دیوان اشعار سعدی

[sorna]

افسوس بر آن دیده که روی تو ندیدست

یا دیده و بعد از تو به رویی نگریدست


گر مدعیان نقش ببینند پری را

دانند که دیوانه چرا جامه دریدست


آن کیست که پیرامن خورشید جمالش

از مشک سیه دایره نیمه کشیدست


ای عاقل اگر پای به سنگیت برآید

فرهاد بدانی که چرا سنگ بریدست


رحمت نکند بر دل بیچاره فرهاد

آن کس که سخن گفتن شیرین نشنیدست


از دست کمان مهره ابروی تو در شهر

دل نیست که در بر چو کبوتر نطپیدست


در وهم نیاید که چه مطبوع درختی

پیداست که هرگز کس از این میوه نچیدست


سر قلم قدرت بی چون الهی

در روی تو چون روی در آیینه پدیدست


ما از تو به غیر از تو نداریم تمنا

حلوا به کسی ده که محبت نچشیدست


با این همه باران بلا بر سر سعدی

نشگفت اگرش خانه چشم آب چکیدست

[sorna]

ای لعبت خندان لب لعلت که مزیده‏ست؟

وی باغ لطافت به رویت که گزیده‏ست؟


نیکوتر از این میوه همه عمر که خورده‏ست؟

شیرین‏تر از این خربزه هرگز که چشیده‏ست؟


ای خضر حلالت نکنم چشمه حیوان

دانی که سکندر به چه محنت طلبیده‏ست


این خون کسی ریخته‌ای یا می سرخ است

یا توت سیاهست که بر جامه چکیده‏ست


با جمله برآمیزی و از ما بگریزی

جرم از تو نباشد گنه از بخت رمیده‏ست


نیکست که دیوار به یک بار بیفتاد

تا هیچ کس این باغ نگویی که ندیده‏ست


بسیار توقف نکند میوه بر بار

چون عام بدانست که شیرین و رسیده‏ست


گل نیز در آن هفته دهن باز نمی‌کرد

و امروز نسیم سحرش پرده دریده‏ست


در دجله که مرغابی از اندیشه نرفتی

کشتی رود اکنون که تتر جسر بریده‏ست


رفت آن که فقاع از تو گشاییم دگربار

ما را بس از این کوزه که بیگانه مکیده‏ست


سعدی در بستان هوای دگری زن

وین کشته رها کن که در او گله چریده‏ست

[sorna]

از هر چه می‌رود سخن دوست خوشترست

پیغام آشنا نفس روح پرورست


هرگز وجود حاضر غایب شنیده‌ای

من در میان جمع و دلم جای دیگرست


شاهد که در میان نبود شمع گو بمیر

چون هست اگر چراغ نباشد منورست


ابنای روزگار به صحرا روند و باغ

صحرا و باغ زنده دلان کوی دلبرست


جان می‌روم که در قدم اندازمش ز شوق

درمانده‌ام هنوز که نزلی محقرست


کاش آن به خشم رفته ما آشتی کنان

بازآمدی که دیده مشتاق بر درست


جانا دلم چو عود بر آتش بسوختی

وین دم که می‌زنم ز غمت دود مجمرست


شب‌های بی توام شب گورست در خیال

ور بی تو بامداد کنم روز محشرست


گیسوت عنبرینه گردن تمام بود

معشوق خوبروی چه محتاج زیورست


سعدی خیال بیهده بستی امید وصل

هجرت بکشت و وصل هنوزت مصورست


زنهار از این امید درازت که در دلست

هیهات از این خیال محالت که در سرست

[sorna]

این بوی روح پرور از آن خوی دلبرست

وین آب زندگانی از آن حوض کوثرست


ای باد بوستان مگرت نافه در میان

وی مرغ آشنا مگرت نامه در پرست


بوی بهشت می‌گذرد یا نسیم دوست

یا کاروان صبح که گیتی منورست


این قاصد از کدام زمینست مشک بوی

وین نامه در چه داشت که عنوان معطرست


بر راه باد عود در آتش نهاده‌اند

یا خود در آن زمین که تویی خاک عنبرست


بازآ و حلقه بر در رندان شوق زن

کاصحاب را دو دیده چو مسمار بر درست


بازآ که در فراق تو چشم امیدوار

چون گوش روزه دار بر الله اکبرست


دانی که چون همی‌گذرانیم روزگار

روزی که بی تو می‌گذرد روز محشرست


گفتیم عشق را به صبوری دوا کنیم

هر روز عشق بیشتر و صبر کمترست


صورت ز چشم غایب و اخلاق در نظر

دیدار در حجاب و معانی برابرست


در نامه نیز چند بگنجد حدیث عشق

کوته کنیم که قصه ما کار دفترست


همچون درخت بادیه سعدی به برق شوق

سوزان و میوه سخنش همچنان ترست


آری خوشست وقت حریفان به بوی عود

وز سوز غافلند که در جان مجمرست

[sorna]

عیب یاران و دوستان هنرست

سخن دشمنان نه معتبرست


مهر مهر از درون ما نرود

ای برادر که نقش بر حجرست


چه توان گفت در لطافت دوست

هر چه گویم از آن لطیفترست


آن که منظور دیده و دل ماست

نتوان گفت شمس یا قمرست


هر کسی گو به حال خود باشد

ای برادر که حال ما دگرست


تو که در خواب بوده‌ای همه شب

چه نصیبت ز بلبل سحرست


آدمی را که جان معنی نیست

در حقیقت درخت بی‌ثمرست


ما پراکندگان مجموعیم

یار ما غایبست و در نظرست


برگ تر خشک می‌شود به زمان

برگ چشمان ما همیشه ترست


جان شیرین فدای صحبت یار

شرم دارم که نیک مختصرست


این قدر دون قدر اوست ولیک

حد امکان ما همین قدرست


پرده بر خود نمی‌توان پوشید

ای برادر که عشق پرده درست


سعدی از بارگاه قربت دوست

تا خبر یافتست بی‌خبرست


ما سر اینک نهاده‌ایم به طوع

تا خداوندگار را چه سرست

[sorna]

هر کسی را نتوان گفت که صاحب نظرست

عشقبازی دگر و نفس پرستی دگرست


نه هر آن چشم که بیند سیاهست و سپید

یا سپیدی ز سیاهی بشناسد بصرست


هر که در آتش عشقش نبود طاقت سوز

گو به نزدیک مرو کفت پروانه پرست


گر من از دوست بنالم نفسم صادق نیست

خبر از دوست ندارد که ز خود با خبرست


آدمی صورت اگر دفع کند شهوت نفس

آدمی خوی شود ور نه همان جانورست


شربت از دست دلارام چه شیرین و چه تلخ

بده ای دوست که مستسقی از آن تشنه‌ترست


من خود از عشق لبت فهم سخن می‌نکنم

هرچ از آن تلخترم گر تو بگویی شکرست


ور به تیغم بزنی با تو مرا خصمی نیست

خصم آنم که میان من و تیغت سپرست


من از این بند نخواهم به درآمد همه عمر

بند پایی که به دست تو بود تاج سرست


دست سعدی به جفا نگسلد از دامن دوست

ترک لؤلؤ نتوان گفت که دریا خطرست

[sorna]

فریاد من از فراق یارست

و افغان من از غم نگارست


بی روی چو ماه آن نگارین

رخساره من به خون نگارست


خون جگرم ز فرقت تو

از دیده روانه در کنارست


درد دل من ز حد گذشتست

جانم ز فراق بی‌قرارست


کس را ز غم من آگهی نیست

آوخ که جهان نه پایدارست


از دست زمانه در عذابم

زان جان و دلم همی فکارست


سعدی چه کنی شکایت از دوست

چون شادی و غم نه برقرارست

[sorna]

چشمت خوشست و بر اثر خواب خوشترست

طعم دهانت از شکر ناب خوشترست


زنهار از آن تبسم شیرین که می‌کنی

کز خنده شکوفه سیراب خوشترست


شمعی به پیش روی تو گفتم که برکنم

حاجت به شمع نیست که مهتاب خوشترست


دوش آرزوی خواب خوشم بود یک زمان

امشب نظر به روی تو از خواب خوشترست


در خوابگاه عاشق سر بر کنار دوست

کیمخت خارپشت ز سنجاب خوشترست


زان سوی بحر آتش اگر خوانیم به لطف

رفتن به روی آتشم از آب خوشترست


ز آب روان و سبزه و صحرا و لاله زار

با من مگو که چشم در احباب خوشترست


زهرم مده به دست رقیبان تندخوی

از دست خود بده که ز جلاب خوشترست


سعدی دگر به گوشه وحدت نمی‌رود

خلوت خوشست و صحبت اصحاب خوشترست


هر باب از این کتاب نگارین که برکنی

همچون بهشت گویی از آن باب خوشترست

[sorna]

عشرت خوشست و بر طرف جوی خوشترست

می بر سماع بلبل خوشگوی خوشترست


عیشست بر کنار سمن زار خواب صبح

نی در کنار یار سمن بوی خوشترست


خواب از خمار باده نوشین بامداد

بر بستر شقایق خودروی خوشترست


روی از جمال دوست به صحرا مکن که روی

در روی همنشین وفاجوی خوشترست


آواز چنگ و مطرب خوشگوی گو مباش

ما را حدیث همدم خوش خوی خوشترست


گر شاهدست سبزه بر اطراف گلستان

بر عارضین شاهد گلروی خوشترست


آب از نسیم باد زره روی گشته گیر

مفتول زلف یار زره موی خوشترست


گو چشمه آب کوثر و بستان بهشت باش

ما را مقام بر سر این کوی خوشترست


سعدی جفا نبرده چه دانی تو قدر یار

تحصیل کام دل به تکاپوی خوشترست

[sorna]

دلی که عاشق و صابر بود مگر سنگست

ز عشق تا به صبوری هزار فرسنگست


برادران طریقت نصیحتم مکنید

که توبه در ره عشق آبگینه بر سنگست


دگر بخفته نمی‌بایدم شراب و سماع

که نیک نامی در دین عاشقان ننگست


چه تربیت شنوم یا چه مصلحت بینم

مرا که چشم به ساقی و گوش بر چنگست


به یادگار کسی دامن نسیم صبا

گرفته‌ایم و دریغا که باد در چنگست


به خشم رفته ما را که می‌برد پیغام

بیا که ما سپر انداختیم اگر جنگست


بکش چنان که توانی که بی مشاهده‌ات

فراخنای جهان بر وجود ما تنگست


ملامت از دل سعدی فرونشوید عشق

سیاهی از حبشی چون رود که خودرنگست