دارالشفا (دانشكدة پزشكي)


دارالشفا يا بيمارستان كه يك واحد مجزا و مجهز در ربع رشيدي بوده است در حكم يك دانشكدة پزشكي بود زيرا در آنجا هر پزشكي علاوه بر مداواي بيماران پنج تا ده دانشجو را تعليم علم طب مي‌داد. پزشكان دارالشفاي ربع رشيدي چنانكه از وقف‌نامه و مكاتيب رشيدي برمي‌آيد. به دو دستة تمام وقت و نيمه وقت تقسيم مي‌شدند. پزشكان تمام وقت كه در رشته‌هاي مختلف علم پزشكي بودند شامل يك پزشك و يك پزشكيار امراض عمومي، يك نفر چشم پزشك (كحال) يك يا چند نفر جراح و چند نفر پزشك شكسته بند (مجبر) بود كه اينان در استخدام رسمي ربع رشيدي بودند و حق كار در خارج و خروج بدون اجازة متولي از ربع را نداشتند. دانشجويان هم بايد فقط مدت پنج سال در ربع رشيدي به تحصيل علم طب اشتغال داشته باشند و بعد از اين مدت بايد دانش نامه دريافت كنند و اگر هر يك نتواند، اين پنج سال هدر رفته و نبايد به طبابت بپردازد. دانشجويان مي‌بايست در مواقع مداواي بيماران (بعد از ظهرها و روزهاي دوشنبه و پنج‌شنبه) دستيار طبيب باشند و به او كمك كنند يعني صبح‌ها به صورت تئوري و بعد از ظهرها به صورت عملي همراه طبيب آموزش مي‌ديده‌اند. به علاوه يك نفر معيد يا پزشكيار هم هميشه همراه طبيب بوده كه او را چه در امر تدريس و چه در مداواي بيماران و تهية داروها كمك مي‌كرده است. طبيب در موقع ويزيت بيماران بايد در مقابل درب داروخانه يا به قول خود رشيد «شبكه» بنشيند و بعد از معاينة بيماران داروهاي مورد نظر را روي كاغذ (نسخه) نوشته و به مسئول داروخانه (خازن) بدهد و خازن همراه شرابدار (دكترداروساز) داروي مذكور را به بيمار بدهند. جالب‌تر اينكه در ربع رشيدي هيچ گونه وجهي چه از مجاوران و مسافران و چه از بيماران ديگر دريافت نمي‌شد و معالجه كاملاً مجاني بود. حال آنكه داروها را با مخارج سنگيني از اقصي نقاط (چنانكه خواهيم گفت) تهيه، و در داروخانه و انبار بزرگ و مخصوص نگهداري مي‌كردند. اگر بيماري از ساكنان ربع رشيدي نمي‌توانست به پاي خود براي مداوا بيايد، طبيب بايد به عيادت او مي‌رفت و حتي مسؤولان تهية دارو يعني شرابدار برايش دارو مي‌برد و مطبخي (آشپز مخصوص بيمارستان) غذاي تجويز شده از طرف طبيب را مي‌پخت و براي بيمار مي‌برد. در بيمارستان، محل استراحت بيماران بستري شده به دو قسمت تقسيم مي‌شد، قسمتي براي بيماران معمولي و قسمتي مخصوص بيماراني كه امراض واگير داشتند و نيز بيمارستان چندين پرستار يا به قول رشيد «خادم المرضي» داشته است. داروخانة ربع رشيدي و انواع داروها ا زكشورهاي مختلف: در مورد داروخانة دارالشفاي ربع رشيدي مطالب بسياري در مكاتيب رشيدي و وقف‌نامة ربع رشيدي وجود دارد، در وقف‌نامه به صدها خمرة بزرگي اشاره مي‌كند كه در هر يك مصرف چند سال داروهاي گوناگون ذخيره شده بود و نام هر دارو روي خمره نوشته شده ودر انبار مخصوصي كه در كنار دارالشفا بوده، نگهداري مي‌شده است. در مكاتيب رشيدي به چند نامه بر مي‌خوريم كه از پسران و يا ايادي خود از نقاط مختلف، تقاضاي ارسال داروهاي مخصوصي را كرده است. مثلاً در نامه‌اي كه در حقيقت يك حكم مأموريت است، شخصي به نام خواجه علاءالدين هندو را مأمور كرده كه او مأموراني را به نقاط مختلف داخل و خارج از كشور بفرستد تا داروهاي خاصي را تهيه كند. پزشكان نيمه وقت: چنانكه اشاره شد، غير از پزشكاني كه تمام وقت در ربع رشيدي بودند و بدون اجازة متولي نبايد از حضور خودداري كنند، پزشكان ديگري هم به ربع رشيدي آمد و رفت مي‌كردند و در آنجا به تدريس علم طب و شايد طبابت بيماران مي‌پرداختند كه ما ايشان را «پزشكان نيمه وقت» ناميده‌ايم. اكثر اين اطبا از نقاط دور دست و يا از كشورهاي بيگانه به تبريز آمده بودند و هر كدام از آنها ده نفر دانشجوي علم طب را تعليم مي دادند (در صورتي كه پزشكان تمام وقت هر كدام فقط پنج دانشجو داشتند) و محل سكونت آنان و خانواده‌شان نيز در محله‌اي مخصوص به نام «كوچة معالجان» بود و حال آنكه پزشكان تمام وقت ربع رشيدي در محلة «صالحيه» كه مجاور ربع و يكي از بهترين محلات شهرستان رشيدي محسوب مي‌شد، ساكن بودند.