دیوان اشعار سعدی

[sorna]

جان ندارد هر که جانانیش نیست

تنگ عیشست آن که بستانیش نیست


هر که را صورت نبندد سر عشق

صورتی دارد ولی جانیش نیست


گر دلی داری به دلبندی بده

ضایع آن کشور که سلطانیش نیست


کامران آن دل که محبوبیش هست

نیکبخت آن سر که سامانیش نیست


چشم نابینا زمین و آسمان

زان نمی‌بیند که انسانیش نیست


عارفان درویش صاحب درد را

پادشا خوانند گر نانیش نیست


ماجرای عقل پرسیدم ز عشق

گفت معزولست و فرمانیش نیست


درد عشق از تندرستی خوشترست

گر چه بیش از صبر درمانیش نیست


هر که را با ماه رویی سرخوشست

دولتی دارد که پایانیش نیست


خانه زندانست و تنهایی ضلال

هر که چون سعدی گلستانیش نیست

[sorna]

هر چه خواهی کن که ما را با تو روی جنگ نیست

پنجه بر زورآوران انداختن فرهنگ نیست


در که خواهم بستن آن دل کز وصالت برکنم

چون تو در عالم نباشد ور نه عالم تنگ نیست


شاهد ما را نه هر چشمی چنان بیند که هست

صنع را آیینه‌ای باید که بر وی زنگ نیست


با زمانی دیگر انداز ای که پندم می‌دهی

کاین زمانم گوش بر چنگست و دل در چنگ نیست


گر تو را کامی برآید دیر زود از وصل یار

بعد از آن نامت به رسوایی برآید ننگ نیست


سست پیمانا چرا کردی خلاف عقل و رای

صلح با دشمن اگر با دوستانت جنگ نیست


گر تو را آهنگ وصل ما نباشد گو مباش

دوستان را جز به دیدار تو هیچ آهنگ نیست


ور به سنگ از صحبت خویشم برانی عاقبت

خود دلت بر من ببخشاید که آخر سنگ نیست


سعدیا نامت به رندی در جهان افسانه شد

از چه می‌ترسی دگر بعد از سیاهی رنگ نیست

[sorna]

کس ندانم که در این شهر گرفتار تو نیست

هیچ بازار چنین گرم که بازار تو نیست


سرو زیبا و به زیبایی بالای تو نه

شهد شیرین و به شیرینی گفتار تو نیست


خود که باشد که تو را بیند و عاشق نشود

مگرش هیچ نباشد که خریدار تو نیست


کس ندیدست تو را یک نظر اندر همه عمر

که همه عمر دعاگوی و هوادار تو نیست


آدمی نیست مگر کالبدی بی‌جانست

آن که گوید که مرا میل به دیدار تو نیست


ای که شمشیر جفا بر سر ما آخته‌ای

صلح کردیم که ما را سر پیکار تو نیست


جور تلخست ولیکن چه کنم گر نبرم

چون گریز از لب شیرین شکربار تو نیست


من سری دارم و در پای تو خواهم بازید

خجل از ننگ بضاعت که سزاوار تو نیست


به جمال تو که دیدار ز من بازمگیر

که مرا طاقت نادیدن دیدار تو نیست


سعدیا گر نتوانی که کم خود گیری

سر خود گیر که صاحب نظری کار تو نیست

[sorna]

جان و تنم ای دوست فدای تن و جانت

مویی نفروشم به همه ملک جهانت


شیرینتر از این لب نشیندم که سخن گفت

تو خود شکری یا عسلست آب دهانت


یک روز عنایت کن و تیری به من انداز

باشد که تفرج بکنم دست و کمانت


گر راه بگردانی و گر روی بپوشی

من می‌نگرم گوشه چشم نگرانت


بر سرو نباشد رخ چون ماه منیرت

بر ماه نباشد قد چون سرو روانت


آخر چه بلایی تو که در وصف نیایی

بسیار بگفتیم و نکردیم بیانت


هر کس که ملامت کند از عشق تو ما را

معذور بدارند چو بینند عیانت


حیفست چنین روی نگارین که بپوشی

سودی به مساکین رسد آخر چه زیانت


بازآی که در دیده بماندست خیالت

بنشین که به خاطر بگرفتست نشانت


بسیار نباشد دلی از دست بدادن

از جان رمقی دارم و هم برخی جانت


دشنام کرم کردی و گفتی و شنیدم

خرم تن سعدی که برآمد به زبانت

[sorna]

گر از جفای تو روزی دلم بیازارد

کمند شوق کشانم به صلح بازآرد


ز درد عشق تو دوشم امید صبح نبود

اسیر عشق چه تاب شب دراز آرد


دلی عجب نبود گر بسوخت کآتش تیز

چه جای موم که پولاد در گداز آرد


تویی که گر بخرامد درخت قامت تو

ز رشک سرو روان را به اهتزاز آرد


دگر به روی خود از خلق در بخواهم بست

مگر کسی ز توام مژده‌ای فرازآرد


اگر قبول کنی سر نهیم بر قدمت

چو بت پرست که در پیش بت نماز آرد


یکی به سمع رضا گوش دل به سعدی دار

که سوز عشق سخن‌های دلنواز آرد

[sorna]

این مطرب از کجاست که برگفت نام دوست

تا جان و جامه بذل کنم بر پیام دوست


دل زنده می‌شود به امید وفای یار

جان رقص می‌کند به سماع کلام دوست


تا نفخ صور بازنیاید به خویشتن

هرک اوفتاد مست محبت ز جام دوست


من بعد از این اگر به دیاری سفر کنم

هیچ ارمغانیی نبرم جز سلام دوست


رنجور عشق به نشود جز به بوی یار

ور رفتنیست جان ندهد جز به نام دوست


وقتی امیر مملکت خویش بودمی

اکنون به اختیار و ارادت غلام دوست


گر دوست را به دیگری از من فراغتست

من دیگری ندارم قایم مقام دوست


بالای بام دوست چو نتوان نهاد پای

هم چاره آن که سر بنهی زیر بام دوست


درویش را که نام برد پیش پادشاه

هیهات از افتقار من و احتشام دوست


گر کام دوست کشتن سعدیست باک نیست

اینم حیات بس که بمیرم به کام دوست

[sorna]

خبرت هست که بی روی تو آرامم نیست

طاقت بار فراق این همه ایامم نیست


خالی از ذکر تو عضوی چه حکایت باشد

سر مویی به غلط در همه اندامم نیست


میل آن دانه خالم نظری بیش نبود

چون بدیدم ره بیرون شدن از دامم نیست


شب بر آنم که مگر روز نخواهد بودن

بامدادت که نبینم طمع شامم نیست


چشم از آن روز که برکردم و رویت دیدم

به همین دیده سر دیدن اقوامم نیست


نازنینا مکن آن جور که کافر نکند

ور جهودی بکنم بهره در اسلامم نیست


گو همه شهر به جنگم به درآیند و خلاف

من که در خلوت خاصم خبر از عامم نیست


نه به زرق آمده‌ام تا به ملامت بروم

بندگی لازم اگر عزت و اکرامم نیست


به خدا و به سراپای تو کز دوستیت

خبر از دشمن و اندیشه ز دشنامم نیست


دوستت دارم اگر لطف کنی ور نکنی

به دو چشم تو که چشم از تو به انعامم نیست


سعدیا نامتناسب حیوانی باشد

هر که گوید که دلم هست و دلارامم نیست

[sorna]

هر که دلارام دید از دلش آرام رفت

چشم ندارد خلاص هر که در این دام رفت


یاد تو می‌رفت و ما عاشق و بی‌دل بدیم

پرده برانداختی کار به اتمام رفت


ماه نتابد به روز چیست که در خانه تافت

سرو نروید به بام کیست که بر بام رفت


مشعله‌ای برفروخت پرتو خورشید عشق

خرمن خاصان بسوخت خانگه عام رفت


عارف مجموع را در پس دیوار صبر

طاقت صبرش نبود ننگ شد و نام رفت


گر به همه عمر خویش با تو برآرم دمی

حاصل عمر آن دمست باقی ایام رفت


هر که هوایی نپخت یا به فراقی نسوخت

آخر عمر از جهان چون برود خام رفت


ما قدم از سر کنیم در طلب دوستان

راه به جایی نبرد هر که به اقدام رفت


همت سعدی به عشق میل نکردی ولی

می چو فروشد به کام عقل به ناکام رفت

[sorna]

این که تو داری قیامتست نه قامت

وین نه تبسم که معجزست و کرامت


هر که تماشای روی چون قمرت کرد

سینه سپر کرد پیش تیر ملامت


هر شب و روزی که بی تو می‌رود از عمر

بر نفسی می‌رود هزار ندامت


عمر نبود آن چه غافل از تو نشستم

باقی عمر ایستاده‌ام به غرامت


سرو خرامان چو قد معتدلت نیست

آن همه وصفش که می‌کنند به قامت


چشم مسافر که بر جمال تو افتاد

عزم رحیلش بدل شود به اقامت


اهل فریقین در تو خیره بمانند

گر بروی در حسابگاه قیامت


این همه سختی و نامرادی سعدی

چون تو پسندی سعادتست و سلامت

[sorna]

ای که رحمت می‌نیاید بر منت

آفرین بر جان و رحمت بر تنت


قامتت گویم که دلبندست و خوب

یا سخن یا آمدن یا رفتنت


شرمش از روی تو باید آفتاب

کاندرآید بامداد از روزنت


حسن اندامت نمی‌گویم به شرح

خود حکایت می‌کند پیراهنت


ای که سر تا پایت از گل خرمنست

رحمتی کن بر گدای خرمنت


ماه رویا مهربانی پیشه کن

سیرتی چون صورت مستحسنت


ای جمال کعبه رویی باز کن

تا طوافی می‌کنم پیرامنت


دست گیر این پنج روزم در حیات

تا نگیرم در قیامت دامنت


عزم دارم کز دلت بیرون کنم

و اندرون جان بسازم مسکنت


درد دل با سنگ دل گفتن چه سود

باد سردی می‌دمم در آهنت


گفتم از جورت بریزم خون خویش

گفت خون خویشتن در گردنت


گفتم آتش درزنم آفاق را

گفت سعدی درنگیرد با منت