دیوان اشعار سعدی

[sorna]

آن نه زلفست و بناگوش که روزست و شب‌ست

وان نه بالای صنوبر که درخت رطب‌ست


نه دهانیست که در وهم سخندان آید

مگر اندر سخن آیی و بداند که لب‌ست


آتش روی تو زین گونه که در خلق گرفت

عجب از سوختگی نیست که خامی عجب‌ست


آدمی نیست که عاشق نشود وقت بهار

هر گیاهی که به نوروز نجنبد حطب‌ست


جنبش سرو تو پنداری کز باد صباست

نه که از ناله مرغان چمن در طرب‌ست


هر کسی را به تو این میل نباشد که مرا

کفتابی تو و کوتاه نظر مرغ شب‌ست


خواهم اندر طلبت عمر به پایان آورد

گر چه راهم نه به اندازه پای طلب‌ست


هر قضایی سببی دارد و من در غم دوست

اجلم می‌کشد و درد فراقش سبب‌ست


سخن خویش به بیگانه نمی‌یارم گفت

گله از دوست به دشمن نه طریق ادب‌ست


لیکن این حال محالست که پنهان ماند

تو زره می‌دری و پرده سعدی قصب‌ست

[sorna]

آن ماه دوهفته در نقابست

یا حوری دست در خضابست


وان وسمه بر ابروان دلبند
یا قوس قزح بر آفتابست

سیلاب ز سر گذشت یارا

ز اندازه به درمبر جفا را


بازآی که از غم تو ما را
چشمی و هزار چشمه آبست

تندی و جفا و زشتخویی

هر چند که می‌کنی نکویی


فرمان برمت به هر چه گویی
جان بر لب و چشم بر خطابست

ای روی تو از بهشت بابی

دل بر نمک لبت کبابی


گفتم بزنم بر آتش آبی
وین آتش دل نه جای آبست

صبر از تو کسی نیاورد تاب

چشمم ز غمت نمی‌برد خواب


شک نیست که بر ممر سیلاب
چندان که بنا کنی خرابست

ای شهره شهر و فتنه خیل

فی منظرک النهار و اللیل


هر کو نکند به صورتت میل
در صورت آدمی دوابست

ای داروی دلپذیر دردم

اقرار به بندگیت کردم


دانی که من از تو برنگردم
چندان که خطا کنی صوابست

گر چه تو امیر و ما اسیریم

گر چه تو بزرگ و ما حقیریم


گر چه تو غنی و ما فقیریم
دلداری دوستان ثوابست

ای سرو روان و گلبن نو

مه پیکر آفتاب پرتو


بستان و بده بگوی و بشنو
شب‌های چنین نه وقت خوابست

امشب شب خلوتست تا روز

ای طالع سعد و بخت فیروز


شمعی به میان ما برافروز
یا شمع مکن که ماهتابست

ساقی قدحی قلندری وار

درده به معاشران هشیار


دیوانه به حال خویش بگذار
کاین مستی ما نه از شرابست

بادست غرور زندگانی

برقست لوامع جوانی


دریاب دمی که می‌توانی
بشتاب که عمر در شتابست

این گرسنه گرگ بی ترحم

خود سیر نمی‌شود ز مردم


ابنای زمان مثال گندم
وین دور فلک چو آسیابست

سعدی تو نه مرد وصل اویی

تا لاف زنی و قرب جویی


ای تشنه به خیره چند پویی
کاین ره که تو می‌روی سرابست

[sorna]

دیدار تو حل مشکلاتست

صبر از تو خلاف ممکناتست


دیباچه صورت بدیعت

عنوان کمال حسن ذاتست


لب‌های تو خضر اگر بدیدی

گفتی لب چشمه حیاتست


بر کوزه آب نه دهانت

بردار که کوزه نباتست


ترسم تو به سحر غمزه یک روز

دعوی بکنی که معجزاتست


زهر از قبل تو نوشدارو

فحش از دهن تو طیباتست


چون روی تو صورتی ندیدم

در شهر که مبطل صلاتست


عهد تو و توبه من از عشق

می‌بینم و هر دو بی‌ثباتست


آخر نگهی به سوی ما کن

کاین دولت حسن را زکاتست


چون تشنه بسوخت در بیابان

چه فایده گر جهان فراتست


سعدی غم نیستی ندارد

جان دادن عاشقان نجاتست

[sorna]

سرو چمن پیش اعتدال تو پستست

روی تو بازار آفتاب شکستست


شمع فلک با هزار مشعل انجم

پیش وجودت چراغ باز نشستست


توبه کند مردم از گناه به شعبان

در رمضان نیز چشم‌های تو مستست


این همه زورآوری و مردی و شیری

مرد ندانم که از کمند تو جستست


این یکی از دوستان به تیغ تو کشتست

وان دگر از عاشقان به تیر تو خستست


دیده به دل می‌برد حکایت مجنون

دیده ندارد که دل به مهر نبستست


دست طلب داشتن ز دامن معشوق

پیش کسی گو کش اختیار به دستست


با چو تو روحانیی تعلق خاطر

هر که ندارد دواب نفس پرستست


منکر سعدی که ذوق عشق ندارد

نیشکرش در دهان تلخ کبستست

[sorna]

مجنون عشق را دگر امروز حالتست

کاسلام دین لیلی و دیگر ضلالتست


فرهاد را از آن چه که شیرینترش کند

این را شکیب نیست گر آن را ملالتست


عذرا که نانوشته بخواند حدیث عشق

داند که آب دیده وامق رسالتست


مطرب همین طریق غزل گو نگاه دار

کاین ره که برگرفت به جایی دلالتست


ای مدعی که می‌گذری بر کنار آب

ما را که غرقه‌ایم ندانی چه حالتست


زین در کجا رویم که ما را به خاک او

و او را به خون ما که بریزد حوالتست


گر سر قدم نمی‌کنمش پیش اهل دل

سر بر نمی‌کنم که مقام خجالتست


جز یاد دوست هر چه کنی عمر ضایعست

جز سر عشق هر چه بگویی بطالتست


ما را دگر معامله با هیچ کس نماند

بیعی که بی حضور تو کردم اقالتست


از هر جفات بوی وفایی همی‌دهد

در هر تعنتیت هزار استمالتست


سعدی بشوی لوح دل از نقش غیر او

علمی که ره به حق ننماید جهالتست

[sorna]

ای کاب زندگانی من در دهان توست

تیر هلاک ظاهر من در کمان توست


گر برقعی فرونگذاری بدین جمال

در شهر هر که کشته شود در ضمان توست


تشبیه روی تو نکنم من به آفتاب

کاین مدح آفتاب نه تعظیم شأن توست


گر یک نظر به گوشه چشم ارادتی

با ما کنی و گر نکنی حکم از آن توست


هر روز خلق را سر یاری و صاحبیست

ما را همین سرست که بر آستان توست


بسیار دیده‌ایم درختان میوه دار

زین به ندیده‌ایم که در بوستان توست


گر دست دوستان نرسد باغ را چه جرم

منعی که می‌رود گنه از باغبان توست


بسیار در دل آمد از اندیشه‌ها و رفت

نقشی که آن نمی‌رود از دل نشان توست


با من هزار نوبت اگر دشمنی کنی

ای دوست همچنان دل من مهربان توست


سعدی به قدر خویش تمنای وصل کن

سیمرغ ما چه لایق زاغ آشیان توست

[sorna]

هر صبحدم نسیم گل از بوستان توست

الحان بلبل از نفس دوستان توست


چون خضر دید آن لب جان بخش دلفریب

گفتا که آب چشمه حیوان دهان توست


یوسف به بندگیت کمر بسته بر میان

بودش یقین که ملک ملاحت از آن توست


هر شاهدی که در نظر آمد به دلبری

در دل نیافت راه که آن جا مکان توست


هرگز نشان ز چشمه کوثر شنیده‌ای

کو را نشانی از دهن بی‌نشان توست


از رشک آفتاب جمالت بر آسمان

هر ماه ماه دیدم چون ابروان توست


این باد روح پرور از انفاس صبحدم

گویی مگر ز طره عنبرفشان توست


صد پیرهن قبا کنم از خرمی اگر

بینم که دست من چو کمر در میان توست


گفتند میهمانی عشاق می‌کنی

سعدی به بوسه‌ای ز لبت میهمان توست

[sorna]

اتفاقم به سر کوی کسی افتادست

که در آن کوی چو من کشته بسی افتادست


خبر ما برسانید به مرغان چمن

که هم آواز شما در قفسی افتادست


به دلارام بگو ای نفس باد سحر

کار ما همچو سحر با نفسی افتادست


بند بر پای تحمل چه کند گر نکند

انگبینست که در وی مگسی افتادست


هیچ کس عیب هوس باختن ما نکند

مگر آن کس که به دام هوسی افتادست


سعدیا حال پراکنده گوی آن داند

که همه عمر به چوگان کسی افتادست

[sorna]

این تویی یا سرو بستانی به رفتار آمدست

یا ملک در صورت مردم به گفتار آمدست


آن پری کز خلق پنهان بود چندین روزگار

باز می‌بینم که در عالم پدیدار آمدست


عود می‌سوزند یا گل می‌دمد در بوستان

دوستان یا کاروان مشک تاتار آمدست


تا مرا با نقش رویش آشنایی اوفتاد

هر چه می‌بینم به چشمم نقش دیوار آمدست


ساربانا یک نظر در روی آن زیبا نگار

گر به جانی می‌دهد اینک خریدار آمدست


من دگر در خانه ننشینم اسیر و دردمند

خاصه این ساعت که گفتی گل به بازار آمدست


گر تو انکار نظر در آفرینش می‌کنی

من همی‌گویم که چشم از بهر این کار آمدست


وه که گر من بازبینم روی یار خویش را

مرده‌ای بینی که با دنیا دگربار آمدست


آن چه بر من می‌رود دربندت ای آرام جان

با کسی گویم که در بندی گرفتار آمدست


نی که می‌نالد همی در مجلس آزادگان

زان همی‌نالد که بر وی زخم بسیار آمدست


تا نپنداری که بعد از چشم خواب آلود تو

تا برفتی خوابم اندر چشم بیدار آمدست


سعدیا گر همتی داری منال از جور یار

تا جهان بودست جور یار بر یار آمدست

[sorna]

شب فراق که داند که تا سحر چندست

مگر کسی که به زندان عشق دربندست


گرفتم از غم دل راه بوستان گیرم

کدام سرو به بالای دوست مانندست


پیام من که رساند به یار مهرگسل

که برشکستی و ما را هنوز پیوندست


قسم به جان تو گفتن طریق عزت نیست

به خاک پای تو وان هم عظیم سوگندست


که با شکستن پیمان و برگرفتن دل

هنوز دیده به دیدارت آرزومندست


بیا که بر سر کویت بساط چهره ماست

به جای خاک که در زیر پایت افکنده‌ست


خیال روی تو بیخ امید بنشاندست

بلای عشق تو بنیاد صبر برکندست


عجب در آن که تو مجموع و گر قیاس کنی

به زیر هر خم مویت دلی پراکندست


اگر برهنه نباشی که شخص بنمایی

گمان برند که پیراهنت گل آکندست


ز دست رفته نه تنها منم در این سودا

چه دست‌ها که ز دست تو بر خداوندست


فراق یار که پیش تو کاه برگی نیست

بیا و بر دل من بین که کوه الوندست


ز ضعف طاقت آهم نماند و ترسم خلق

گمان برند که سعدی ز دوست خرسندست