فروغ وقت براي زمينيان نداشت/مجید شفیعی
درباره فروغ فرخزاد فروغ در يكي از نامه هايش مي گويد:
حس مي كنم فشار گيج كننده اي در زير پوستم وجود دارد، مي خواهم همه چيز را سوراخ كنم وهر چه ممكن است فروبروم. مي خواهم به اعماق زمين برسم عشق من آنجاست در جاييكه دانه ها سبز مي شوند و ريشه ها بهم مي رسند و آفرينش در ميان پوسيدگي خود را ادامه مي دهد گوئي بدن من يك شكل موقتي زودگذر ايست مي خواهم به اصلش برسم مي خواهم قلبم را مثل يك ميوه رسيده به همه شاخه ها آويزان كنم."
تمام راز اشعار فروغ در اين گفته ها نهفته است واگر دقيق شويم مي توانيم بن مايه هاي تفكر او را كه درجاي جاي اشعارش ريشه دوانده اند، مشاهده كنيم. گفته ها يش به شعر درآمده اند اين گفته ها جوهر شعري دارد. نامه هايش را بخوانيد، خواهيد فهميد!
باور عيني، زميني ، باور به متحد شدن با تمام ابناي هستي و سپس گذراندن جهان از خود ومستحيل شدن در معنايي كه تلالو رستگاري است. اگرچه از درون شر، از درون پوسيدگي و هيچي وفنا گذر كند، نظام اشعار متاخرتر او را مي سازد. به مانند اين شعر ها:
از شعر: (( روي خاك))
هرگز آرزو نكرده ام
يك ستاره در سراب آسمان شوم
يا چون روح برگزيدگان
همنشين خامش فرشتگان شوم
هرگز از زمين جدا نبوده ام
با ستاره آشنا نبوده ام
از شعربه آفتاب سلامي دوباره خواهم كرد))
به آفتاب سلامي دوباره خواهم كرد
به جويبار كه در من جاري بود
به ابرها كه فكر هاي طويلم بودند
به رشد دردناك سپيدارهاي باغ كه با من
از فصلهاي خشك گذر مي كردند
از شعر: (( پنجره))
يك پنجره براي ديدن
يك پنجره براي شنيدن
يك پنجره كه مثل حلقه چاهي
در انتهاي خود به قلب زمين مي رسد
از شعر: (( تنها صداست كه مي ماند))
چرا توقف كنم، چرا؟
پرنده ها به جستجوي جانب آبي رفتند
افق عمودي است
افق عمودي است و حركت: فواره وار
و در حدود بينش
سياره هاي نوراني مي چرخند
زمين در ارتفاع به تكرار مي رسد
وچاههاي هوايي
به نقبهاي رابطه تبديل مي شوند
از شعر: (( تولدي ديگر))
سهم من پايين رفتن از يك پله متروك است
و به چيزي در پوسيدگي و غربت واصل گشتن
سهم من گردش حزن آلودي در باغ خاطره هاست
فيلم خانه سياه است، چون زيستن اوست، نشان از ناخودآگاه جامعه ادبار گرفته اي مي دهد كه نواي انسان مغمومي روايت گر آنست. يعني صداي زن و تشخص صداي زن. شعر فروغ تشخص صداي زنانه است. صدايي كه خود را در محيط مرسوم واقعي بي استعاره معنا مي كند. در عينيت. در زوالي كه هرروز آنرا با گوشتش حس ميكند. از شگفتيهاي جسم مي گويد وا ز معشوقي واقعي حرف مي زند وراه رستگاري را ازدرون همين كوچه ها و خيابانها با تمامي شرشان وتمامي واقعيت عجيب وغريبشان مي جويد. گاه چنان معشوق زميني را به نمونه مثاليش پيوند ميزند كه طنين مولانا از اشعارش شنيده مي شود.
تفكر او از قعر زمين زبانه مي كشد، در شعرش شعله مي زند، بالا مي آيد،جزئي از هستي مي شود وسپس در كهكشان فرود مي آيد.
من از تو مي مردم
اما تو زندگاني من بودي
تو با من مي رفتي تو در من مي خواندي
وقتي كه من خيابانها را
بي هيچ مقصدي مي پيمودم
تو با من مي رفتي
تو در من مي خواندي
از شعر
همه هستي من آيه تاريكي است
كه تو را در خود تكرار كنان
به سحرگاه شكفتنها و رستنهاي ابدي خواهد برد
من در اين آيه ترا اه كشيدم آه
من در اين آيه ترا
به درخت وآب وآينه پيوند زدم.
جامعه چنين عصياني را بر نمي تابد. چنين تشخصي را خارج ازعرف زمانه واجتماع مي بيند. زني از شگفتيهاي جسم مي گويد. بي آنكه به صد استعاره ومجاز متوسل شود ومعشوق زميني اش را به آب و آتش وآينه پيوند مي زند.
فيلم خانه سياه است دلالتهايي وراي خود دارد در بافت معنا شناسانه خود از خود فراتر مي رود ودلالت به جامعه اي مي كند كه جذام سرتا پاي آن راگرفته است. زخمها ي فروكوفته اش را تنها يك شاعر مي تواند بسرايد
چراكه كلام جاري مرسوم حق مطلب را ادا نمي كند. راستي تا به حال به اين فكر كرده ايد كه اگر شعر نبود، آن همنشيني عجيب كلمات نبود، انسان تا ابد لال مي ماند. با كلام جاري مرسوم چگونه دريافتهاي تكان دهنده، بيان مي شد. شعر، ناخوداگاه فروكوفته در بطن زبان و زمان است كه شاعر چون سالكي در پي يافتن آنست.
شعر فروغ همنشيني عجيب وغير منتظره واژه هاست. طنين گونه اي از موسيقي است كه كلمه در آن به درخشش رسيده، به اصل خويش باز گشته و ازغبار عادت پاك شده است و اين سحري است كه ما را به خواند ن چند باره اشعار او دعوت ميكند.
ا ز درد زنان و مردان به يكسان سخن مي گويد.
گاهي هم طنيني اسطوره اي مي يابد همچون ايزيس واوزريس ، اورفه و اوريديس، گويا دوباره در همين كوچه ها وخيابانها ، همديگر را گم كرد ه اند وسپس به جهان زيرين قدم گذاشته اند.
از كتاب قدرت اسطوره:
((اوزيريس خدايي است كه مرد و رستاخيز كرد و در وجه جاوداني خود مردگان را قضاوت خواهد كرد شخصي كه مي خواهد نزد خداوند برود بايد يگانگي خود را با خداوند درك كند. چنين لحظه اي بي زمان خواهد بود زمان منفجر مي شود پس باز بايد گفت جاودانگي چيزي هميشه ماندگار نيست. شما مي توانيد آنرا همين جا و هم اكنون در تجربه خود از مناسبات زميني تان داشته باشيد.))
من در اينجا به ياد گفته اي از فروغ افتادم:
((يك تابلو از لئوناردو در نشنال گالري است كه من قبلا نديده بودم يعني در سفر قبليم به لندن، محشر است . همه چيز در يك رنگ آبي سبك حل شده است. مثل آدم ، به اضافه سپيده دم . دلم مي خواست خم شوم و نماز بخوانم. مذهب يعني همين من در لحظات عشق وستايش است كه احساس مذهبي بودن مي كنم))
ايزيس مي گويد: ((من مادر طبيعي همه چيز ها هستم بانو و فرمانرواي همه عناصر. براي آنكه زندگي داشته باشيد بايد مرگ داشته باشيد.))
ايزيس الهه ايست در جستجوي همسر يا معشوق از دست رفته خود از اين رو وارد قلمرو مرگ مي شود .
از اورفه و اوريديس:
بعداز كشته شدن اوريديس، اورفه تصميم گرفت به دنياي زيرين برود وبكوشد اوريديس را به زمين بازگرداند . فرمانرواي هادس و ملكه، اوريديس را فراخواندند واو را به اورفه دادند وقتي اوريديس از پي او مي آمد او نبايد به پشت سر نگاه مي كرد آنها از دنياي تيره زيرين بالا مي آمدند .او مي دانست كه كه اوريديس از پي وي مي آيد ولي ناگفته آرزو مي كرد كه يك نظر او را ببيند . اكنون به جايي رسيده بودند كه تيرگي ازبين رفته و اندكي هوا خاكستري شده بود. اما اوريديس هنوز در تيرگي بود وكامل بيرون نيامده بود .سر برگرداند وبه اوريديس نگاه كرد سعي كرد اورا بالا بكشد اما زن در يك لحظه ناپديد شد زن بار ديگر به دنياي زيرين لغزيده بود.
فروغ در شعرش وزن را بر عاطفه وادراكش تحميل نمي كند بلكه وزن را تابعي از اين دو مي نمايد. با اوج وفرودهايش اوج و فرودي در وزن مي دهد و گاهي هم ازچارچوب نيمايي به نفع شعر خودش تخطي مي نمايد. نيما مي گفت: يك وزن مشخص بايد در كل شعر احساس شود يعني وزن از ابتداي شعر ذره ذره به كليتي مشخص ختم شود كه در برگيرنده بحر عروضي مشخصي باشد. اما در شعر فروغ گاهي طنين چند وزن را احساس مي كنيم كه همان وزن عاطفي و حسي او در هنگام سرودن و مرتبط با انديشه اوهستند.همچنانكه او خود مي گويد:
((اين وزن نيست كه شعر را انتخاب مي كند من به حكومت وزن اعتقادي ندارم شعر من وزن خودش را دارد.))
آهنگ زندگي وادراك او از هستي است كه وزن شعر اورا مي سازد.
در سال 1331- مجموعه شعر اسير، در سال 1336-مجموعه شعر ديوار،
درسال 1338- مجموعه شعر عصيان، و سپس پس از ورددش به عالم سينما در سال 1341-تولدي ديگر را مي سرايد
در سال 1337 به گلستان فيلم مي رود و به كارهاي سينمايي جذب مي شود.
او خود مي گويد
بي شك آشنايي او با سينما وهمچنين ابراهيم گلستان، تاثير شگرفي در زندگي هنري او گذاشت سال41 سال سرودن تولدي ديگر، همزمان شد با مقدمات ساخت خانه سياه است. فروغ در آمد ورفت بود. در ايران وهمچنين در خارج. تحولي در زند گيش بوجود آمده بود ديگر آن، دختر مغموم وافسرده شعر هاي اسير وعصيان وديوار حالا داشت به زني پخته تبديل مي شد واين پختگي در شعرهاي تولدي ديگر به بعد، نمود عجيبي يافت بي شك اگر سينما وآشنايي باهنر تصوير نبود اودر همان اشعار سه ديوان قبلش به پايان رسيده بود. خود مي گويد
مرواريدي صيد نخواهد كرد.))
سينما چشم انداز گسترده اي را درمقابل او گشود.سهم تصوير و عينيت يافتن تصورات وتفكرات در شعر هاي او قابل توجه است وفضاي تخت اشعار پيشين، به عمقي درهمه ابعاد تبديل مي شود .
تنهايي او بسط گونه اي از زيستنن است كه آگاهي عنصر اصلي آن وپيوند خوردن با نبض جهان ضرورت خدشه ناپذير آنست.
گفتن بي آنكه به شعر درآيد نوشتن بر بخار پنجره است. بخار كه كنار برود نوشته بخار مي شود .گاهي اگر ادراك، احساس و دريافتهاي آدمي به شعر نياميزد ،لال مي ماند، در زمان مدفون مي شود . فروغ براي بيان ادراك يكه اش محتاج شعر بود.اگرچه به هيچ وجه نمي توان اشعار سه كتاب اسيروعصيان وديوار را با ا شعار تولدي ديگر مقايسه كرد.
اگرچه همه اشعار تولدي ديگر و ايمان بياوريم... به يك پايه از قوت نيستند
شعر فروغ مركز گريز است . واين را اگر خاصيت سبكي او بدانيم افراط در آن به پراكند گي انجاميده است و محور عمودي اشعارش را با تشتت مواجه نموده است .فروغ نه به وزن فكرمي كند نه به فرم. بلكه اين شعر اوست كه به مقتضاي عاطفه وادراك واحساسش اين دو رابه خود جذب مي كند.
به سبب همين گذر، جرح وتعديلها رادر فرم ووزن انجام مي دهد نه درعاطفه وادراك خود.
او وزن وفرم را رام زبان خاص خود مي كند.
او الان در بين ما نيست او جدا ا ز شعرهايش در عالمي كه نمي دانيم ا زچه .... است ميزيد.ايا آنجا هم اگر كلام با شعر درنياميزد سترون وبخار شدني است؟ نمي دانم.
در اينجا ما نه كاري به سال تولد او داريم نه مرگ ومحل تولدش، كه او خود اين كار رانمي پسنديد. ما با حاصل زندگي سي وچند ساله او كارداريم كه به اندازه چند برابر زندگي تقويمي اش دستاورد داشته است.گويا خدا قدرتي به او داده تا كار هايي كه مي بايد در عرض پنجاه سال انجام دهد، ده، دوازده ساله انجام دهد . گويا خدا اين چنين مي خواسته تا زودتر به خود بخواندش .
گويا در يك ثانيه كهكشان راه خود را گم كرد فروغي لازم بود تا كهكشان از راه شيري شير بنوشد وبه راه خود ادامه دهد.
فروغ وقت براي زمينيان نداشت
از اشعارش براي آنها گذاشت.
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)