جای‌های تاریخی
بناهای تاریخی
نوشتار اصلی: بناهای تاریخی تبریز
مقبرةالشعرا.
تبریز بارها در طول تاریخ بر اثر زمین‌لرزه آسیب جدی دیده و بارها در اثر حمله‌های سلجوقیان، مغولان، ترکان عثمانی، اشغال تبریز توسط روس‌ها (به‌سال ۱۸۲۷-۱۸۲۸) دچار خرابی‌های شدیدی شده‌است.[۲۴] این جنگ‌ها و زمین‌لرزه‌های مکرر، بخش‌های عمده‌ای از قسمت‌های قدیمی شهر را نابود کرده‌است.[۵۰] به‌عنوان مثال، شاه اسماعیل صفوی پس از فتح هرات، هنرمندان بسیاری را با خودش به تبریز آورد؛ ولی هیچ‌کدام از بناهایی که او و یا جانشینان مستقیم او ساخته‌اند، سالم باقی نمانده‌اند. آن‌چه از قصر شاه اسماعیل در شمال شرقی تبریز باقی مانده، توصیف‌هایی است که گردشگران اروپایی مکتوب کرده‌اند.[۵۱] هم‌اکنون تنها دو محل باستانی -یعنی ارگ تبریز و مسجد کبود- از تبریز قدیم برجای مانده‌است. به همین دلیل این شهر نسبت به سایر شهرهای بزرگ ایران -همچون اصفهان، شیراز و حتی مشهد- آثار باستانی بسیار کم‌تری دارد. ارگ تبریز بنایی آجری است که پیش از سال ۷۰۱ خورشیدی برروی آواره‌های مسجدی ساخته شده‌است. این بنا از نظر سادگی، اندازه و پایداری، چشم‌گیر است. مسجد کبود بنایی است که حدود سال ۸۲۹ خورشیدی ساخته شده و به دلیل کاشی‌کاری آبی تزئینی زیبایش، شهرت یافته‌است. از دیگر آثار باستانی تبریز، خرابه‌های مقبرهٔ دوازده‌گوشهٔ غازان پسر ارغون -حاکم مغول ایران- نیز قابل ذکر است.[۱۶][۱۵]
مسجدهای تاریخی
نوشتار اصلی: مسجدهای تاریخی تبریز
مسجد کبود.
برطبق نوشته‌های جهانگردان و جغرافیدانان مختلف، در دوره‌های گوناگون شهر تبریز بیش از یکصد و پنجاه تا سیصد باب مسجد را در خود جای داده بوده‌است.[۵۲] بسیاری از این مسجدها در اثر جنگ‌ها و زمین‌لرزه‌های گوناگون از میان رفته‌اند و اکنون تنها چند مسجد تاریخی متعلق به سده‌های پیش در این شهر پابرجا مانده‌است. از مهم‌ترین مسجدهای تاریخی تبریز می‌توان به مسجد استاد و شاگرد، مسجد اسماعیل خاله‌اوغلی، مسجد ثقةالاسلام، مسجد جامع، مسجد حاج صفرعلی حجت‌الاسلام، مسجد حسن‌پادشاه، مسجد خزینه، مسجد دال‌ذال، مسجد سیدالمحققین، مسجد شاه‌تهماسب، مسجد شاهزاده، مسجد صادقیه، مسجد ظهیریه، مسجد علی‌شاه، مسجد کاظمیه، مسجد کبود، مسجد مجتهد، مسجد مقبره، مسجد ملاباشی، مسجد میرزاصادق‌آقا و مسجد میرزامهدی قاری اشاره کرد.[۵۳]
خانه‌های تاریخی
نوشتار اصلی: خانه‌های تاریخی تبریز
تاکنون بیش از ۶۰۰ باب خانهٔ تاریخی در سطح شهر تبریز شناسایی شده‌است. تمام بناهای تاریخی و دیدنی موجود در شهر تبریز در آخرین شب سال ۱۱۹۳ هجری و در آغاز دورهٔ قاجاریه، براثر وقوع زمین‌لرزه‌ای هولناک تخریب شدند و این شهر به ویرانه‌ای تبدیل گشت. در سال‌های اخیر تعدادی از خانه‌های تاریخی تبریز ترمیم شده‌است. برای نمونه خانهٔ کوزه‌کنانی به موزهٔ مشروطه، خانهٔ شربت‌اوغلی به فرهنگ‌سرای تبریز و خانهٔ قدکی، خانهٔ گنجه‌ای‌زاده و خانهٔ بهنام به مجموعهٔ دانشکدهٔ معماری تبدیل شده‌است. درحال حاضر نیز بسیاری از این خانه‌ها درحال احیا و ترمیم هستند و پس از ترمیم به موزه و یا سایر مراکز فرهنگی تبدیل خواهند شد.
سیاست
استانداری
نوشتار اصلی: کاخ استانداری آذربایجان شرقی
کاخ استانداری آذربایجان شرقی.
شهر تبریز از آغاز پادشاهی ناصرالدین شاه در سال ۱۲۲۸ خورشیدی تا صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه در سال ۱۲۸۵ خورشیدی، ولی‌عهدنشین بود. در این دوره ولی‌عهدان که از نزدیکان پادشاهان قاجار بودند، فرمانروایی تبریز و کل آذربایجان را برعهده داشتند.[۵۵]
پس از صدور فرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۵ خورشیدی تا کودتای رضا شاه در سال ۱۲۹۹ خورشیدی، دولت روسیه حاکمان این استان را تعیین می‌نمود. در دورهٔ پهلوی نیز بیش‌تر استانداران آذربایجان شرقی یا از جانب دولت‌های بیگانه نظیر آمریکا، انگستان و روسیه به این سمت منصوب می‌شدند و یا از طرفداران این دولت‌ها بودند.[۵۵]
شهرداری
نوشتار اصلی: کاخ شهرداری تبریز
کاخ شهرداری تبریز.
شهرداری تبریز نخستین نهاد شهرداری در سطح ایران است که در اوایل تأسیس باعنوان «بلدیه» شناخته می‌شد. قاسم‌خان امیرتومان (والی) از دانش‌آموختگان دانشگاه سن‌سیر فرانسه نیز نخستین شهردار این شهر بود که چاپخانهٔ سربی، چراغ برق، تراموا و تلفن را برای نخستین‌بار در سطح کشور در تبریز دایر نمود.[۵۶]
بنای کاخ شهرداری تبریز در سال ۱۳۱۴ خورشیدی توسط حاج ارفع‌الملک جلیلی شهردار وقت این شهر بنیان نهاده شد که از جملهٔ عمارت‌های تاریخی و مستحکم تبریز به‌شمار می‌رود.[۵۶]
مشکلات شهری
آلودگی هوا
شهر تبریز دومین شهر آلودهٔ ایران است و میزان آلودگی هوا در این شهر روزبه‌روز افزایش یافته و شدیدتر می‌شود. مهم‌ترین علت آلودگی هوای تبریز، حمل و نقل درون‌شهری است و وجود صنایع بزرگ و مادر در پیرامون شهر نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار بر آلودگی هوای این شهر به‌شمار می‌رود.[۵۷]
براساس یک طرح آمارگیری که در سال ۱۳۷۹ خورشیدی صورت گرفت، روزانه در سطح شهر تبریز ۵۵۸٫۱۶۷۱ تن مواد آلوده‌کننده تولید می‌شود که از این مقدار منابع بزرگ صنعتی ۲۸۶٫۱۰۰۱ تن، وسایط نقلیهٔ موتوری ۲۰۱٫۶۵۴ تن و فرآورده‌های نفتی مصرفی در اماکن تجاری، صنعتی و مسکونی ۷٫۱۶ تن را شامل می‌شوند.[۵۸]
حاشیه‌نشینی
نوشتار اصلی: حاشیه‌نشینی در ایران
در اوایل دههٔ پنجاه خورشیدی و پس از وقوع انقلاب سفید، به‌دلیل ایجاد کارخانجات متعدد صنعتی در شهر تبریز، افراد بیکار ساکن شهرها و روستاهای اطراف، به‌دنبال یافتن شغل در این مراکز و اقامت در این شهر، به‌سمت تبریز سرازیر شدند. حاشیه‌نشینان در مدت کوتاهی برای خود خانه‌ای می‌ساختند و در این خانه‌ها ساکن می‌شدند. خانه‌های آنان از ابتدایی‌ترین امکانات رفاهی همچون آب، برق، گاز و تلفن بی‌بهره بود. گسترش این امر باعث ایجاد محله‌های بزرگ حاشیه‌نشین در پیرامون شهر تبریز شد و در طی چندسال، چهرهٔ این شهر را تغییر داده و آن را با مشکلات متعددی روبه‌رو کرد.[۵۹]
امروزه شهر تبریز در حدود ۴۰۰٬۰۰۰ نفر حاشیه‌نشین را در خود جای داده‌است. حاشیه‌نشینان به‌طور عمده در مناطق حاشیه‌ای شمال، شمال غرب و جنوب این شهر ساکن شده‌اند که از میان این مناطق می‌توان محله‌های آخماقیه، حافظ، خلیل‌آباد، داداش‌آباد، سیلاب، طالقانی، عباسی، کشتارگاه، لاله، مارالان، منبع و یوسف‌آباد را نام برد که حدود ۳۰ کیلومتر مربع از مساحت تبریز را اشغال نموده‌اند.[۵۹]
جای‌های دیدنی و تفریحی
سینما
شهر تبریز مهد سینما و تئاتر ایران بوده و پیشینهٔ ورود هنرهای مدرن به این شهر به بیش از یک و نیم سده می‌رسد. پیش از ورشکستگی سینمای ایران در سال ۱۳۵۶ خورشیدی، تبریز ۱۵ باب سالن سینما را در خود جای داده بود که امروزه تنها ۷ باب از آن‌ها سالم باقی مانده‌است؛ همچنین در این مدت تنها یک باب سالن سینمای جدید بهنام سینما ناجی در این شهر به بهره‌برداری رسیده‌است.[۶۰]
برپایهٔ استانداردهای بین‌المللی، باید برای هر یک میلیون نفر ۱۶۰ باب سالن سینما وجود داشته باشد؛ این در حالی است که برای هر یک میلیون شهروند تبریزی تنها ۳٫۵ باب سالن سینما وجود دارد. یکی از دلایل رکود سینما در تبریز، عدم استقبال مناسب شهروندان از سالن‌های سینما به‌جهت قاچاق فیلم‌های سینمایی و عدم اجرای قانون حق تکثیر در ایران است.[۶۰]
برای نجات صنعت سینما در تبریز، مجتمع سینمایی این شهر با ۹۰۰ متر مربع زیربنا، شامل ۲ سالن مجزا برای سینما و تئاتر که هریک گنجایش ۳۵۰ نفر را دارند، فعالیت خود را از سال ۱۳۸۶ خورشیدی آغار نموده‌است؛ همچنین دومین شهرک سینمایی ایران در تبریز تأسیس خواهد شد. این شهرک توسط داریوش ارجمند و همکارانش به بهره‌برداری خواهد رسید.[۶۰]
نمایشگاه بین‌المللی
نوشتار اصلی: نمایشگاه بین‌المللی تبریز
نمایشگاه بین‌المللی تبریز بزرگ‌ترین مرکز نمایشگاهی در سطح ایران است. این نمایشگاه با ۴ کیلومتر مربع وسعت در ورودی شرقی شهر تبریز (دروازهٔ تهران) واقع شده و با فضای مفید به میزان یک کیلومتر مربع به صورت ۹ سالن نمایش مسقف جمعاً به متراژ ۵۰٬۰۰۰ متر مربع و فضای باز نمایشی به میزان ۲۰٬۰۰۰ متر مربع، جایگاه بسیار مهمی در سطح منطقهٔ خاورمیانه پیدا کرده‌است.[۶۱]
از امکانات و تجهیزات موجود در نمایشگاه بین‌المللی تبریز می‌توان به آمفی‌تئاتر روباز، بوفه، پارکینگ اختصاصی، پست الکترونیک، تندیس مشاهیر آذربایجان، جادهٔ اختصاصی، خیابان‌های ارتباطی، رستوران، ساختمان‌های اداری، سرویس‌های بهداشتی، فضای سبز، قهوه‌خانهٔ سنتی، تأسیسات آب، برق و تلفن، گلخانهٔ اختصاصی، مرکز مخابرات راه دور و بین‌المللی، مسجد و وضوخانه و میادین، استخرها و آب‌نماها اشاره کرد.[۶۱]
فضای سبز
نوشتار اصلی: فضای سبز تبریز
هم‌اکنون در شهر تبریز ۱۳۲ پارک فعالیت می‌کنند که این تعداد شامل ۴۵ پارک همسایه‌ای، ۵۲ پارک محله‌ای، ۲۵ پارک ناحیه‌ای، ۶ پارک منطقه‌ای و ۴ پارک شهری می‌باشد. براساس آمارگیری سال ۱۳۸۴ خورشیدی، مساحت فضای سبز این شهر ۸٫۵۴۸ کیلومتر مربع بوده‌است که از این جهت سرانهٔ فضای سبز برای شهرواندان تبریزی ۵٫۶ متر مربع می‌باشد. همچنین مساحت پارک‌های این شهر ۲٫۵۹۵ کیلومتر مربع بوده که از این جهت نیز سرانهٔ پارک‌ها برای شهروندان تبریزی ۶٫۲ متر مربع است.[۶۲] همچنین در حال حاضر ۸ پارک مسافر در شهر تبریز فعالیت می‌کنند که توان پذیرایی از ۱۰٬۰۰۰ مسافر را به‌طور همزمان دارند.
آموزش
آموزش عمومی
میرزا حسن تبریزی مشهور به رشدیه و شاگردانش؛ وی از بنیان‌گذاران تحصیلات ابتدایی به شیوهٔ نوین در ایران است.
تحصیلات ابتدایی به شکل مدرن در ایران از اواخر سدهٔ ۱۹ میلادی به وجود آمده‌است. اگرچه حکومت ایران و مبلغین مسیحی -که می‌خواستند از طریق فراهم‌آوردن امکانات آموزشی، تبلیغ دینی نمایند- در رشد تحصیلات ابتدایی نقش داشتند؛ ولی رشد آموزش ابتدایی در ایران، بیش‌تر از همه مدیون زحمت‌ها و تلاش‌های شخصی بهنام حاج میرزا حسن‌خان رشدیه -مردی مذهبی از طبقهٔ متوسط- بود. او که عمیقاً تحت تأثیر کتاب «احمد» و پیشرفت‌های آموزشی در شهر بیروت قرار گرفته بود، به تبریز بازگشت و در سال ۱۸۶۷ میلادی مدرسهٔ یک‌اتاقی‌اش را در این شهر تأسیس نمود. رشدیه برای کودکان متکا و میزهایی گذاشته بود که به بچه‌ها قابلیت این را می‌داد که به آسانی بنویسند.
مدرسهٔ رشدیه با مخالفت روحانیون مواجه شد که آن را تهدیدی برای سیستم آموزشی خود می‌دانستند. رشدیه مأیوس و ناامید، خود را به صورت اختیاری به مصر تبعید کرد. حدود ده سال بعد، حاکم آذربایجان از وی دعوت کرد که به تبریز بازگردد و مدرسه‌اش را راه بیندازد. با بازگشت او به تبریز، این‌بار مدرسهٔ رشدیه مورد استقبال زیاد روبه‌رو شد و وی شهرت بسیاری پیدا کرد؛ به‌طوری که پادشاه ایران از او خواست که مدرسه‌ای هم در تهران به شکل مدرن تأسیس کند و ۳۶٬۰۰۰ ریال جهت ارتقای تحصیلات ابتدایی تخصیص داده‌شد.[۶۵]
در سال تحصیلی ۱۳۸۷-۱۳۸۶ خورشیدی، شمار دانش‌آموزان تبریز بالغ بر ۲۹۵٬۸۱۳ نفر بوده که این تعداد، ۴۲٫۷ درصد از کل دانش‌آموزان استان آذربایجان شرقی را شامل می‌شود. همچنین شمار مراکز آموزشی این شهر ۱۸۷۵ باب و شمار کادر آموزشی آن بالغ بر ۱۶٬۴۲۹ نفر بوده‌است. تراکم دانش‌آموزان در کلاس‌های درس تبریز معادل ۲۵٫۶۸ نفر دانش‌آموز برای هر کلاس بوده که نسبت به سایر مناطق استان وضعیت نامطلوبی محسوب می‌شود.[۶۶]
آموزش عالی
برج ساعت دانشگاه تبریز.
نخستین دانشگاه در ایران مدرسهٔ دارالفنون بود که تأکید برروی موضوعات نظامی، مهندسی، پزشکی و هنر داشت. حدود پنج سال بعد از آن، مدرسه‌ای نظامی نیز در تبریز و همچنین در اصفهان افتتاح شد.[۶۵] امروزه شهر تبریز دارای مؤسسه‌های آموزش عالی متعددی است که از میان آن‌ها می‌توان دانشگاه تبریز و دانشگاه صنعتی سهند را نام برد.
دانشگاه تبریز در خردادماه ۱۳۲۵ خورشیدی و در زمان حکومت دموکراتیک آذربایجان بهنام «آذربایجان اونیورسیته‌سی» تأسیس شد؛ اما پس از سقوط آن حکومت، با نام دانشگاه تبریز فعالیت خود را ازسر گرفت.[۶۷] این دانشگاه در آغاز با دو دانشکدهٔ ا دبیات و پزشکی شروع به کار نمود؛ ولی بعدها به دو دانشگاه مجزا -یعنی تبریز و علوم پزشکی تبریز- تقسیم شد. دانشگاه تبریز درحال حاضر با بیش از ۱۱٬۰۰۰ نفر دانشجو و حدود ۵۰۰ نفر هیأت علمی، ۲۰۰ آزمایشگاه تخصصی و عمومی که برخی از آن‌ها در سطح جهان و برخی در سطح خاورمیانه منحصر به‌فرد هستند، موزهٔ تاریخ و فرهنگ، حوزهٔ جانورشناسی، حوزهٔ زمین‌شناسی، مرکز پردازش تصاویر ماهواره‌ای و مراکز و مؤسسه‌های تحقیقاتی و پژوهشی، محیط آموزشی و دانشگاهی بزرگی را در سطح کشور فراهم آورده‌است.[۶۸]
دانشگاه صنعتی سهند در شهر جدید سهند از سال ۱۳۶۸ فعالیت خود را آغاز نمود. این دانشگاه در سال ۱۳۸۶ و پس از گذشت هجده سال از تاریخ تأسیس‌اش، به فعالیت آموزشی خود در ۱۱ رشته در مقطع کارشناسی، ۳۸ رشته در مقطع کارشناسی ارشد و ۴ رشته در مقطع دکتری ادامه می‌داد.[۶۹]
در سال تحصیلی ۱۳۸۶-۱۳۸۵ خورشیدی، شمار دانشجویان دانشگاه‌های مختلف شهر تبریز بالغ بر ۵۵٬۳۰۰ نفر بوده که از این تعداد، ۲۴٬۱۹۷ نفر در دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، ۱۳٬۰۳۹ نفر در دانشگاه تبریز، ۵٬۵۹۳ نفر در دانشگاه پیام نور تبریز، ۳٬۶۵۵ نفر در دانشگاه تربیت معلم آذربایجان، ۳٬۰۰۰ نفر در دانشگاه علوم پزشکی تبریز، ۲٬۶۶۶ نفر در دانشگاه نبی‌اکرم، ۱٬۵۷۳ نفر در دانشگاه صنعتی سهند، ۸۶۵ نفر در دانشگاه هنر اسلامی تبریز و ۷۱۲ نفر در دانشگاه سراج مشغول به تحصیل بوده‌اند.[۶۶]
صنعت
تبریز یکی از مهم‌ترین مراکز صنعتی و تجارتی ایران است و در زمینهٔ صنعت نساجی، ماشین‌سازی و پتروشیمی فعالیت زیادی دارد.[۷۰] تبریز مدت‌ها است که مرکز هنر و صنایع دستی (به خصوص سرامیک، سفال، جواهرآلات و نقره‌کاری) بوده‌است. اما فرش مهم‌ترین صادرات صنایع دستی آن به‌شمار می‌رود.[۷۱] فرش تبریز به‌علت طراحی ویژه و کیفیت بالا دارای شهرت جهانی است که صادرات آن یکی از منابع قابل توجه ارزی به‌شمار می‌آید.[۷۰]
در زمینهٔ صنعت چرم نیز تبریز جزء پیشتازان است و کیف و کفش آن عموماً دارای کیفیت بالایی است. در سال ۱۳۸۷ حدود ۹۰ درصد از ۳۰ میلیون جفت کفش تولیدی در کشور در تبریز تولید شده‌است.[۷۲]
کارخانجات صنعتی
کارخانهٔ چرم‌سازی خسروی؛ یکی از نخستین کارخانه‌های صنعتی در ایران. این کارخانه هم‌اکنون به دانشگاه هنر اسلامی تبریز تبدیل شده‌است.
کارخانجات صنعتی تبریز پس از سال ۱۳۴۵ خورشیدی و با احداث کارخانجات تراکتورسازی و ماشین‌سازی رونق پیدا کردند و این شهر به‌عنوان یک قطب صنعتی در سطح منطقه شناخته شد.[۷۳] امروزه بیش از ۵۵ درصد از کارگاه‌های بزرگ صنعتی استان آذربایجان شرقی در شهر تبریز مستقر شده‌اند که این امر سبب مهاجرت نیروی کار موردنیاز برای فعالیت در این کارگاه‌ها از نقاط مختلف استان به این شهر گردیده‌است.[۷۴]
صنایع مختلفی از قبیل صنایع شیمیایی، ماشین‌آلات و تجهیزات، محصولات کانی غیرفلزی، مواد غذایی، آشامیدنی و دخانیات، نساجی، پوشاک و چرم در این شهر مشغول فعالیت هستند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به آجر آذربایجان، بافندگی لایکو، بلبرینگ‌سازی ایران، پالایشگاه تبریز، پشم تبریز، پیستون‌سازی، تخت‌خواب فروزان، تختهٔ فشاری نئوپان، تراکتورسازی تبریز، ترموپلاس، چرم‌سازی تبریز، حولهٔ برق‌لامع، خانه‌سازی ایرداک، دورمن دیزل، دیزل ایدم، ریسندگی پشمینهٔ تبریز، شرکت سهامی خانه‌های مسکونی تبریز، شرکت سهامی سیمان صوفیان، شیر پاستوریزه، کبریت‌سازی توکلی، کبریت‌سازی ممتاز، گچ ساختمانی آذربایجان، لیلاند دیزل ایران، ماشین‌سازی تبریز، موتوژن، موکت تبریز، نساجی تبریز، نوشابه‌سازی پپسی‌کولا، نوشابه‌سازی کوکاکولا، نیروگاه بزرگ حرارتی و هاکسیران دیزل در شهر تبریز فعالیت می‌کنند.[۷۵]
بخش‌ها
گسترش شهر
شهر تبریز در گذشته دارای هشت دروازه بوده که ورود و خروج از شهر از طریق آن‌ها انجام می‌پذیرفته‌است. بعدها در امتداد این دروازه‌های تاریخی، بازارچه‌هایی احداث گردیدند تا نیاز مردم هرمنطقه را تأمین نمایند و از مراجعهٔ مستمر مردم به بازارهای مرکزی جلوگیری شود. رفته‌رفته در پیرامون این بازارچه‌ها واحدهای مسکونی شروع به ساخت گردیدند و از همین روی بازارچه‌ها به هم متصل شدند و محله‌های جدیدی در گوشه و کنار شهر پدید آمدند.[۷۶]
امروزه باتوجه به گسترش روزافزون شهر تبریز، این قسمت از شهر که بازار تبریز و سایر بازارچه‌های قدیمی و جدید را در درون خود جای داده، به‌عنوان مرکز شهر شناخته می‌شود. این منطقه از سمت شمال به خیابان شمس تبریزی، از سمت جنوب به محله‌های چرنداب و لیل‌آباد، از سمت شرق به خیابان‌های ثقةالاسلام و خاقانی و از سمت غرب به خیابان‌های راسته‌کوچه و شریعتی محدود شده‌است
مناطق شهرداری
نوشتار اصلی: مناطق شهرداری تبریز
بخشی از نقشهٔ قديمی شهر تبريز، متعلق به سدهٔ ۱۶ ميلادی.
شهر تبریز برپایهٔ آخرین تقسیمات اداری از هشت منطقهٔ مستقل شهرداری تشکیل پیدا کرده‌است. براساس سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی، از مجموع ۱٬۳۷۸٬۹۳۵ نفر جمعیت شهر تبریز، ۳۱۴٬۰۷۱ نفر در منطقهٔ یک، ۲۸۰٬۲۶۱ نفر در منطقهٔ دو، ۳۲۷٬۷۹۹ نفر در منطقهٔ سه، ۳۰۱٬۵۶۱ نفر در منطقهٔ چهار، ۶۵٬۰۹۲ نفر در منطقهٔ پنج، ۲۴٬۶۲۷ نفر در منطقهٔ شش، ۴۸٬۴۵۴ نفر در منطقهٔ هفت و ۱۷٬۰۷۰ نفر در منطقهٔ هشت ساکن بوده‌اند. براساس همین آمار، منطقهٔ سه پرجمعیت‌ترین و منطقهٔ هشت کم‌جمعیت‌ترین منطقهٔ شهر تبریز به‌شمار می‌رود.[۳]
اخیراً مناطق نه و ده شهرداری تبریز نیز تأسیس شده‌اند. هدف از ایجاد شهرداری منطقهٔ نه، بهبود وضعیت پروژه‌های عمرانی شهرداری تبریز نظیر شهرک‌های آذران و خاوران در خارج از محدودهٔ حوزهٔ استحفاضی این شهرداری می‌باشد. منطقهٔ ده شهرداری تبریز نیز از پیوستن بخش‌هایی از مناطق یک، چهار و هشت این شهر تأسیس شده‌است.
محله‌ها
شهر تبریز از محله‌ها، شهرک‌ها و کوی‌های ذیل تشکیل یافته‌است:
حمل و نقل
فرودگاه بین‌المللی
نوشتار اصلی: فرودگاه بین‌المللی تبریز
فرودگاه بین‌المللی تبریز در سال ۱۳۲۶ خورشیدی تأسیس شد و فعالیت‌های خود را به‌طور رسمی از سال ۱۳۳۸ خورشیدی آغاز نمود. این فرودگاه در سال ۱۳۷۰ خورشیدی به فرودگاه بین‌المللی ارتقا یافت و در سال ۱۳۷۸ خورشیدی به‌عنوان یکی از فرودگاه‌های آسمان‌باز ایران شناخته شد.[۸۰]
پروازهای خارجی فرودگاه بین‌المللی تبریز شامل پروازهای تبریز-ازمیر، تبریز-اسپارتا، تبریز-استانبول، تبریز-بغداد، تبریز-جده، تبریز- دبی، تبریز-دمشق و تبریز-مدینه است. پروازهای داخلی نیز به صورت هفتگی و روزانه از این فرودگاه انجام می‌پذیرد که شامل پروازهای تبریز-اصفهان، تبریز-اهواز، تبریز-بندرعباس، تبریز-تهران، تبریز-رشت، تبریز-شیراز، تبریز-عسلویه، تبریز-کیش، تبریز-ماهشهر و تبریز-مشهد می‌باشد. همچنین شرکت‌های هواپیمایی آسمان، ارم، ایران، ایران ایرتورز، تابان، ترکیه، فارس قشم، کاسپین، کیش و نفت به فرودگاه بین‌المللی تبریز پرواز دارند.[۸۱]
راه‌آهن
نوشتار اصلی: ایستگاه راه‌آهن تبریز
تندیس تراموای تبریز.
کارهای ساختمانی راه‌آهن تبریز از سال ۱۲۹۱ در محور تبریز-جلفا و صوفیان-رازی (در مرز ترکیه) شروع و در سال ۱۲۹۵ محور تبریز-جلفا با ۱۴۹ کیلومتر مورد بهره‌برداری قرار گرفت. دومین خطی که پس از تکمیل راه‌آهن سراسری اقدام به ساخت آن گردید، خط تهران-تبریز بود که ساخت این خط در روز ۱۸ آبان ۱۳۱۷ از تهران شروع و در روز ۱۴ آبان ۱۳۲۱ ساختمان و ریل‌گذاری آن تا میانه خاتمه یافت و بلافاصله بهره‌برداری از آن آغاز شد.[۸۲] تنها خط بین‌المللی راه‌آهن تبریز، خط تبریز-نخجوان می‌باشد. از خطوط داخلی راه‌آهن تبریز می‌توان به خطوط تبریز-تهران، تبریز-مشهد و تبریز-سلماس اشاره کرد.[۸۳]
پایانه مسافربری
پایانهٔ مسافربری تبریز.
پایانهٔ مسافربری تبریز، نخستین پایانهٔ مسافربری در سطح ایران است که در سال ۱۳۲۸ خورشیدی طرح احداث آن مطرح شد و از سال ۱۳۴۷ خورشیدی عملیات اجرایی آن شروع شده و سرانجام در سال ۱۳۵۲ خورشیدی به بهره‌برداری رسید. سازمان پایانه‌های مسافربری تبریز نیز در سال ۱۳۷۴ خورشیدی تأسیس شده‌است.[۸۴]
پیش از احداث پایانهٔ مسافربری تبریز، حمل و نقل برون‌شهری این شهر از طریق گاراژهای موجود در خیابان‌های امام خمینی، تربیت و فردوسی صورت می‌گرفت. به‌جهت مشکلاتی که گاراژداران با آن مواجه بودند، شهربانی وقت تبریز تمامی این گاراژها را به مکانی در جنوب کوی ولی‌عصر منتقل نمود. به دلیل دوربودن این منطقه از مرکز شهر تبریز، یک تعاونی خصوصی با همیاری اتوبوس‌داران تأسیس شد و در همین راستا، نخستین پایانهٔ مسافربری شهر تبریز در مقابل باغ گلستان احداث گردید.[۸۴]
پس از احداث پایانهٔ مسافربری تبریز، نخستین اتوبوس مسافربری از طریق آن به مقصد مراغه در تاریخ ۲۹ دی ۱۳۵۲ خورشیدی حرکت نمود. پس از این تاریخ رفته‌رفته این پایانه به اکثر شهرهای داخل و خارج استان سرویس‌دهی داد. در سال ۱۳۷۴ خورشیدی پایانهٔ مسافربری تبریز به مکانی در حاشیهٔ بزرگراه شهید کسایی منتقل شد و پایانهٔ مسافربری جدید این شهر در این مکان احداث گردید.[۸۴]
قطار شهری
نوشتار اصلی: متروی تبریز
ایستگاه ایل‌گلی متروی تبریز.
عملیات اجرایی قطارشهری تبریز از سال ۱۳۸۰ آغاز شده‌است. متروی تبریز در پنج مسیر ساخته می‌شود که پس از تهران بیش‌ترین تعداد خطوط مترو در ایران را دارا است. چهار خط این راه‌آهن داخلی و یک خط آن خارج از حومه‌است. براساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، مسیر اول به‌طول ۱۸ کیلومتر از میدان ایل‌گلی تا کوی لاله و مسیر دوم به‌طول ۲۷ کیلومتر از دانشگاه آزاد اسلامی تا قراملک خواهد بود. خط خارج از حومه (مسیر پنجم) نیز به‌طول ۲۰ کیلومتر از شهر جدید سهند تا تبریز خواهد بود. پیش‌بینی می‌شود قطارشهری تبریز قادر به جابه‌جایی ۳۰٬۰۰۰ نفر به وسیلهٔ ۳۰ قطار در هر ساعت و در هر جهت از مسیرهای پنج‌گانه باشد.[۸۵]
سامانه اتوبوس تندرو
یکی از ایستگاه‌های سامانهٔ اتوبوس تندرو تبریز.
سامانهٔ اتوبوس تندرو پس از تهران در تبریز به اجرا درآمده‌است. محدودهٔ تردد این سامانه از میدان بسیج (در شرق شهر) تا میدان راه‌آهن (در غرب شهر) می‌باشد که به‌طور کلی مسافتی حدود ۱۸ کیلومتر را شامل می‌شود. سامانهٔ اتوبوس تندرو در مسیر خود از خیابان امام خمینی -که خیابان اصلی شهر تبریز محسوب می‌گردد- عبور می‌کند و هدف از آن کاهش ترافیک ایجادشده توسط خودروهای شخصی در سطح این خیابان است؛ چراکه خیابان امام خمینی یکی از پرترافیک‌ترین خیابان‌های این شهر به‌شمار می‌رود.[۸۶]
اتوبوس‌های تندرو به امکاناتی نظیر سیستم‌های اطلاع‌رسانی، تابلوهای متغیر، نمایشگر اعلام مسیر، کولر و دیگر امکانات رفاهی مجهز شده‌اند. همچنین با نصب دستگاه‌های جی‌پی‌اس در این اتوبوس‌ها، امکان ردیابی آن‌ها در هرلحظه از طریق مانیتورهای نصب‌شده در ایستگاه‌ها برای مسافران فراهم شده‌است. هم‌اکنون ۵۰ دستگاه اتوبوس تندرو در خطوط معین‌شده و در فاصلهٔ زمانی کم‌تر از پنج دقیقه از ایستگاه‌های اتوبوس عبور می‌کنند.[۸۶]
تاکسیرانی
سازمان تاکسیرانی تبریز ۱۵٬۰۰۰ دستگاه تاکسی را ساماندهی کرده که این تعداد شامل ۹٬۰۰۰ دستگاه تاکسی پلاک قرمز، ۳٬۰۰۰ دستگاه تاکسی کمکی و ۳٬۰۰۰ دستگاه تاکسی مربوط به آژانس‌ها و شرکت‌های حمل و نقل خصوصی است. از طرح‌ها و پروژه‌های این سازمان می‌توان به افزایش شمار تاکسی‌ها، جلوگیری از فعالیت تاکسی‌های فرسوده، جلوگیری از فعالیت خودروهای شخصی و گازسوزکردن تاکسی‌ها اشاره کرد.[۸۷]
مونوریل
عملیات اجرایی مونوریل در شهر تبریز آغاز شده‌است. مونوریل تبریز در محدودهٔ منطقهٔ مرکزی این شهر و در حدفاصل ارگ علی‌شاه تا بازار تبریز ساخته خواهد شد. این سامانه ظرفیت جابه‌جایی ۴۰ نفر را دارد و هدف از راه‌اندازی آن بازدید آسان گردشگران از جای‌های تاریخی تبریز است.[۸۸]
رسانه‌ها
صدا و سیما
نوشتار اصلی: شبکه سهند
صدا و سیمای مرکز آذربایجان شرقی.
رادیو تبریز به‌عنوان دومین رادیوی ایران از سال ۱۳۲۵ خورشیدی فعالیت خود را آغاز نمود. این رادیو پس از سال ۱۳۷۶ خورشیدی در قالب شبکهٔ استانی صدای مرکز آذربایجان شرقی به فعالیت خود ادامه می‌دهد.[۸۹]
تلویزیون تبریز در سال ۱۳۵۰ خورشیدی با فرستنده‌ای ۱۰۰ واتی افتتاح گردید. در آبان ۱۳۷۹ خورشیدی با راه‌اندازی شبکهٔ استانی سیمای مرکز آذربایجان شرقی، این تلویزیون تغییراتی را متحمل شد.[۸۹]
صدا و سیمای مرکز آذربایجان شرقی در هفدهمین جشنوارهٔ مراکز صدا و سیمای ایران، چهارمین مرکز برتر پس از مراکز خوزستان، مازندران و گیلان شناخته شد.[۹۰]
نشریه‌ها
روزنامهٔ انجمن تبریز روزنامهٔ انجمن تبریز که از رمضان ۱۳۲۴ هجری شروع به فعالیت کرده بود، به دلیل فراهم‌آوردن اطلاعاتی راجع به شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران در دوران مشروطه و استبداد صغیر، مورد توجه خاص محققان معاصر قرار گرفته‌است. اهمیت این روزنامه در آن است که انتشار آن در دوران استبداد صغیر ادامه پیدا کرد. دلیل این امر آن بود که مردم تبریز بلافاصله پس از شنیدن خبر بمباران مجلس، به مبارزه علیه محمدعلی شاه پرداختند و در زمانی که حکومت مرکزی تقریباً تمام جراید را تعطیل کرده بود و از ورود روزنامه‌های خارجی جلوگیری به‌عمل می‌آورد، این نشریه به کار خود ادامه داد. مورخان معاصر، نسخه‌های به دست رسیده از روزنامهٔ انجمن تبریز را باارزش‌ترین اسناد برای مطالعهٔ دوران استبداد صغیر می‌دانند.
شیرینی‌ها
آجیل، اریس، باسلوق، پشمک، خشکبار، قرابیه و نوقا.
صنایع دستی
سفال‌گری، سوزن‌دوزی، قالی‌بافی، قلم‌زنی روی مس، کفش‌دوزی، کنده‌کاری، گل‌دوزی، گلیم‌بافی، معرق‌کاری، منبت‌کاری، نقاشی روی سرامیک، نقره‌کاری و نگارگری.
شهرهای خواهر
تبریز با ۸ شهر جهان دارای پیوند خواهرخواندگی است:
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)