دیوان اشعار سعدی

[sorna]

آن را که میسر نشود صبر و قناعت

باید که ببندد کمر خدمت و طاعت


چون دوست گرفتی چه غم از دشمن خون خوار

گو بوق ملامت بزن و کوس شناعت


گر خود همه بیداد کند هیچ مگویید

تعذیب دلارام به از ذل شفاعت


از هر چه تو گویی به قناعت بشکیبم

امکان شکیب از تو محالست و قناعت


گر نسخه روی تو به بازار برآرند

نقاش ببندد در دکان صناعت


جان بر کف دست آمده تا روی تو بیند

خود شرم نمی‌آیدش از ننگ بضاعت


دریاب دمی صحبت یاری که دگربار

چون رفت نیاید به کمند آن دم و ساعت


انصاف نباشد که من خسته رنجور

پروانه او باشم و او شمع جماعت


لیکن چه توان کرد که قوت نتوان کرد

با گردش ایام به بازوی شجاعت


دل در هوست خون شد و جان در طلبت سوخت

با این همه سعدی خجل از ننگ بضاعت

[sorna]

کیست آن لعبت خندان که پری وار برفت

که قرار از دل دیوانه به یک بار برفت


باد بوی گل رویش به گلستان آورد

آب گلزار بشد رونق عطار برفت


صورت یوسف نادیده صفت می‌کردیم

چون بدیدیم زبان سخن از کار برفت


بعد از این عیب و ملامت نکنم مستان را

که مرا در حق این طایفه انکار برفت


در سرم بود که هرگز ندهم دل به خیال

به سرت کز سر من آن همه پندار برفت


آخر این مور میان بسته افتان خیزان

چه خطا داشت که سرکوفته چون مار برفت


به خرابات چه حاجت که یکی مست شود

که به دیدار تو عقل از سر هشیار برفت


به نماز آمده محراب دو ابروی تو دید

دلش از دست ببردند و به زنار برفت


پیش تو مردن از آن به که پس از من گویند

نه به صدق آمده بود این که به آزار برفت


تو نه مرد گل بستان امیدی سعدی

که به پهلو نتوانی به سر خار برفت

[sorna]

عشق در دل ماند و یار از دست رفت

دوستان دستی که کار از دست رفت


ای عجب گر من رسم در کام دل

کی رسم چون روزگار از دست رفت


بخت و رای و زور و زر بودم دریغ

کاندر این غم هر چهار از دست رفت


عشق و سودا و هوس در سر بماند

صبر و آرام و قرار از دست رفت


گر من از پای اندرآیم گو درآی

بهتر از من صد هزار از دست رفت


بیم جان کاین بار خونم می‌خورد

ور نه این دل چند بار از دست رفت


مرکب سودا جهانیدن چه سود

چون زمام اختیار از دست رفت


سعدیا با یار عشق آسان بود

عشق باز اکنون که یار از دست رفت

[sorna]

دلم از دست غمت دامن صحرا بگرفت

غمت از سر ننهم گر دلت از ما بگرفت


خال مشکین تو از بنده چرا در خط شد

مگر از دود دلم روی تو سودا بگرفت


دوش چون مشعله شوق تو بگرفت وجود

سایه‌ای در دلم انداخت که صد جا بگرفت


به دم سرد سحرگاهی من بازنشست

هر چراغی که زمین از دل صهبا بگرفت


الغیاث از من دل سوخته ای سنگین دل

در تو نگرفت که خون در دل خارا بگرفت


دل شوریده ما عالم اندیشه ماست

عالم از شوق تو در تاب که غوغا بگرفت


بربود انده تو صبرم و نیکو بربود

بگرفت انده تو جانم و زیبا بگرفت


دل سعدی همه ز ایام بلا پرهیزد

سر زلف تو ندانم به چه یارا بگرفت

[sorna]

چشمت چو تیغ غمزه خون خوار برگرفت

با عقل و هوش خلق به پیکار برگرفت


عاشق ز سوز درد تو فریاد درنهاد

مؤمن ز دست عشق تو زنار برگرفت


عشقت بنای عقل به کلی خراب کرد

جورت در امید به یک بار برگرفت


شوری ز وصف روی تو در خانگه فتاد

صوفی طریق خانه خمار برگرفت


با هر که مشورت کنم از جور آن صنم

گوید ببایدت دل از این کار برگرفت


دل برتوانم از سر و جان برگرفت و چشم

نتوانم از مشاهده یار برگرفت


سعدی به خفیه خون جگر خورد بارها

این بار پرده از سر اسرار برگرفت

[sorna]

هر که دلارام دید از دلش آرام رفت

چشم ندارد خلاص هر که در این دام رفت


یاد تو می‌رفت و ما عاشق و بی‌دل بدیم

پرده برانداختی کار به اتمام رفت


ماه نتابد به روز چیست که در خانه تافت

سرو نروید به بام کیست که بر بام رفت


مشعله‌ای برفروخت پرتو خورشید عشق

خرمن خاصان بسوخت خانگه عام رفت


عارف مجموع را در پس دیوار صبر

طاقت صبرش نبود ننگ شد و نام رفت


گر به همه عمر خویش با تو برآرم دمی

حاصل عمر آن دمست باقی ایام رفت


هر که هوایی نپخت یا به فراقی نسوخت

آخر عمر از جهان چون برود خام رفت


ما قدم از سر کنیم در طلب دوستان

راه به جایی نبرد هر که به اقدام رفت


همت سعدی به عشق میل نکردی ولی

می چو فروشد به کام عقل به ناکام رفت

[sorna]

ای کسوت زیبایی بر قامت چالاکت

زیبا نتواند دید الا نظر پاکت


گر منزلتی دارم بر خاک درت میرم

باشد که گذر باشد یک روز بر آن خاکت


دانم که سرم روزی در پای تو خواهد شد

هم در تو گریزندم دست من و فتراکت


ای چشم خرد حیران در منظر مطبوعت

وی دست نظر کوتاه از دامن ادراکت


گفتم که نیاویزم با مار سر زلفت

بیچاره فروماندم پیش لب ضحاکت


مه روی بپوشاند خورشید خجل ماند

گر پرتو روی افتد بر طارم افلاکت


گر جمله ببخشایی فضلست بر اصحابت

ور جمله بسوزانی حکمست بر املاکت


خون همه کس ریزی از کس نبود بیمت

جرم همه کس بخشی از کس نبود باکت


چندان که جفا خواهی می‌کن که نمی‌گردد

غم گرد دل سعدی با یاد طربناکت

[sorna]

این که تو داری قیامتست نه قامت

وین نه تبسم که معجزست و کرامت


هر که تماشای روی چون قمرت کرد

سینه سپر کرد پیش تیر ملامت


هر شب و روزی که بی تو می‌رود از عمر

بر نفسی می‌رود هزار ندامت


عمر نبود آن چه غافل از تو نشستم

باقی عمر ایستاده‌ام به غرامت


سرو خرامان چو قد معتدلت نیست

آن همه وصفش که می‌کنند به قامت


چشم مسافر که بر جمال تو افتاد

عزم رحیلش بدل شود به اقامت


اهل فریقین در تو خیره بمانند

گر بروی در حسابگاه قیامت


این همه سختی و نامرادی سعدی

چون تو پسندی سعادتست و سلامت

[sorna]

ای که رحمت می‌نیاید بر منت

آفرین بر جان و رحمت بر تنت


قامتت گویم که دلبندست و خوب

یا سخن یا آمدن یا رفتنت


شرمش از روی تو باید آفتاب

کاندرآید بامداد از روزنت


حسن اندامت نمی‌گویم به شرح

خود حکایت می‌کند پیراهنت


ای که سر تا پایت از گل خرمنست

رحمتی کن بر گدای خرمنت


ماه رویا مهربانی پیشه کن

سیرتی چون صورت مستحسنت


ای جمال کعبه رویی باز کن

تا طوافی می‌کنم پیرامنت


دست گیر این پنج روزم در حیات

تا نگیرم در قیامت دامنت


عزم دارم کز دلت بیرون کنم

و اندرون جان بسازم مسکنت


درد دل با سنگ دل گفتن چه سود

باد سردی می‌دمم در آهنت


گفتم از جورت بریزم خون خویش

گفت خون خویشتن در گردنت


گفتم آتش درزنم آفاق را

گفت سعدی درنگیرد با منت

[sorna]

آفرین خدای بر جانت

که چه شیرین لبست و دندانت


هر که را گم شدست یوسف دل

گو ببین در چه زنخدانت


فتنه در پارس بر نمی‌خیزد

مگر از چشم‌های فتانت


سرو اگر نیز آمدی و شدی

نرسیدی بگرد جولانت


شب تو روز دیگران باشد

کآفتابست در شبستانت


تا کی ای بوستان روحانی

گله از دست بوستانبانت


بلبلانیم یک نفس بگذار

تا بنالیم در گلستانت


گر هزارم جفا و جور کنی

دوست دارم هزار چندانت


آزمودیم زور بازوی صبر

و آبگینست پیش سندانت


تو وفا گر کنی و گر نکنی

ما به آخر بریم پیمانت


مژده از من ستان به شادی وصل

گر بمیرم به درد هجرانت


سعدیا زنده عارفی باشی

گر برآید در این طلب جانت