دیوان اشعار سعدی

[sorna]

چه فتنه بود که حسن تو در جهان انداخت

که یک دم از تو نظر بر نمی‌توان انداخت


بلای غمزه نامهربان خون خوارت

چه خون که در دل یاران مهربان انداخت


ز عقل و عافیت آن روز بر کران ماندم

که روزگار حدیث تو در میان انداخت


نه باغ ماند و نه بستان که سرو قامت تو

برست و ولوله در باغ و بوستان انداخت


تو دوستی کن و از دیده مفکنم زنهار

که دشمنم ز برای تو در زبان انداخت


به چشم‌های تو کان چشم کز تو برگیرند

دریغ باشد بر ماه آسمان انداخت


همین حکایت روزی به دوستان برسد

که سعدی از پی جانان برفت و جان انداخت

[sorna]

معلمت همه شوخی و دلبری آموخت

جفا و ناز و عتاب و ستمگری آموخت


غلام آن لب ضحاک و چشم فتانم

که کید سحر به ضحاک و سامری آموخت


تو بت چرا به معلم روی که بتگر چین

به چین زلف تو آید به بتگری آموخت


هزار بلبل دستان سرای عاشق را

بباید از تو سخن گفتن دری آموخت


برفت رونق بازار آفتاب و قمر

از آن که ره به دکان تو مشتری آموخت


همه قبیله من عالمان دین بودند

مرا معلم عشق تو شاعری آموخت


مرا به شاعری آموخت روزگار آن گه

که چشم مست تو دیدم که ساحری آموخت


مگر دهان تو آموخت تنگی از دل من

وجود من ز میان تو لاغری آموخت


بلای عشق تو بنیاد زهد و بیخ ورع

چنان بکند که صوفی قلندری آموخت


دگر نه عزم سیاحت کند نه یاد وطن

کسی که بر سر کویت مجاوری آموخت


من آدمی به چنین شکل و قد و خوی و روش

ندیده‌ام مگر این شیوه از پری آموخت


به خون خلق فروبرده پنجه کاین حناست

ندانمش که به قتل که شاطری آموخت


چنین بگریم از این پس که مرد بتواند

در آب دیده سعدی شناوری آموخت

[sorna]

کهن شود همه کس را به روزگار ارادت

مگر مرا که همان عشق اولست و زیادت


گرم جواز نباشد به پیشگاه قبولت

کجا روم که نمیرم بر آستان عبادت


مرا به روز قیامت مگر حساب نباشد

که هجر و وصل تو دیدم چه جای موت و اعادت


شنیدمت که نظر می‌کنی به حال ضعیفان

تبم گرفت و دلم خوش به انتظار عیادت


گرم به گوشه چشمی شکسته وار ببینی

فلک شوم به بزرگی و مشتری به سعادت


بیایمت که ببینم کدام زهره و یارا

روم که بی تو نشینم کدام صبر و جلادت


مرا هرآینه روزی تمام کشته ببینی

گرفته دامن قاتل به هر دو دست ارادت


اگر جنازه سعدی به کوی دوست برآرند

زهی حیات نکونام و رفتنی به شهادت

[sorna]

دل هر که صید کردی نکشد سر از کمندت

نه دگر امید دارد که رها شود ز بندت


به خدا که پرده از روی چو آتشت برافکن

که به اتفاق بینی دل عالمی سپندت


نه چمن شکوفه‌ای رست چو روی دلستانت

نه صبا صنوبری یافت چو قامت بلندت


گرت آرزوی آنست که خون خلق ریزی

چه کند که شیر گردن ننهد چو گوسفندت


تو امیر ملک حسنی به حقیقت ای دریغا

اگر التفات بودی به فقیر مستمندت


نه تو را بگفتم ای دل که سر وفا ندارد

به طمع ز دست رفتی و به پای درفکندت


تو نه مرد عشق بودی خود از این حساب سعدی

که نه قوت گریزست و نه طاقت گزندت

[sorna]

دوست دارم که بپوشی رخ همچون قمرت

تا چو خورشید نبینند به هر بام و درت


جرم بیگانه نباشد که تو خود صورت خویش

گر در آیینه ببینی برود دل ز برت


جای خنده‌ست سخن گفتن شیرین پیشت

کب شیرین چو بخندی برود از شکرت


راه آه سحر از شوق نمی‌یارم داد

تا نباید که بشوراند خواب سحرت


هیچ پیرایه زیادت نکند حسن تو را

هیچ مشاطه نیاراید از این خوبترت


بارها گفته‌ام این روی به هر کس منمای

تا تأمل نکند دیده هر بی بصرت


بازگویم نه که این صورت و معنی که تو راست

نتواند که ببیند مگر اهل نظرت


راه صد دشمنم از بهر تو می‌باید داد

تا یکی دوست ببینم که بگوید خبرت


آن چنان سخت نیاید سر من گر برود

نازنینا که پریشانی مویی ز سرت


غم آن نیست که بر خاک نشیند سعدی

زحمت خویش نمی‌خواهد بر رهگذرت

[sorna]

بنده وار آمدم به زنهارت

که ندارم سلاح پیکارت


متفق می‌شوم که دل ندهم

معتقد می‌شوم دگربارت


مشتری را بهای روی تو نیست

من بدین مفلسی خریدارت


غیرتم هست و اقتدارم نیست

که بپوشم ز چشم اغیارت


گر چه بی طاقتم چو مور ضعیف

می‌کشم نفس و می‌کشم بارت


نه چنان در کمند پیچیدی

که مخلص شود گرفتارت


من هم اول که دیدمت گفتم

حذر از چشم مست خون خوارت


دیده شاید که بی تو برنکند

تا نبیند فراق دیدارت


تو ملولی و دوستان مشتاق

تو گریزان و ما طل*****


چشم سعدی به خواب بیند خواب

که ببستی به چشم سحارت


تو بدین هر دو چشم خواب آلود

چه غم از چشم‌های بیدارت

[sorna]

مپندار از لب شیرین عبارت

که کامی حاصل آید بی مرارت


فراق افتد میان دوستداران

زیان و سود باشد در تجارت


یکی را چون ببینی کشته دوست

به دیگر دوستانش ده بشارت


ندانم هیچ کس در عهد حسنت

که بادل باشد الا بی بصارت


مرا آن گوشه چشم دلاویز

به کشتن می‌کند گویی اشارت


گر آن حلوا به دست صوفی افتد

خداترسی نباشد روز غارت


عجب دارم درون عاشقان را

که پیراهن نمی‌سوزد حرارت


جمال دوست چندان سایه انداخت

که سعدی ناپدیدست از حقارت

[sorna]

چه دل‌ها بردی ای ساقی به ساق فتنه انگیزت

دریغا بوسه چندی بر زنخدان دلاویزت


خدنگ غمزه از هر سو نهان انداختن تا کی

سپر انداخت عقل از دست ناوک‌های خون ریزت


برآمیزی و بگریزی و بنمایی و بربایی

فغان از قهر لطف اندود و زهر شکرآمیزت


لب شیرینت ار شیرین بدیدی در سخن گفتن

بر او شکرانه بودی گر بدادی ملک پرویزت


جهان از فتنه و آشوب یک چندی برآسودی

اگر نه روی شهرآشوب و چشم فتنه انگیزت


دگر رغبت کجا ماند کسی را سوی هشیاری

چو بیند دست در آغوش مستان سحرخیزت


دمادم درکش ای سعدی شراب صرف و دم درکش

که با مستان مجلس درنگیرد زهد و پرهیزت

[sorna]

بی تو حرامست به خلوت نشست

حیف بود در به چنین روی بست


دامن دولت چو به دست اوفتاد

گر بهلی بازنیاید به دست


این چه نظر بود که خونم بریخت

وین چه نمک بود که ریشم بخست


هر که بیفتاد به تیرت نخاست

وان که درآمد به کمندت نجست


ما به تو یک باره مقید شدیم

مرغ به دام آمد و ماهی به شست


صبر قفا خورد و به راهی گریخت

عقل بلا دید و به کنجی نشست


بار مذلت بتوانم کشید

عهد محبت نتوانم شکست


وین رمقی نیز که هست از وجود

پیش وجودت نتوان گفت هست


هرگز اگر راه به معنی برد

سجده صورت نکند بت پرست


مستی خمرش نکند آرزو

هر که چو سعدی شود از عشق مست

[sorna]

چنان به موی تو آشفته‌ام به بوی تو مست

که نیستم خبر از هر چه در دو عالم هست


دگر به روی کسم دیده بر نمی‌باشد

خلیل من همه بت‌های آزری بشکست


مجال خواب نمی‌باشدم ز دست خیال

در سرای نشاید بر آشنایان بست


در قفس طلبد هر کجا گرفتاریست

من از کمند تو تا زنده‌ام نخواهم جست


غلام دولت آنم که پای بند یکیست

به جانبی متعلق شد از هزار برست


مطیع امر توام گر دلم بخواهی سوخت

اسیر حکم توام گر تنم بخواهی خست


نماز شام قیامت به هوش بازآید

کسی که خورده بود می ز بامداد الست


نگاه من به تو و دیگران به خود مشغول

معاشران ز می و عارفان ز ساقی مست


اگر تو سرو خرامان ز پای ننشینی

چه فتنه‌ها که بخیزد میان اهل نشست


برادران و بزرگان نصیحتم مکنید

که اختیار من از دست رفت و تیر از شست


حذر کنید ز باران دیده سعدی

که قطره سیل شود چون به یک دگر پیوست


خوشست نام تو بردن ولی دریغ بود

در این سخن که بخواهند برد دست به دست