دیوان اشعار سعدی

[sorna]

پای سرو بوستانی در گلست

سرو ما را پای معنی در دلست


هر که چشمش بر چنان روی اوفتاد

طالعش میمون و فالش مقبلست


نیکخواهانم نصیحت می‌کنند

خشت بر دریا زدن بی‌حاصلست


ای برادر ما به گرداب اندریم

وان که شنعت می‌زند بر ساحلست


شوق را بر صبر قوت غالبست

عقل را با عشق دعوی باطلست


نسبت عاشق به غفلت می‌کنند

وان که معشوقی ندارد غافلست


دیده باشی تشنه مستعجل به آب

جان به جانان همچنان مستعجلست


بذل جاه و مال و ترک نام و ننگ

در طریق عشق اول منزلست


گر بمیرد طالبی دربند دوست

سهل باشد زندگانی مشکلست


عاشقی می‌گفت و خوش خوش می‌گریست

جان بیاساید که جانان قاتلست


سعدیا نزدیک رای عاشقان

خلق مجنونند و مجنون عاقلست

[sorna]

دیده از دیدار خوبان برگرفتن مشکلست

هر که ما را این نصیحت می‌کند بی‌حاصلست


یار زیبا گر هزارت وحشت از وی در دلست

بامدادان روی او دیدن صباح مقبلست


آن که در چاه زنخدانش دل بیچارگان

چون ملک محبوس در زندان چاه بابلست


پیش از این من دعوی پرهیزگاری کردمی

باز می‌گویم که هر دعوی که کردم باطلست


زهر نزدیک خردمندان اگر چه قاتلست

چون ز دست دوست می‌گیری شفای عاجلست


من قدم بیرون نمی‌یارم نهاد از کوی دوست

دوستان معذور داریدم که پایم در گلست


باش تا دیوانه گویندم همه فرزانگان

ترک جان نتوان گرفتن تا تو گویی عاقلست


آن که می‌گوید نظر در صورت خوبان خطاست

او همین صورت همی‌بیند ز معنی غافلست


ساربان آهسته ران کآرام جان در محملست

چارپایان بار بر پشتند و ما را بر دلست


گر به صد منزل فراق افتد میان ما و دوست

همچنانش در میان جان شیرین منزلست


سعدی آسانست با هر کس گرفتن دوستی

لیک چون پیوند شد خو باز کردن مشکلست

[sorna]

شراب از دست خوبان سلسبیلست

و گر خود خون میخواران سبیلست


نمی‌دانم رطب را چاشنی چیست

همی‌بینم که خرما بر نخیلست


نه وسمست آن به دلبندی خضیبست

نه سرمست آن به جادویی کحیلست


سرانگشتان صاحب دل فریبش

نه در حنا که در خون قتیلست


الا ای کاروان محمل برانید

که ما را بند بر پای رحیلست


هر آن شب در فراق روی لیلی

که بر مجنون رود لیلی طویلست


کمندش می‌دواند پای مشتاق

بیابان را نپرسد چند میلست


چو مور افتان و خیزان رفت باید

و گر خود ره به زیر پای پیلست


حبیب آن جا که دستی برفشاند

محب ار سر نیفشاند بخیلست


ز ما گر طاعت آید شرمساریم

و ز ایشان گر قبیح آید جمیلست


بدیل دوستان گیرند و یاران

ولیکن شاهد ما بی‌بدیلست


سخن بیرون مگوی از عشق سعدی

سخن عشقست و دیگر قال و قیلست

[sorna]

کارم چو زلف یار پریشان و درهمست

پشتم به سان ابروی دلدار پرخمست


غم شربتی ز خون دلم نوش کرد و گفت

این شادی کسی که در این دور خرمست


تنها دل منست گرفتار در غمان

یا خود در این زمانه دل شادمان کمست


زین سان که می‌دهد دل من داد هر غمی

انصاف ملک عالم عشقش مسلمست


دانی خیال روی تو در چشم من چه گفت

آیا چه جاست این که همه روزه با نمست


خواهی چو روز روشن دانی تو حال من

از تیره شب بپرس که او نیز محرمست


ای کاشکی میان منستی و دلبرم

پیوندی این چنین که میان من و غمست

[sorna]

یارا بهشت صحبت یاران همدمست

دیدار یار نامتناسب جهنمست


هر دم که در حضور عزیزی برآوری

دریاب کز حیات جهان حاصل آن دمست


نه هر که چشم و گوش و دهان دارد آدمیست

بس دیو را که صورت فرزند آدمست


آنست آدمی که در او حسن سیرتی

یا لطف صورتیست دگر حشو عالمست


هرگز حسد نبرده و حسرت نخورده‌ام

جز بر دو روی یار موافق که در همست


آنان که در بهار به صحرا نمی‌روند

بوی خوش ربیع بر ایشان محرمست


وان سنگ دل که دیده بدوزد ز روی خوب

پندش مده که جهل در او نیک محکمست


آرام نیست در همه عالم به اتفاق

ور هست در مجاورت یار محرمست


گر خون تازه می‌رود از ریش اهل دل

دیدار دوستان که ببینند مرهمست


دنیا خوشست و مال عزیزست و تن شریف

لیکن رفیق بر همه چیزی مقدمست


ممسک برای مال همه ساله تنگ دل

سعدی به روی دوست همه روزه خرمست

[sorna]

بر من که صبوحی زده‌ام خرقه حرامست

ای مجلسیان راه خرابات کدامست


هر کس به جهان خرمیی پیش گرفتند

ما را غمت ای ماه پری چهره تمامست


برخیز که در سایه سروی بنشینیم

کان جا که تو بنشینی بر سرو قیامست


دام دل صاحب نظرانت خم گیسوست

وان خال بناگوش مگر دانه دامست


با چون تو حریفی به چنین جای در این وقت

گر باده خورم خمر بهشتی نه حرامست


با محتسب شهر بگویید که زنهار

در مجلس ما سنگ مینداز که جامست


غیرت نگذارد که بگویم که مرا کشت

تا خلق ندانند که معشوقه چه نامست


دردا که بپختیم در این سوز نهانی

وان را خبر از آتش ما نیست که خامست


سعدی مبر اندیشه که در کام نهنگان

چون در نظر دوست نشینی همه کامست

[sorna]

این باد بهار بوستانست

یا بوی وصال دوستانست


دل می‌برد این خط نگارین

گویی خط روی دلستانست


ای مرغ به دام دل گرفتار

بازآی که وقت آشیانست


شب‌ها من و شمع می‌گدازیم

اینست که سوز من نهانست


گوشم همه روز از انتظارت

بر راه و نظر بر آستانست


ور بانگ مذنی می‌آید

گویم که درای کاروانست


با آن همه دشمنی که کردی

بازآی که دوستی همانست


با قوت بازوان عشقت

سرپنجه صبر ناتوانست


بیزاری دوستان دمساز

تفریق میان جسم و جانست


نالیدن دردناک سعدی

بر دعوی دوستی بیانست


آتش بنی قلم درانداخت

وین حبر که می‌رود دخانست

[sorna]

این خط شریف از آن بنانست

وین نقل حدیث از آن دهانست


این بوی عبیر آشنایی

از ساحت یار مهربانست


مهر از سر نامه برگرفتم

گفتی که سر گلابدانست


قاصد مگر آهوی ختن بود

کش نافه مشک در میانست


این خود چه عبارت لطیفست

وین خود چه کفایت بیاست


معلوم شد این حدیث شیرین

کز منطق آن شکرفشانست


این خط به زمین نشاید انداخت

کز جانب ماه آسمانست


روزی برود روان سعدی

کاین عیش نه عیش جاودانست


خرم تن او که چون روانش

از تن برود سخن روانست

[sorna]

چه رویست آن که پیش کاروانست

مگر شمعی به دست ساروانست


سلیمانست گویی در عماری

که بر باد صبا تختش روانست


جمال ماه پیکر بر بلندی

بدان ماند که ماه آسمانست


بهشتی صورتی در جوف محمل

چو برجی کفتابش در میانست


خداوندان عقل این طرفه بینند

که خورشیدی به زیر سایبانست


چو نیلوفر در آب و مهر در میغ

پری رخ در نقاب پرنیانست


ز روی کار من برقع برانداخت

به یک بار آن که در برقع نهانست


شتر پیشی گرفت از من به رفتار

که بر من بیش از او بار گرانست


زهی اندک وفای سست پیمان

که آن سنگین دل نامهربانست


تو را گر دوستی با ما همین بود

وفای ما و عهد ما همانست


بدار ای ساربان آخر زمانی

که عهد وصل را آخرزمانست


وفا کردیم و با ما غدر کردند

بر سعدی که این پاداش آنست


ندانستی که در پایان پیری

نه وقت پنجه کردن با جوانست

[sorna]

هزار سختی اگر بر من آید آسانست

که دوستی و ارادت هزار چندانست


سفر دراز نباشد به پای طالب دوست

که خار دشت محبت گلست و ریحانست


اگر تو جور کنی جور نیست تربیتست

و گر تو داغ نهی داغ نیست درمانست


نه آبروی که گر خون دل بخواهی ریخت

مخالفت نکنم آن کنم که فرمانست


ز عقل من عجب آید صواب گویان را

که دل به دست تو دادن خلاف در جانست


من از کنار تو دور افتاده‌ام نه عجب

گرم قرار نباشد که داغ هجرانست


عجب در آن سر زلف معنبر مفتول

که در کنار تو خسبد چرا پریشانست


جماعتی که ندانند حظ روحانی

تفاوتی که میان دواب و انسانست


گمان برند که در باغ عشق سعدی را

نظر به سیب زنخدان و نار پستانست


مرا هرآینه خاموش بودن اولیتر

که جهل پیش خردمند عذر نادانست


و ما ابری نفسی و لا ازکیها

که هر چه نقل کنند از بشر در امکانست