خاندان علم نگذاشتند استعدادهاى اين منطقه شكوفا بشود
امروز ديگر مثل آن روزها، اين منطقه در قحط انسانهاى متخصص نيست . شما مردم بيرجند بحمدالله استعداد خوبى هم داريد، در اين چند سال اخير جوانانتان در مسابقات علمى و در كنكورها هميشه رتبه هاى بالايى آورده اند. استعدادهاى انسانى اين منطقه بالاست ؛ استعدادهاى طبيعى هم در اين منطقه فراوان است . معدن غنى و سرزمينهاى بالقوه حاصلخيز، امكانات فراوانى را براى اين منطقه فراهم كرده است . دستور اسلام احياى اين استعدادهاست . هر جا انسانى هست ، به خصوص نسل جوان ، بايد بتواند در راه تعالى زندگى عمومى تلاش كند همتهاى عالى - همتهايى كه در حد متناسب متوقف نمى شود - قبل از شروع جنگ و بعد از جنگ تا به حالا شما مردم جنوب خراسان و شما مردم بيرجند و نواحى اطراف آن ، نشان داده ايد كه با همتيد. سرداران رشيد و شجاع شما، شهدا و جانبازان و آزدگان شما، در آمارى كه انسان نگاه مى كند، ارقام افتخارآميزى را به انسان نشان مى دهند.
اين همان بيرجند است كه صد و پنجاه سال ، دويست سال خاندان علم سعى كردند نگذارند اين مردم جز به دوروبر خودشان توجهى پيدا كنند؛ كه البته آنها هم نتوانستند. در همين شهر علماى بزرگى پرورش پيدا كرده اند؛ اگر چه علمايى كه در اين شهر مانده اند زير سايه سنگين آن خوانين قدرتمند و ظالم نتوانسته اند شخصيت حقيقى خودشان را بروز بدهند. مرحوم تهامى اگر در قم و يا در نجف بود، مرجع تقليد بود؛ اما اينجا يك ملاى كنار افتاده اى بود كه فقط خواص مى دانستند شخصيت او چه قدر بزرگ است ؛ همين طور مرحوم آيتى ، همين طور مرحوم شيخ محمد باقر بيرجندى در دوره قبل از اينها و حاج شيخ هادى بيرجندى . آن كسانى كه مى خواستند در عالم ادب و علم گل كنند. از اين شهر رفتند؛ زيرا اين جا نمى گذاشتند. بله براى بچه و نوكرهاى خودشان مدرسه آوردند. آن سالهايى كه من چند بار به بيرجند رفت و آمد كردم - كه آخرينش همين سال 42 بود - علاوه بر روستاها، خود شهر بيرجند براى مردم يك محيط غم آلود و فقير و محروميت مطلق بود؛ اما براى نوكرهاى علم يك محيط اربابى و زورگويى و تشريفات بود! آنها فكر نمى كردند كه روزى فراخواهد رسيد كه اين مردم ، جوانانى ، سردارانى ، شجاعانى ، برجستگان علمى يى ، استعدادهاى درخشانى را از خود بروز خواهند داد. هركس فكر كند كه آنها صدوپنجاه سال اين منطقه را عقب انداختند، به روح آنها لعنت خواهد فرستاد.(16)