دیوان اشعار سعدی

[sorna]

مگر نسیم سحر بوی زلف یار منست

که راحت دل رنجور بی‌قرار منست


به خواب درنرود چشم بخت من همه عمر

گرش به خواب ببینم که در کنار منست


اگر معاینه بینم که قصد جان دارد

به جان مضایقه با دوستان نه کار منست


حقیقت آن که نه درخورد اوست جان عزیز

ولیک درخور امکان و اقتدار منست


نه اختیار منست این معاملت لیکن

رضای دوست مقدم بر اختیار منست


اگر هزار غمست از جفای او بر دل

هنوز بنده اویم که غمگسار منست


درون خلوت ما غیر در نمی‌گنجد

برو که هر که نه یار منست بار منست


به لاله زار و گلستان نمی‌رود دل من

که یاد دوست گلستان و لاله زار منست


ستمگرا دل سعدی بسوخت در طلبت

دلت نسوخت که مسکین امیدوار منست


و گر مراد تو اینست بی مرادی من

تفاوتی نکند چون مراد یار منست

[sorna]

ز من مپرس که در دست او دلت چونست

ازو بپرس که انگشت‌هاش در خونست


و گر حدیث کنم تندرست را چه خبر

که اندرون جراحت رسیدگان چونست


به حسن طلعت لیلی نگاه می‌نکند

فتاده در پی بیچاره‌ای که مجنونست


خیال روی کسی در سرست هر کس را

مرا خیال کسی کز خیال بیرونست


خجسته روز کسی کز درش تو بازآیی

که بامداد به روی تو فال میمونست


چنین شمایل موزون و قد خوش که تو راست

به ترک عشق تو گفتن نه طبع موزونست


اگر کسی به ملامت ز عشق برگردد

مرا به هر چه تو گویی ارادت افزونست


نه پادشاه منادی ز دست می مخورید

بیا که چشم و دهان تو مست و میگونست


کنار سعدی از آن روز کز تو دور افتاد

از آب دیده تو گویی کنار جیحونست

[sorna]

امشب سبکتر می‌زنند این طبل بی‌هنگام را

یا وقت بیداری غلط بودست مرغ بام را


یک لحظه بود این یا شبی کز عمر ما تاراج شد

ما همچنان لب بر لبی نابرگرفته کام را


هم تازه رویم هم خجل هم شادمان هم تنگ دل

کز عهده بیرون آمدن نتوانم این انعام را


گر پای بر فرقم نهی تشریف قربت می‌دهی

جز سر نمی‌دانم نهادن عذر این اقدام را


چون بخت نیک انجام را با ما به کلی صلح شد

بگذار تا جان می‌دهد بدگوی بدفرجام را


سعدی علم شد در جهان صوفی و عامی گو بدان

ما بت پرستی می‌کنیم آن گه چنین اصنام را

[sorna]

با همه مهر و با منش کینست

چه کنم حظ بخت من اینست

شاید ای نفس تا دگر نکنی

پنجه با ساعدی که سیمینست


ننهد پای تا نبیند جای

هر که را چشم مصلحت بینست


مثل زیرکان و چنبر عشق

طفل نادان و مار رنگینست


دردمند فراق سر ننهد

مگر آن شب که گور بالینست


گریه گو بر هلاک من مکنید

که نه این نوبت نخستینست


لازمست احتمال چندین جور

که محبت هزار چندینست


گر هزارم جواب تلخ دهی

اعتقاد من آن که شیرینست


مرد اگر شیر در کمند آرد

چون کمندش گرفت مسکینست


سعدیا تن به نیستی درده

چاره با سخت بازوان اینست

[sorna]

بخت جوان دارد آن که با تو قرینست

پیر نگردد که در بهشت برینست

دیگر از آن جانبم نماز نباشد

گر تو اشارت کنی که قبله چنینست


آینه‌ای پیش آفتاب نهادست

بر در آن خیمه یا شعاع جبینست


گر همه عالم ز لوح فکر بشویند

عشق نخواهد شدن که نقش نگینست


گوشه گرفتم ز خلق و فایده‌ای نیست

گوشه چشمت بلای گوشه نشینست


تا نه تصور کنی که بی تو صبوریم

گر نفسی می‌زنیم بازپسینست


حسن تو هر جا که طبل عشق فروکوفت

بانگ برآمد که غارت دل و دینست


سیم و زرم گو مباش و دنیی و اسباب

روی تو بینم که ملک روی زمینست


عاشق صادق به زخم دوست نمیرد

زهر مذابم بده که ماء معینست


سعدی از این پس که راه پیش تو دانست

گر ره دیگر رود ضلال مبینست

[sorna]

گر کسی سرو شنیدست که رفتست این است

یا صنوبر که بناگوش و برش سیمین است

نه بلند است به صورت که تو معلوم کنی

که بلند از نظر مردم کوته‏بین است


خواب در عهد تو در چشم من آید هیهات

عاشقی کار سری نیست که بر بالین است


همه آرام گرفتند و شب از نیمه گذشت

وان چه در خواب نشد چشم من و پروین است


خود گرفتم که نظر بر رخ خوبان کفرست

من از این بازنگردم که مرا این دین است


وقت آنست که مردم ره صحرا گیرند

خاصه اکنون که بهار آمد و فروردین است


چمن امروز بهشتست و تو در می‌بایی

تا خلایق همه گویند که حورالعین است


هر چه گفتیم در اوصاف کمالیت او

همچنان هیچ نگفتیم که صد چندین است


آن چه سرپنجه سیمین تو با سعدی کرد

با کبوتر نکند پنجه که با شاهین است


من دگر شعر نخواهم که نویسم که مگس

زحمتم می‌دهد از بس که سخن شیرین است

[sorna]

با خردمندی و خوبی پارسا و نیک خوست

صورتی هرگز ندیدم کاین همه معنی در اوست

گر خیال یاری اندیشند باری چون تو یار

یا هوای دوستی ورزند باری چون تو دوست


خاک پایش بوسه خواهم داد آبم گو ببر

آبروی مهربانان پیش معشوق آب جوست


شاهدش دیدار و گفتن فتنه اش ابرو و چشم

نادرش بالا و رفتن دلپذیرش طبع و خوست


تا به خود بازآیم آن گه وصف دیدارش کنم

از که می‌پرسی در این میدان که سرگردان چو گوست


عیب پیراهن دریدن می‌کنندم دوستان

بی‌وفا یارم که پیراهن همی‌درم نه پوست


خاک سبزآرنگ و باد گلفشان و آب خوش

ابر مرواریدباران و هوای مشک بوست


تیرباران بر سر و صوفی گرفتار نظر

مدعی در گفت و گوی و عاشق اندر جست و جوست


هر که را کنج اختیار آمد تو دست از وی بدار

کان چنان شوریده سر پایش به گنجی در فروست


چشم اگر با دوست داری گوش با دشمن مکن

عاشقی و نیک نامی سعدیا سنگ و سبوست

[sorna]

بتا هلاک شود دوست در محبت دوست

که زندگانی او در هلاک بودن اوست

مرا جفا و وفای تو پیش یک سانست

که هر چه دوست پسندد به جای دوست نکوست


مرا و عشق تو گیتی به یک شکم زادست

دو روح در بدنی چون دو مغز در یک پوست


هر آن چه بر سر آزادگان رود زیباست

علی الخصوص که از دست یار زیبا خوست


دلم ز دست به دربرد سروبالایی

خلاف عادت آن سروها که بر لب جوست


به خواب دوش چنان دیدمی که زلفینش

گرفته بودم و دستم هنوز غالیه بوست


چو گوی در همه عالم به جان بگردیدم

ز دست عشقش و چوگان هنوز در پی گوست


جماعتی به همین آب چشم بیرونی

نظر کنند و ندانند کآتشم در توست


ز دوست هر که تو بینی مراد خود خواهد

مراد خاطر سعدی مراد خاطر اوست

[sorna]

سرمست درآمد از درم دوست

لب خنده زنان چو غنچه در پوست

چون دیدمش آن رخ نگارین

در خود به غلط شدم که این اوست


رضوان در خلد باز کردند

کز عطر مشام روح خوش بوست


پیش قدمش به سر دویدم

در پای فتادمش که ای دوست


یک باره به ترک ما بگفتی

زنهار نگویی این نه نیکوست


بر من که دلم چو شمع یکتاست

پیراهن غم چو شمع ده توست


چشمش به کرشمه گفت با من

در نرگس مست من چه آهوست


گفتم همه نیکوییست لیکن

اینست که بی‌وفا و بدخوست


بشنو نفسی دعای سعدی

گر چه همه عالمت دعاگوست

[sorna]

سفر دراز نباشد به پای طالب دوست

که زنده ابدست آدمی که کشته اوست

شراب خورده معنی چو در سماع آید

چه جای جامه که بر خویشتن بدرد پوست


هر آن که با رخ منظور ما نظر دارد

به ترک خویش بگوید که خصم عربده جوست


حقیر تا نشماری تو آب چشم فقیر

که قطره قطره باران چون با هم آمد جوست


نمی‌رود که کمندش همی‌برد مشتاق

چه جای پند نصیحت کنان بیهده گوست


چو در میانه خاک اوفتاده‌ای بینی

از آن بپرس که چوگان از او مپرس که گوست


چرا و چون نرسد بندگان مخلص را

رواست گر همه بد می‌کنی بکن که نکوست


کدام سرو سهی راست با وجود تو قدر

کدام غالیه را پیش خاک پای تو بوست


بسی بگفت خداوند عقل و نشنیدم

که دل به غمزه خوبان مده که سنگ و سبوست


هزار دشمن اگر بر سرند سعدی را

به دوستی که نگوید بجز حکایت دوست


به آب دیده خونین نبشته قصه عشق

نظر به صفحه اول مکن که تو بر توست