت ساقط مىكند. شايد يكى از دلايلى كه اخبارىها ظواهر قرآن را حجت نمىشمردند، اعتقاد آنان به وقوع كاستى يا جابجايى در قرآن بود. البته كارى كه آنها كردند، نه تنها دفاع از دين نبود، بلكه نوعى عقب نشينى محسوب مىشد. اشتباه بزرگ آنان در اين بود كه فكر مىكردند اگر قرآن را كنار بگذارند دين را حفظ كردهاند؛ ولى آنها با اين كار بزرگترين سند دين و در واقع كل دين را زير سؤال بردند.[3]
منابع مطالعه بيشتر:
هادوى تهرانى، مهدى، مبانى كلامى اجتهاد، مؤسسۀ فرهنگى خانه خرد، قم، چاپ اول، 1377.
[1] معناى سخن فوق اين نيست كه نمىتوان ثابت كرد قرآن در زمان حضرت رسول جمع آورى شده است. بلكه سخن در اين است كه اين مطلب، نقشى در كار فقيه ندارد و جزء مبانى كلامى اجتهاد نيست. همچنان كه گذشت بسيارى از علما شيعه برآنند كه ادلّۀتاريخى گواهى مىدهد قرآن در زمان حضرت رسول(ص) تنظيم گشته است. افزون بر آن، اگر بتوانيم نكاتى در ترتيب سورهها و آيهها پيدا كنيم اگر اين ترتيب به هم بخورد، آن نكته يا نكات از دست مىرود - مثل روابط عددى بين سورهها و آيهها، و يا در مجموعۀ قرآن موجود پيوستگى خاصى را بدست آوريم، براى اثبات اين مطلب به ادلّۀ تاريخ نيز نيازى نيست، بلكه به حكم عقل همه اين انتظامها و ترتيبها از جانب خداوند متعال حاصل شده است.
[2] تأثير وحيانى بودن مجموعۀ آيات مرتبط با هم كه از آن به «قرينۀ سياقيه» تعبير مىشود، محل اختلاف است.
[3] هادوى تهرانى، مهدى، مبانى كلامى اجتهاد، ص 57 - 56.
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)