غزلیات خواجوی کرمانی

[sorna]

دلا بر عالم جان زن علم زین دیر جسمانی

که جانرا انس ممکن نیست با این جن انسانی

در آن مجلس چو مستانرا ز ساغر سرگران بینی

سبک رطل گران خواه از سبک روحان روحانی


سماع انس می‌خواهی بیا در حلقهٔ جمعی

که در پایت سرافشانند اگر دستی برفشانی


چرا باید که وامانی بملبوسی و ماکولی

اگر مرد رهی بگذر ز بارانی و بورانی


سلیمانی ولی دیوان بدیوان تو بر کارند

بگو تا بشکند آصف صف دیوان دیوانی


برون از جهل بوجهلی نبینم هیچ در ذاتت

ازین پس پیش گیر آخر مسلمانی سلمانی


بملک جم مشو غره که این پیران روئین تن

بدستانت بدست آرند اگر خود پور دستانی


اگر رهبان این راهی و گر رهبان این دیری

چو دیارت نمی‌ماند چه رهبانی چه رهبانی


رود هم عاقبت بر باد شادروان اقبالت

اگر زین نگین داری همه ملک سلیمانی


چو می‌بینی که این منزل اقامت را نمی‌شاید

علم بر ملک باقی زن ازین منزلگه فانی


چو خواجو بسته‌ئی دل در کمند زلف مهرویان

از آنروز در دلت جمعست مجموع پریشانی

[sorna]

دی سیر برآمد دلم از روز جوانی

جانم به لب آمد ز غم و درد نهانی

کردم گله زین چرخ سیه روی بد اختر

کز بهر دو قرصم بجهان چند دوانی


جان من دلسوخته را هیچ مرادی

حاصل نشود تا تو بکامش نرسانی


فریاد ز دست تو که از قید حوادث

یک لحظه امانم ندهی خاصه امانی


هر که چو قلم گاه سخن در بچکاند

خون سیه از تیغ زبانش بچکانی


کی شاد شود خسروی از دور تو کز تو

بی دار به دارا نرسد تخت کیانی


سلطان فلک گرم شد و گفت که خواجو

بر ملک بقا زن علم از عالم فانی


زین پیر جهاندیدهٔ بد روز چه خواهی

بر وی ز چه شنعت کنی و دست فشانی


هر چند جهانی ز سلاطین زمانه

آخر نه گدای در سلطان جهانی


در مصر معانی ید بیضا بنمائی

وقتی که چو موسی نکشی سر ز شبانی


گر نایب خاقانی و خاقانی وقتی

ور ثانی سحبانی و حسان زمانی


چون شمع مکش سر که بیکدم بکشندت

با این همه گردنکشی و چرب زبانی


خاموش که تا در دهن خلق نیفتی

در ملک فصاحت چو زبان کام نرانی


زین طایفه شعرت بشعیری نخرد کس

گر آب حیاتست بپاکی و روانی


با این همه یک نکته بگویم ز سر مهر

هر چند که دانم که تو این شیوه ندانی


رو مسخرگی پیشه کن و مطربی آموز

تا داد خود از کهتر و مهتر بستانی

[sorna]

گهم رانی و گه دشنام خوانی

تو دانی گر بخوانی ور برانی

من از عالم برون از آستانت

نمی‌دانم دری باقی تو دانی


چه باشد گر غریبی را بپرسی

چه خیزد گر اسیری را بخوانی


ز بس کز نالهٔ من در فغانست

کند کوه گرانم دل گرانی


چو من دور از تو بر آتش نشستم

تو می‌خواهی که بر خاکم نشانی


بزد راهم سماع ارغنونی

ببرد آبم شراب ارغوانی


بیا تا با جوانان باده نوشیم

که بر بادست دوران جوانی


زهی رویت گل باغ بهشتی

خط سبزت مثال آسمانی


ترا سرو روان گفتن روا نیست

که از سر تا قدم عین روانی


چو نام شکرت گفتم خرد گفت

ندیدم کس بدین شیرین زبانی


خضر گر چشمهٔ نوشت بدیدی

بشستی دست از آب زندگانی


بهر سو گو مرو چشم تو زانروی

که بر مردم فتد از ناتوانی


بیاد لعل در پاش تو خواجو

کند گاه سخن گوهر فشانی

[sorna]

چگونه سرو روان گویمت که عین روانی

نه محض جوهر روحی که روح جوهر جانی

کدام سرو که گویم براستی بتو ماند

که باغ سرو روانی و سرو باغ روانی


تو آن نئی که توانی که خستگان بلا را

بکام دل برسانی و جان بلب نرسانی


چه جرم رفت که رفتی و در غمم بنشاندی

چه خیزد ار بنشینی و آتشم بنشانی


برون نمی‌روی از دل که حال دیده ببینی

نمی‌کشی مگر از درد و حسرتم برهانی


ز هر که دل برباید تو دل رباتر ازوئی

ز هر چه جان بفزاید تو جان فزاتر از آنی


نهاده‌ام سر خدمت بر آستان ارادت

گرم بلطف بخوانی و گر بقهر برانی


اگر امان ندهد عمر و بخت باز نگردد

کجا بصبر میسر شود حصول امانی


مکن ملامت خواجو بعشقبازی و مستی

که بر کناری و دانم که حال غرقه ندانی

[sorna]

سقی الله ایام وصل الغوانی

علی غفلة من صروف الزمان


فلما مررنا بربع الکواعب

جنانی تربع روض الجنان


خوشا طرف بستان و فصل بهاران

رخ دوستان و می‌دوستگانی


گل و گلشن و نغمه ارغنونی

صبح و صبوح و می ارغوانی


سلیمی اتت بالحمیا صبوحا

و تسقی علی شیم برق یمانی


و فیها نظرت و قد زل رجلی

و فی زلة الرجل مالی یدان


گلی بود نورسته از باغ خوبی

ولی ایمن از تند باد خزانی


چو مه در بقلطاق گلریز چرخی

چو خورشید در قرطهٔ آسمانی


تغنی الحمامة فی جنح لیل

و تحکی الصبا حسن صوت الاغانی


اشم روایح نور الخزامی

واصبوا الی‌الرند والاقحوان


روان بر فشان خواجو از آنکه شعرت

ببرد آب آب حیات از روانی


غنیمت شمر عیش را با جوانان

که چون شد دگر باز ناید جوانی

[sorna]

اروض الخلدام مغنی الغوانی

اضؤ الخد ام برق یمانی

رخست از آفتاب عالم افروز

درفشان در نقاب آسمانی


خدود الغید تحت الصدغ ضاهت

حدایق طرزت بالضیمران


چو آن هندو ندیدم هیچ کافر

سزاوار بهشت جاودانی


نشق الجیب من نشر الخرامی

نحط الرجل فی ربع الغوانی


چه باشد گر دمی در منزل دوست

بر آساید غریبی کاروانی


اری فی وجنتیها کل یوم

جنانی طار فی روض الجنان


نباشد شکری را این حلاوت

نباشد صورتی را این معانی


یغرد فی‌المغارید المغنی

سلام الله ما تلی المثانی


ز خواجو بگذران جامی که مستست

ز چشم ساقی و لحن اغانی

[sorna]

بدینسان که از ما جهانی جهانی

که با کس نمانی و با کس نمانی


تو آن شهریاری و آن شهرهٔاری

که خسرو نشانی و خسرو نشانی


تو آنی که قتلم توانی و دانم

که هر دم برآنی که خونم برانی


خوشا طرف بستان و دستان مستان

می ارغوانی به روی غوانی


دل یاغی باغیم باغ و دائم

تو در باغ بانی و در باغبانی


ندانم کدامی که دامی دلم را

ز نسل کیانی که اصل کیانی


چو ماهی که ماهیتت کس نداند

چه کانی که از لعل گوهر چکانی


تو جان و جهانی و جان جهانی

تو نور جنانی و حور جنانی


سزد کاردوان رخ نهد پیش اسبت

اگر باز داری سمند ار دوانی


ترا نار پستان به از نار بستان

که سیب از ترنجت کند بوستانی


تو ترخان و ترخون ز جور تو خواجو

دل از خون چو خانی و رخ زر خانی

[sorna]

نه آخر تو آنی که ما را زیانی

نه آخر توانی که ما را زیانی

مگر زین بسودی که ما را بسودی

وزین بر زیانی که ما را زیانی


چو ما را بهشتی چه ما را بهشتی

چو ما را جهانی چه ما را جهانی


تو پروا نداری که پروانه داری

تو پیمان ندانی که پیمانه دانی


چراغ چه راغی و سرو چه باغی

که دل را امانی و جانرا امانی


نه خورشید بامی که خورشید بامی

نه عین روانی که عین روانی


تو آن کاردانی که آن کاردانی

که از دلستانی ز دل دل ستانی


تو آتش نشانی و خواهی که ما را

بتش نشانی بر آتش نشانی


تو چشمی و چشم از جفای تو چشمه

تو جانی و جان بی‌وفای تو جانی


تو ماه و مرا پیکر از دیده ماهی

تو خان و مرا خانه از گریه خانی


تو در کار و در کار خواجو نبینی

تو بر خوان و هرگز بخوانم نخوانی

[sorna]

مگر بدیده مجنون نظر کنی ورنی

چگونه در نظر آید جمال طلعت لیلی

حدیث حسنت و ادراک هر کسی بحقیقت

جمال یوسف مصریست پیش دیدهٔ اعمی


مقیم طور محبت ز شوق باز نداند

شعاع آتش مهر از فروغ نور تجلی


کمال معجزهٔ حسن بین که غایت سحرست

شکنج زلف چو ثعبان نهاده بر کف موسی


حکایتیست ز حسنت جمال لعبت چینی

نمونه‌ئیست ز نقشت نگارخانهٔ مانی


رخ منور و خال سیاهت آتش و هندو

خط معنبر و زلف کژت زمرد و افعی


کجا بصورت و معنی بچشم عقل درآئی

که هست حسن و جمالت ورای صورت و معنی


چو حسن منظر و بالای دلفریب تو بینند

که التفات نماید بحور و جنت و طوبی


بجام باده صافی بشوی جامهٔ صوفی

چرا که باده نشاند غبار توبه و تقوی


چو چشم مست تو فتوی دهد که باده حلالست

بریز خون صراحی چه حاجتست بفتوی


بیاد لعل تو خواجو چو در محاوره آید

کند بمنطق شیرین بیان معجز عیسی

[sorna]

در باز جان گر آرزوی جان طلب کنی

بگذر ز سر اگر سر و سامان طلب کنی

در تنگنای کفر فرو مانده‌ئی هنوز

وانگه فضای عالم ایمان طلب کنی


زخمی نخوردی از چه کنی مرهم التماس

دردی نیافتی ز چه درمان طلب کنی


در مرتبت بپایهٔ دربان نمی‌رسی

وین طرفه‌تر که ملکت سلطان طلب کنی


خرمن بباد بر دهی از بهر گندمی

وینم عجب که روضهٔ رضوان طلب کنی


یکشب بکنج کلبهٔ احزان نکرده روز

از باد بوی یوسف کنعان طلب کنی


هر چوب کان ز دست شبانی در اوفتد

زان معجزات موسی عمران طلب کنی


آئی بدیر و روی بگردانی از حرم

و انفاس عیسی از دم رهبان طلب کنی


همچون خضر ز تیرگی نفس در گذر

گر زانکه آب چشمهٔ حیوان طلب کنی


خواجو چو وصل یار پریچهره یافتی

دیوی مگر که ملک سلیمان طلب کنی