دیوان اشعار سعدی

[sorna]

همه چشمیم تا برون آیی

همه گوشیم تا چه فرمایی


تو نه آن صورتی که بی رویت

متصور شود شکیبایی


من ز دست تو خویشتن بکشم

تا تو دستم به خون نیالایی


گفته بودی قیامتم بینند

این گروهی محب سودایی


وین چنین روی دلستان که تو راست

خود قیامت بود که بنمایی


ما تماشاکنان کوته دست

تو درخت بلندبالایی


سر ما و آستان خدمت تو

گر برانی و گر ببخشایی


جان به شکرانه دادن از من خواه

گر به انصاف با میان آیی


عقل باید که با صلابت عشق

نکند پنجه توانایی


تو چه دانی که بر تو نگذشته‌ست

شب هجران و روز تنهایی


روشنت گردد این حدیث چو روز

گر چو سعدی شبی بپیمایی

[sorna]

ای ولوله عشق تو بر هر سر کویی

روی تو ببرد از دل ما هر غم رویی


آخر سر مویی به ترحم نگر آن را

کاهی بودش تعبیه بر هر بن مویی


کم می‌نشود تشنگی دیده شوخم

با آن که روان کرده‌ام از هر مژه جویی


ای هر تنی از مهر تو افتاده به کنجی

وی هر دلی از شوق تو آواره به سویی


ما یک دل و تو شرم نداری که برآیی

هر لحظه به دستانی و هر روز به خویی


در کان نبود چون تن زیبای تو سیمی

وز سنگ نخیزد چو دل سخت تو رویی


بر هم نزند دست خزان بزم ریاحین

گر باد به بستان برد از زلف تو بویی


با این همه میدان لطافت که تو داری

سعدی چه بود در خم چوگان تو گویی

[sorna]

ای خسته دلم در خم چوگان تو گویی

بی فایده‌ام پیش تو چون بیهده گویی


ای تیر غم عشق تو هر جا که رسیده

افتاده به زخمش چو کمان پشت دوتویی


هم طرفه ندارم اگرم بازنوازی

زیرا که عجب نیست نکویی ز نکویی


سعدی غمش از دست مده گر ندهد دست

کی دست دهد در همه آفاق چنویی

[sorna]

چه جرم رفت که با ما سخن نمی‌گویی

جنایت از طرف ماست یا تو بدخویی


تو از نبات گرو برده‌ای به شیرینی

به اتفاق ولیکن نبات خودرویی


هزار جان به ارادت تو را همی‌جویند

تو سنگ دل به لطافت دلی نمی‌جویی


ولیک با همه عیب از تو صبر نتوان کرد

بیا و گر همه بد کرده‌ای که نیکویی


تو بد مگوی و گر نیز خاطرت باشد

بگوی از آن لب شیرین که نیک می‌گویی


گلم نباید و سروم به چشم درناید

مرا وصال تو باید که سرو گلبویی


هزار جامه سپر ساختیم و هم بگذشت

خدنگ غمزه خوبان ز دلق نه تویی


به دست جهد نشاید گرفت دامن کام

اگر نخواهدت ای نفس خیره می‌پویی


درست شد که به یک دل دو دوست نتوان داشت

به ترک خویش بگوی ای که طالب اویی


همین که پای نهادی بر آستانه عشق

به دست باش که دست از جهان فروشویی


درازنای شب از چشم دردمندان پرس

تو قدر آب چه دانی که بر لب جویی


ز خاک سعدی بیچاره بوی عشق آید

هزار سال پس از مرگش ار به ینبویی

[sorna]

کدام کس به تو ماند که گویمت که چنویی

ز هر که در نظر آید گذشته‌ای به نکویی


لطیف جوهر و جانی غریب قامت و شکلی

نظیف جامه و جسمی بدیع صورت و خویی


هزار دیده چو پروانه بر جمال تو عاشق

غلام مجلس آنم که شمع مجلس اویی


ندیدم آبی و خاکی بدین لطافت و پاکی

تو آب چشمه حیوان و خاک غالیه بویی


تو را که درد نباشد ز درد ما چه تفاوت

تو حال تشنه ندانی که بر کناره جویی


صبای روضه رضوان ندانمت که چه بادی

نسیم وعده جانان ندانمت که چه بویی


اگر من از دل یک تو برآورم دم عشقی

عجب مدار که آتش درافتدم به دوتویی


به کس مگوی که پایم به سنگ عشق برآمد

که عیب گیرد و گوید چرا به فرق نپویی


دلی دو دست نگیرد دو مهر دل نپذیرد

اگر موافق اویی به ترک خویش بگویی


کنونم آب حیاتی به حلق تشنه فروکن

نه آنگهی که بمیرم به آب دیده بشویی


به اختیار تو سعدی چه التماس برآید

گر او مراد نبخشد تو کیستی که بجویی

[sorna]

ای حسن خط از دفتر اخلاق تو بابی

شیرینی از اوصاف تو حرفی ز کتابی


از بوی تو در تاب شود آهوی مشکین

گر باز کنند از شکن زلف تو تابی


بر دیده صاحب نظران خواب ببستی

ترسی که ببینند خیال تو به خوابی


از خنده شیرین نمکدان دهانت

خون می‌رود از دل چو نمک خورده کبابی


تا عذر زلیخا بنهد منکر عشاق

یوسف صفت از چهره برانداز نقابی


بی روی توام جنت فردوس نباید

کاین تشنگی از من نبرد هیچ شرابی


مشغول تو را گر بگذارند به دوزخ

با یاد تو دردش نکند هیچ عذابی


باری به طریق کرمم بنده خود خوان

تا بشنوی از هر بن موییم جوابی


در من منگر تا دگران چشم ندارند

کز دست گدایان نتوان کرد ثوابی


آب سخنم می‌رود از طبع چو آتش

چون آتش رویت که از او می‌چکد آبی


یاران همه با یار و من خسته طلبکار

هر کس به سر آبی و سعدی به سرابی

[sorna]

تو خون خلق بریزی و روی درتابی

ندانمت چه مکافات این گنه یابی


تصد عنی فی الجور و النوی لکن

الیک قلبی یا غایه المنی صاب


چو عندلیب چه فریادها که می‌دارم

تو از غرور جوانی همیشه در خوابی


الی العداه وصلتم و تصحبونهم

و فی ودادکم قد هجرت احبابی


نه هر که صاحب حسنست جور پیشه کند

تو را چه شد که خود اندر کمین اصحابی


احبتی امرونی بترک ذکراه

لقد اطعت ولکن حبه آبی


غمت چگونه بپوشم که دیده بر رویت

همی گواهی بر من دهد به کذابی


مرا تو بر سر آتش نشانده‌ای عجب آنک

منم در آتش و از حال من تو درتابی


من از تو سیر نگردم که صاحب استسقا

نه ممکنست که هرگز رسد به سیرابی

[sorna]

سر آن ندارد امشب که برآید آفتابی

چه خیال‌ها گذر کرد و گذر نکرد خوابی


به چه دیر ماندی ای صبح که جان من برآمد

بزه کردی و نکردند مؤذنان ثوابی


نفس خروس بگرفت که نوبتی بخواند

همه بلبلان بمردند و نماند جز غرابی


نفحات صبح دانی ز چه روی دوست دارم

که به روی دوست ماند که برافکند نقابی


سرم از خدای خواهد که به پایش اندرافتد

که در آب مرده بهتر که در آرزوی آبی


دل من نه مرد آنست که با غمش برآید

مگسی کجا تواند که بیفکند عقابی


نه چنان گناهکارم که به دشمنم سپاری

تو به دست خویش فرمای اگرم کنی عذابی


دل همچو سنگت ای دوست به آب چشم سعدی

عجبست اگر نگردد که بگردد آسیابی


برو ای گدای مسکین و دری دگر طلب کن

که هزار بار گفتی و نیامدت جوابی

[sorna]

که دست تشنه می‌گیرد به آبی

خداوندان فضل آخر ثوابی


توقع دارم از شیرین زبانت

اگر تلخست و گر شیرین جوابی


تو خود نایی و گر آیی بر من

بدان ماند که گنجی در خرابی


به چشمانت که گر زهرم فرستی

چنان نوشم که شیرینتر شرابی


اگر سروی به بالای تو باشد

نباشد بر سر سرو آفتابی


پری روی از نظر غایب نگردد

اگر صد بار بربندد نقابی


بدان تا یک نفس رویت ببینم

شب و روز آرزومندم به خوابی


امیدم هست اگر عطشان نمیرد

که بازآید به جوی رفته آبی


هلاک خویشتن می‌خواهد آن مور

که خواهد پنجه کردن با عقابی


شبی دانم که در زندان هجران

سحرگاهم به گوش آید خطابی


که سعدی چون فراق ما کشیدی

نخواهی دید در دوزخ عذابی

[sorna]

سل المصانع رکبا تهیم فی الفلوات

تو قدر آب چه دانی که در کنار فراتی


شبم به روی تو روزست و دیده‌ها به تو روشن

و ان هجرت سواء عشیتی غداتی


اگر چه دیر بماندم امید برنگرفتم

مضی الزمان و قلبی یقول انک آتی


من آدمی به جمالت نه دیدم و نه شنیدم

اگر گلی به حقیقت عجین آب حیاتی


شبان تیره امیدم به صبح روی تو باشد

و قد تفتش عین الحیوه فی الظلمات


فکم تمرر عیشی و انت حامل شهد

جواب تلخ بدیعست از آن دهان نباتی


نه پنج روزه عمرست عشق روی تو ما را

وجدت رائحه الود ان شممت رفاتی


وصفت کل ملیح کما یحب و یرضی

محامد تو چه گویم که ماورای صفاتی


اخاف منک و ارجوا و استغیث و ادنو

که هم کمند بلایی و هم کلید نجاتی


ز چشم دوست فتادم به کامه دل دشمن

احبتی هجرونی کما تشاء عداتی


فراقنامه سعدی عجب که در تو نگیرد

و ان شکوت الی الطیر نحن فی الوکنات