دیوان اشعار سعدی

[sorna]

هر که چیزی دوست دارد جان و دل بر وی گمارد

هر که محرابش تو باشی سر ز خلوت برنیارد


روزی اندر خاکت افتم ور به بادم می‌رود سر

کان که در پای تو میرد جان به شیرینی سپارد


من نه آن صورت پرستم کز تمنای تو مستم

هوش من دانی که بردست آن که صورت می‌نگارد


عمر گویندم که ضایع می‌کنی با خوبرویان

وان که منظوری ندارد عمر ضایع می‌گذارد


هر که می‌ورزد درختی در سرابستان معنی

بیخش اندر دل نشاند تخمش اندر جان بکارد


عشق و مستوری نباشد پای گو در دامن آور

کز گریبان ملامت سر برآوردن نیارد


گر من از عهدت بگردم ناجوانمردم نه مردم

عاشق صادق نباشد کز ملامت سر بخارد


باغ می‌خواهم که روزی سرو بالایت ببیند

تا گلت در پا بریزد و ارغوان بر سر ببارد


آن چه رفتارست و قامت وان چه گفتار و قیامت

چند خواهی گفت سعدی طیبات آخر ندارد

[sorna]

گر از جفای تو روزی دلم بیازارد

کمند شوق کشانم به صلح بازآرد


ز درد عشق تو دوشم امید صبح نبود

اسیر عشق چه تاب شب دراز آرد


دلی عجب نبود گر بسوخت کآتش تیز

چه جای موم که پولاد در گداز آرد


تویی که گر بخرامد درخت قامت تو

ز رشک سرو روان را به اهتزاز آرد


دگر به روی خود از خلق در بخواهم بست

مگر کسی ز توام مژده‌ای فرازآرد


اگر قبول کنی سر نهیم بر قدمت

چو بت پرست که در پیش بت نماز آرد


یکی به سمع رضا گوش دل به سعدی دار

که سوز عشق سخن‌های دلنواز آرد

[sorna]

کس این کند که دل از یار خویش بردارد

مگر کسی که دل از سنگ سختتر دارد


که گفت من خبری دارم از حقیقت عشق

دروغ گفت گر از خویشتن خبر دارد


اگر نظر به دو عالم کند حرامش باد

که از صفای درون با یکی نظر دارد


هلاک ما به بیابان عشق خواهد بود

کجاست مرد که با ما سر سفر دارد


گر از مقابله شیر آید از عقب شمشیر

نه عاشقست که اندیشه از خطر دارد


و گر بهشت مصور کنند عارف را

به غیر دوست نشاید که دیده بردارد


از آن متاع که در پای دوستان ریزند

مرا سریست ندانم که او چه سر دارد


دریغ پای که بر خاک می‌نهد معشوق

چرا نه بر سر و بر چشم ما گذر دارد


عوام عیب کنندم که عاشقی همه عمر

کدام عیب که سعدی خود این هنر دارد


نظر به روی تو انداختن حرامش باد

که جز تو در همه عالم کسی دگر دارد

[sorna]

تو را ز حال پریشان ما چه غم دارد

اگر چراغ بمیرد صبا چه غم دارد


تو را که هر چه مرادست می‌رود از پیش

ز بی مرادی امثال ما چه غم دارد


تو پادشاهی گر چشم پاسبانان همه شب

به خواب درنرود پادشا چه غم دارد


خطاست این که دل دوستان بیازاری

ولیک قاتل عمد از خطا چه غم دارد


امیر خوبان آخر گدای خیل توایم

جواب ده که امیر از گدا چه غم دارد


بکی العذول علی ماجری لا جفانی

رفیق غافل از این ماجرا چه غم دارد


هزار دشمن اگر در قفاست عارف را

چو روی خوب تو دید از قفا چه غم دارد


قضا به تلخی و شیرینی ای پسر رفتست

تو گر ترش بنشینی قضا چه غم دارد


بلای عشق عظیمست لاابالی را

چو دل به مرگ نهاد از بلا چه غم دارد


جفا و هر چه توانی بکن که سعدی را

که ترک خویش گرفت از جفا چه غم دارد

[sorna]

غلام آن سبک روحم که با من سر گران دارد

جوابش تلخ و پنداری شکر زیر زبان دارد


مرا گر دوستی با او به دوزخ می‌برد شاید

به نقد اندر بهشتست آن که یاری مهربان دارد


کسی را کاختیاری هست و محبوبی و مشروبی

مراد از بخت و حظ از عمر و مقصود از جهان دارد


برون از خوردن و خفتن حیاتی هست مردم را

به جانان زندگانی کن بهایم نیز جان دارد


محبت با کسی دارم کز او باخود نمی‌آیم

چو بلبل کز نشاط گل فراغ از آشیان دارد


نه مردی گر به شمشیر از جفای دوست برگردی

دهل را کاندرون بادست ز انگشتی فغان دارد


به تشویش قیامت در که یار از یار بگریزد

محب از خاک برخیزد محبت همچنان دارد


خوش آمد باد نوروزی به صبح از باغ پیروزی

به بوی دوستان ماند نه بوی بوستان دارد


یکی سر بر کنار یار و خواب صبح مستولی

چه غم دارد ز مسکینی که سر بر آستان دارد


چو سعدی عشق تنها باز و راحت بین و آسایش

به تنها ملک می‌راند که منظوری نهان دارد

[sorna]

مگر نسیم سحر بوی یار من دارد

که راحت دل امیدوار من دارد


به پای سرو درافتاده‌اند لاله و گل

مگر شمایل قد نگار من دارد


نشان راه سلامت ز من مپرس که عشق

زمام خاطر بی‌اختیار من دارد


گلا و تازه بهارا تویی که عارض تو

طراوت گل و بوی بهار من دارد


دگر سر من و بالین عافیت هیهات

بدین هوس که سر خاکسار من دارد


به هرزه در سر او روزگار کردم و او

فراغت از من و از روزگار من دارد


مگر به درد دلی بازمانده‌ام یا رب

کدام دامن همت غبار من دارد


به زیر بار تو سعدی چو خر به گل درماند

دلت نسوزد که بیچاره بار من دارد

[sorna]

ز من مپرس که در دست او دلت چونست

ازو بپرس که انگشت‌هاش در خونست


و گر حدیث کنم تندرست را چه خبر

که اندرون جراحت رسیدگان چونست


به حسن طلعت لیلی نگاه می‌نکند

فتاده در پی بیچاره‌ای که مجنونست


خیال روی کسی در سرست هر کس را

مرا خیال کسی کز خیال بیرونست


خجسته روز کسی کز درش تو بازآیی

که بامداد به روی تو فال میمونست


چنین شمایل موزون و قد خوش که تو راست

به ترک عشق تو گفتن نه طبع موزونست


اگر کسی به ملامت ز عشق برگردد

مرا به هر چه تو گویی ارادت افزونست


نه پادشاه منادی ز دست می مخورید

بیا که چشم و دهان تو مست و میگونست


کنار سعدی از آن روز کز تو دور افتاد

از آب دیده تو گویی کنار جیحونست

[sorna]

با همه مهر و با منش کینست

چه کنم حظ بخت من اینست


شاید ای نفس تا دگر نکنی

پنجه با ساعدی که سیمینست


ننهد پای تا نبیند جای

هر که را چشم مصلحت بینست


مثل زیرکان و چنبر عشق

طفل نادان و مار رنگینست


دردمند فراق سر ننهد

مگر آن شب که گور بالینست


گریه گو بر هلاک من مکنید

که نه این نوبت نخستینست


لازمست احتمال چندین جور

که محبت هزار چندینست


گر هزارم جواب تلخ دهی

اعتقاد من آن که شیرینست


مرد اگر شیر در کمند آرد

چون کمندش گرفت مسکینست


سعدیا تن به نیستی درده

چاره با سخت بازوان اینست

[sorna]

بخت جوان دارد آن که با تو قرینست

پیر نگردد که در بهشت برینست


دیگر از آن جانبم نماز نباشد

گر تو اشارت کنی که قبله چنینست


آینه‌ای پیش آفتاب نهادست

بر در آن خیمه یا شعاع جبینست


گر همه عالم ز لوح فکر بشویند

عشق نخواهد شدن که نقش نگینست


گوشه گرفتم ز خلق و فایده‌ای نیست

گوشه چشمت بلای گوشه نشینست


تا نه تصور کنی که بی تو صبوریم

گر نفسی می‌زنیم بازپسینست


حسن تو هر جا که طبل عشق فروکوفت

بانگ برآمد که غارت دل و دینست


سیم و زرم گو مباش و دنیی و اسباب

روی تو بینم که ملک روی زمینست


عاشق صادق به زخم دوست نمیرد

زهر مذابم بده که ماء معینست


سعدی از این پس که راه پیش تو دانست

گر ره دیگر رود ضلال مبینست

[sorna]

گر کسی سرو شنیدست که رفتست این است

یا صنوبر که بناگوش و برش سیمین است


نه بلند است به صورت که تو معلوم کنی

که بلند از نظر مردم کوته‌بین است


خواب در عهد تو در چشم من آید هیهات

عاشقی کار سری نیست که بر بالین است


همه آرام گرفتند و شب از نیمه گذشت

وان چه در خواب نشد چشم من و پروین است


خود گرفتم که نظر بر رخ خوبان کفرست

من از این بازنگردم که مرا این دین است


وقت آنست که مردم ره صحرا گیرند

خاصه اکنون که بهار آمد و فروردین است


چمن امروز بهشتست و تو در می‌بایی

تا خلایق همه گویند که حورالعین است


هر چه گفتیم در اوصاف کمالیت او

همچنان هیچ نگفتیم که صد چندین است


آن چه سرپنجه سیمین تو با سعدی کرد

با کبوتر نکند پنجه که با شاهین است


من دگر شعر نخواهم که نویسم که مگس

زحمتم می‌دهد از بس که سخن شیرین است