غزلیات خواجوی کرمانی

[sorna]

آندم که نه شمع و نه لگن بود

شمع دل من زبانه زن بود


واندم که نه جان و نه بدن بود

دل فتنه یار سیمتن بود


در آینه روی یار جستم

خود آینه روی یار من بود


دل در پی او فتاد و او را

خود در دل تنگ من وطن بود


موج افکن قلزم حقیقی

هم گوهر و هم گهر شکن بود


دی بر در دیر درد نوشان

آشوب خروش مرد و زن بود


دیدم بت خویش را که سرمست

در دیر حریف برهمن بود


هر بت که مغانش سجده کردند

چون نیک بدیدم آن شمن بود


پروانهٔ روی خویشتن شد

آن فتنه که شمع انجمن بود


چون پرده ز روی خویش برداشت

خود پردهٔ روی خویشتن بود


خواجو بزبان او سخن گفت

هیهات چه جای این سخن بود

[sorna]

وفات به بود آنرا که در وفای تو نبود

که مبتلا بود آنکس که مبتلای تو نبود


چو خاک می‌شوم آن به که خاکپای تو باشم

که خاک بر سر آنکس که خاک پای تو نبود


اسیر بند شود هر که بندهٔ تو نگردد

جفای خویش کشد هر که آشنای تو نبود


ز دیده دست بشویم اگر نه روی تو بیند

ز سر طمع ببرم گر درو هوای تو نبود


بر آتش افکنم آندل که در غم تو نسوزد

بباد بر دهم آن جان که از برای تو نبود


بجز ثنای تو نبود همیشه ورد زبانم

که حرز بازوی جانم بجز دعای تو نبود


بود بجای منت صد هزار دوست ولیکن

بدوستی که مرا هیچکس بجای تو نبود


دلم وفای تو ورزد چرا که هیچ نیرزد

دلی که بستهٔ گیسوی دلگشای تو نبود


گدای کوی تو بودن ز ملک روی زمین به

که سلطنت نکند هر که او گدای تو نبود


چو سر ز خاک برآرند هرکس بامیدی

امید اهل مودت بجز لقای تو نبود


ترا به چشم تو بینم چرا که دیدهٔ خواجو

سزای دیدن روی طرب فزای تو نبود

[sorna]

مشنو که چراغ دل من روی تو نبود

یا میل من سوخته دل سوی تو نبود


مشنو که هر آنکس خبر از عالم جانست

آئینه جانش رخ دلجوری تو نبود


مشنو که سر زلف عروسان بهاری

آشفتهٔ آن سنبل گلبوی تو نبود


مشنو که دل خستهٔ دیوانه ما را

شوریدگی از سلسلهٔ موی تو نبود


مشنو که گر آن طرهٔ زنگی وش هندوست

ترک فلکی بندهٔ هندوی تو نبود


مشنو که چو در گوشهٔ محراب کنم روی

چشمم همه در گوشهٔ ابروی تو نبود


مشنو که گر از هر دو جهان روی بتابم

مقصود من از هر دو جهان روی تو نبود


مشنو که شبی تا سحر از آتش سودا

منزلگه من خاک سر کوی تو نبود


مشنو که پریشانی و بیماری خواجو

از زلف کژ و غمزهٔ جادوی تو نبود

[sorna]

دوش کز طوفان اشکم آب دریا رفته بود

از گرستن دیده نتوانست یک ساعت غنود


مردم چشم مرا خون دل از سر می‌گذشت

گر چه کار دیده از خونابهٔ دل می‌گشود


آه آتش بار من هر دم برآوردی چو باد

از نهاد نه رواق چرخ دود اندود دود


صدمهٔ غوغای من ستر کواکب می‌درید

صیقل فریاد من زنگار گردون می‌زدود


از دل آتش می‌زدم در صدرهٔ خارای کوه

زانسبب کوه گرانم دل گرانی می‌نمود


هر نفس آهم ز شاخ سدره آتش می‌فروخت

هر دم افغانم کلاه از فرق فرقد می‌ربود


مطرب بلبل نوای چرخ می‌زد بر رباب

هر ترنم کز ترنم ساز طبعم می‌شنود


بخت بیدارم در خلوت بزد کای بی خبر

دولت آمد خفته‌ئی برخیز و در بگشای زود


من ز شادی بیخود از خلوتسرا جستم برون

سروری دیدم که فرقش سطح گردون می بسود


کار خواجو یافت از دیدار میمونش نظام

انتظاری رفت لیکن عاقبت محمود بود

[sorna]

شبی با یار در خلوت مرا عیشی نهانی بود

که مجلس با وجود او بهشت جاودانی بود


عقیقش از لطافت در قدح چون عکس می‌افکند

می اندر جام یاقوتی تو گوئی لعل کانی بود


جهان چونروز روشن بود بر چشمم شب تاری

تو گوئی شمع رخسارش چراغ آسمانی بود


ز آه و اشک میگونم شبی تا روز در مجلس

سماع ارغنونی و شراب ارغوانی بود


چو خضرم هر زمان می‌شد حیات جاودان حاصل

که می در ظلمت شب عین آب زندگانی بود


خیال قد سرو آساش چون در چشم من بنشست

مرا بر جویبار دیده سرو بوستانی بود


میانش را نشان هستی اندر نیستی جستم

چودیدم در کنار آنرا نشان از بی نشانی بود


چنان کاندر پریشانی سرافرازی کند زلفش

توانائی چشم ساحرش در ناتوانی بود


چوچشم خواجوی دلخسته گاه گوهر افشانی

همه شب کار لعل آبدارش درفشانی بود

[sorna]

مرا وقتی نگاری خرگهی بود

که قدش غیرت سرو سهی بود


نه از باغش مرا برگ جدائی

نه از سیبش مرا روی بهی بود


بشب روشن شدی راهم ز رویش

ز مویش گر چه بیم گمرهی بود


ز چشم آهوانش خواب خرگوش

نه از مستی ز عین روبهی بود


سخن کوته کنم دور از جمالش

مراد از عمر خویشم کوتهی بود


رخم پر ناردان می‌شد ز خوناب

که از نارش دمی دستم تهی بود


ز مردان رهش خواجو در این راه

کسی کو جان بداد آنکس رهی بود

[sorna]

راستی را در سپاهان خوش بود آواز رود

در میان باغ کاران یا کنار زنده رود


باده در ساغر فکن ساقی که من رفتم بباد

رود را بر ساز کن مطرب که دل دادم برود


جام لعل و جامهٔ نیلی سیه روئی بود

خیز و خم بنمای تا خمری کنم دلق کبود


گر تو ناوک می‌زنی دور افکنم درع و سپر

ور تو خنجر می‌کشی یکسو نهم خفتان و خود


شاهد بربط زن از عشاق می‌سازد نوا

بلبل خوش نغمه از نوروز می‌گوید سرود


در چنین موسم که گل فرش طرب گسترده است

جامهٔ جان مرا گوئی ز غم شد تار و پود


آن شه خوبان زبردست و گدایان زیردست

او چو کیخسرو بلند افتاده و پیران فرود


می‌برد جانم برمحراب ابرویش نماز

می‌فرستد چشم من بر خاک درگاهش درود


چون میان دجله خواجو را کجا بودی کنار

کز کنار او دمی خالی نیفتادی ز رود

[sorna]

نقش رویت بچه رو از دل پر خون برود

با خیال لبت از چشم چو جیحون برود


بچه افسون دل از آن مار سیه برهانم

کان نه ماریست که از حلقه بافسون برود


از سر کوی توام روی برون رفتن نیست

هر کرا پای فرو رفت بگل چون برود


دیده غیرت برد از دل که مقیم در تست

در میانشان چو نکو در نگری خون برود


چون دلم در سر آنزلف سیه خواهد شد

به چه روی از سر آن هندوی میمون برود


جانم از ملک درون عزم سفر خواهد کرد

ای دل غمزده بشتاب که اکنون برود


خواجو از چشم پر آب ار گهر افشان گردد

عقد گوهر دلش از لؤلؤ مکنون برود

[sorna]

ترک تیرانداز من کز پیش لشکر می‌رود

دلربا می‌آیدم در چشم و دلبر می‌رود


بامدادان کان مه از خرگاه می‌آید برون

ز آتش رخسارش آب چشمهٔ خور می‌رود


من بتلخی جان شیرین می‌دهم فرهادوار

وز لب شیرین جانان آب شکر می‌رود


آتشی در سینه دارم کز درون سوزناک

دمبدم چون شمع مجلس دودم از سر می‌رود


گر بدامن اشک در پایم گهر ریزی کند

جای آن باشد چرا کو بر سر زر می‌رود


تیره می‌گردد سحرگه دیدهٔ سیارگان

بسکه دود آه من در چشم اختر می‌رود


می‌رود خونم ز چشم خونفشان تدبیر چیست

زانکه هر ساعت که می‌آید فزونتر می‌رود


چنگ را بینم که هنگام صبوح از درد من

می‌کند فریاد و خون از چشم ساغر می‌رود


ای بهشتی پیکر از فردوس می‌آئی مگر

کز عقیق جانفزایت آب کوثر می‌رود


گر دل و دین در سر زلف تو کردم دور نیست

رختمؤمندر سر تشویش کافر می‌رود


چون دبیر از حال خواجو می‌کند رمزی بیان

خون چشمم چون قلم بر روی دفتر می‌رود

[sorna]

تشنهٔ غنچه سیراب ترا آب چه سود

مردهٔ نرگس پر خواب ترا خواب چه سود


جان شیرین چو بتلخی بلب آرد فرهاد

گر چشانندش از آن پس شکر ناب چه سود


چون توئی نور دل دیدهٔ صاحب‌نظران

شمع بی روی تو در مجلس اصحاب چه سود


منکه بی خاک سر کوی تو نتوانم خفت

بستر خواب من از قاقم و سنجاب چه سود


کام جانم ز لب این لحظه برآور ور نی

تشنه در بادیه چون خاک شود آب چه سود


دمبدم مردمک دیده دهد جلابم

دل چو خون گشت کنون شربت عناب چه سود


همچو چشمت چو ز مستی نفسی خالی نیست

زاهد صومعه را گوشهٔ محراب چه سود


بی فروغ رخ زیبای تو در زلف سیاه

در شب تیره مرا پرتو مهتاب چه سود


چون بخنجر ز درت باز نگردد خواجو

اینهمه جور جفا با وی ازین باب چه سود