✿^^✿نقش قرآن در شکل گیری نهضت های سیاسی ✿^^✿

[R A H A]

7-تعیین اهداف کلی نهضت
بهتر است در این مجال کوتاه قلم را به دست متفکر و مفسر شهید استاد مطهری بسپاریم که در اثر کم حجم و بسیار ارزشمند خود نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر با عنوان هدف نهضت می‏نویسد:
هر نهضتی یک سلسله هدفهای فرعی و جزئی خاص خود نیز دارد.هدفهای کلی در چهار جمله بیان شده است:
1-نرد المعالم من دینک:نشانه‏های محو شده خدا را-که جز همان اصول واقعی اسلام نیست -بازگردانیم؛یعنی بازگشت به اسلام نخستین و اسلام راستین، بدعتها را از میان بردن و سنتهای اصیل را جایگزین کردن؛یعنی اصلاحی در فکرها و اندیشه‏ها و تحولی در روحها و ضمیرها و قضاوتها در زمینه خود اسلام.
2-نظهر الاصلاح فی بلادک:اصلاح اساسی آشکار و چشمگیر که نظر هر بیننده را جلب کند و علائم بهبود وضع زندگی مردم کاملا هویدا باشد، در شهرها و جوامع به عمل آوریم؛یعنی تحولی بنیادین در اوضاع زندگی خلق خدا.
3-یأمن المظلومون من عبادک:بندگان مظلوم خدا از شر ظالمان امان یابند و دست تطاول ستمکاران از سر ستمدیدگان کوتاه شود؛یعنی اصلاحی در روابط اجتماعی انسانها.
4-تقام المعطلة من حدودک:مقررات تعطیل شده خدا و قانونهای نقض شده اسلام بار دیگر بپاداشته شود و حاکم بر زندگی اجتماعی مردم گردد؛یعنی تحولی ثمربخش و اسلامی در نظامات مدنی و اجتماعی جامعه. 3

[R A H A]

8-تعلیم برنامه‏های عمل و حرکت
معمولا نهضتها، بسته به جنبه‏ها و هدفهایی که دارند هر یک به نوع خاصی او تعالیم و رهنمودها نیازمندند.
قرآن کریم رهنمودهای عملی فراوانی در جنبه‏های گوناگون نهضتها عرضه می‏کند که رهبران هر نهضتی در مقاطع مناسب از آنها استفاده می‏نمایند.
تعالیم قرآن شامل مواردی مسائل مختلفی است؛همانند اخبار و اطلاعات، جلوگیری از پخش شایعه، حفظ اسرار، تأکید بر توانا شدن در تمام زمینه‏های لازم، بیان منابع مالی، کیفیت بسیج نیروها، احکام جنگ دفاعی، احکام سایر جنگها، تشویق نیروها، احکام متخلفان از جنگ، احکام مربوط به فراریان، مسأله اسیر گرفتن، غنایم جنگی، احکام صلح و...
اینک برخی آیات درباره برنامه‏های عملی یک نعضت و قیام:
یا ایها الذین امنوا اذا لقیتم الذین کفروا زحفا فلاتولوهم الادبار... انفال، 15
ای کسانی که ایمان آوردید هر گاه که رویاروی با دشمن برخوردید از درگیری با ایشان روی برنتابید و نگریزید.
و اعدوا لهم ماستطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدو اللّه و عدوکم انفال، 60
و برای مقابله با آنها هر آنچه نیرو و مرکب(وسائل حمل و نقل)در توان دارید آماده کنید تا بدین وسیله دشمن خدا و دشمن خود را بترسانید.
فاذا لقیتم الذین کفروا فضرب الرقاب حتی اذا اثخنتموهم فشدوا الوثاق فاما منا بعدوا ما فداء محمد(ص)، 4
پس آنگاه که با کافران برخوردید گردنها را بزنید تا آنگاه که برایشان چیره شوید در این موقع ایشان را سخت دربند بکشید تا سرانجام یا رهین منت شما قرار گرفته(آزاد شوند)و یا مورد معاوضه قرار گیرند.
و ان جنحوا للسلم فاجنح لها و توکل علی اللّه انه هو السمیع العلیم انفال، 61
و اگر سر سازش فرود آوردند صلح کن و بر خدا توکل کن که او شنوا و داناست.
ان جاءکم فاسق بنبأ فتبینوا ان تصیبوا قوما بجهالة فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین حجرات، 6
اگر فاسقی برای شما خبری آورد درباره آن تحقیق و روشنگری کنید تا مبادا بر اثر ندانستن بر گروهی هجوم برید و بر آنچه انجام دادید پشیمانی پیدا کنید.
فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم بقره، 194
پس هر که بر شما تجاوز کرد بر او تجاوز کنید همچنان که بر شما تجاوز کرده است.

[R A H A]

9-هشدار نسبت به خطرات و آفات نهضت
یک نهضت نیز همچون هر پدیده دیگری آفاتی ویژه خود دارد؛همچون تفرقه، نفوذ دشمن در صفوف خودی، غرور و تکبر، فساد، سازشکاری، ارتجاع و عقبگرد، ظلم، و...
قرآن کریم در این مورد نیز سکوت نکرده است و اساسی‏ترین رهنمودها را فرا راه مبارزان و مسلمانان مجاهد قرار می‏دهد:
و اطیعوا اللّه و رسوله و لاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم و اصبروا ان اللّه مع الصابرین و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیارهم بطرا و رئاء الناس و یصدون عن سبیل اللّه و اللّه بما یعلمون محیط و اذ زین لهم الشیطان اعمالهم و قال لاغالب لکم الیوم من الناس و انی جار لکم فلما ترائت الفئتان نکص علی عقبیه... انفال، 46 تا 48
و خدا و پیامبرش را فرمان برید و کشاکش نکنید که سست می‏شوید و آبرو و رونقتان می‏رود و صبر کنید که خداوند با صابران است و مانند کسانی نباشید که از سرزمینشان به سبب سرکشی و ریا بیرون رفتند و از زاه خدا جلوگیری کردند و خداوند بدانچه می‏کنند احاطه دارد.و هنگامی که شیطان کردارشان را در نظرشان آراست و گفت امروز کسی از مردم بر شما چیره نیست و من پناه شمایم و آنگاه که دو گروه یکدیگر را دیدند، شیطان بر پاشنه پا چرخید و گریخت...
و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل افإن مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم آل‏عمران، 144
و محمد جز پیامبری نیست که پیش از او نیز پیامبرانی در گذشته‏اند.پس آیا اگر بمیرد یا کشته شود بر روی قدمهایتان برمی‏گردید؟
مثل الذین حملوا التوراة ثم لم یحملوها کمثل الحمار یحمل اسفارا جمعه، 5
داستان کسانی که تورات را به همراه دارند و سپس(بار تعهد آفرین)آن را حمل نمی‏کنند داستان چهارپایی است که کتابهایی را حمل می‏کند(و از مضامین آنها بی‏خبر است).
و قاتلوا فی سبیل اللّه الذین یقاتلونکم و لاتعتدوا ان اللّه لایحب المعتدین بقره، 190
و در راه خدا با کسانی که با شما پیکار میکنند بجنگید و از حد درمگذرید که خداوند تجاوزکاران را دوست ندارد.
و لایجر منکم شنآن قوم ان صدوکم عن المسجد الحرام ان تعتدوا... مائده، 2
و کردار بد عده‏ای که شما را از زیارت مسجدالحرام مانع می‏شوند شما را واندارد که دست به تجاوز کاری بزنید...
و لایجر منکم شنآن قوم علی الا تعدلوا مائده، 8
کردار بد عده‏ای شما را واندارد که عدالت را کنار بگذارید.
فاستقم کما امرت و من تاب معک و لاتطغوا انه بما تعلمون بصیر و لاترکنوا الی الذین ظلموا فتمسکم النار هود، 112 و 113
همچنان که فرمان یافتی استقامت کن و هر که با تو از راه توبه در آمده است مأمور به استقامت است و سرکشی مکنید که خداوند بدانچه می‏کنید بیناست و به ستمگران تکیه مکنید که آتش جهنم به شما خواهد رسید.

[R A H A]

10-ترسیم برنامه‏ها و خط مشی حکومت اسلامی

دیدیم که یکی از اهداف نهضت اسلامی حاکمیت دین خدا و اقامه حدود الهی بود.استقرار عدل وقسط، ایجاد جامعه عبادی 4 ، حاکمیت کامل حق و زدودن آثار باطل از همه جا و...از جمله هدفهای اجتماعی حرکت اسلامی است.
پیروان حق، با قدرت یافتن، به هر اندازه‏ای که بتوانند در جهت پیاده کردن برنامه‏های فقهی و تربیتی قرآن تلاش می‏کنند.
احکام اقتصادی، قضایی، سیاسی و...اگر چه از همان آغاز نهضت مورد توجه مسلمانان است لکن قرار دادن این احکام در چهارچوب قوانین مناسب با شرایط و اداره جامعه بر اساس آنها به تحقق حکومت اسلامی بستگی دارد.

[R A H A]

برنامه‏ای در انتظار دلهای بیدار
آنچه گذشت، مروری بسیار سطحی وگذرا بر ده زمینه‏ای بود که چگونگی قرآن کریم مسلمانان را در جریان شکل‏گیری یک نهضت هدایت می‏کند.
اکنون باید یادآور این نکته شد که این تعالیم همواره در میان مسلمانان حضور داشته و دارد و مسلمانان بطور مستقیم یا غیر مستقیم، با شدت یا ضعف این معانی را درک می‏کنند.از این رو وجدان عمومی مسلمانان هیچگاه به دلخواه به وضعیتی اجتماعی و...که خلاف تعالیم قرآن باشد، دل نسپرده است.
قرآن کریم در هر زمان، مسلمانان را به قیام و نهضت علیه مفاسد و انحرافات موجود درزمینه‏های دینی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی...فراخوانده است و در این دعوت صریح و در هدایت و رهبری آنها جامع و کامل بوده است.در بررسی نهضتهایی که در تاریخ اسلام رخ داده است، نمونه‏هایی از آثار این تعالیم را ملاحظه می‏کنیم.این نمونه‏ها ثابت می‏کند که قرآن کریم، فرهنگی را ایجاد کرد که هر گاه مسلمان زنده‏دلی که تربیت قرآن را درک کرده باشد موقعیت مناسبی را تشخیص داده در حد توان در جهت قیام علیه نارواییها و حق‏کشیها کوشش کرده است.
آنچه باید بدان توجه کرد این است که یک نهضت علاوه بر برنامه، به رهبر صالح و مردمی مؤمن نیاز دارد.چه بسا قرآن و علی(ع)در جامعه باشند، اما جامعه مؤمن نباشد و لذا حرکت دادن چنین مردمی نزدیک به محال است.در عین حال، هر گاه خداوند در جوامع اسلامی رهبران صالحی نیز برانگیخته است و مردم به اقتضای ایمان خود عمل کرده‏اند، توانسته‏اند با بهره‏گیری از تعالیم قرآن و اسلام گامهای بلندی بردارند، و بحق، امروزه، ما و همه مسلمانان، ترقیات دینی و اجتماعی خود را مرهدن زحمات و جانفشانیهای کسانی هستیم که در طول تاریخ با عشق به حق، دست از جان و مال و زن و فرزند کشیدند و تا آخرین لحظه حیات سرخ خود در راه اهداف بلند حق‏طلبانه خویش کوشیدند.رضوان خدا پاداش همگی ایشان باد.

[R A H A]

تکمله و اعتذار

با توجه به اینکه این مختصر، با شتاب فراوان نگارش یافت، امید است در آینده نزدیک به یاری خدا با تکمیل برخی مباحث و افزوده شدن فصل سوم که به شناخت نمونه‏هایی از تأثیر قرآن در شکل‏گیری نهضتها خواهد پرداخت، این اثر به نحو مطلوبتری در اختیار عزیزان و مشتاقان پژوهشهای قرآنی قرار گیرد.
والحمد للّه رب العالمین

یادداشتها:

(1)-منشور انقلاب، سال 66.
(2)-کشف‏الاسرار، امام خمینی، ص.231.
(3)-نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر، شهید مطهری، صص.70-69.
(4)-«جامعه عبادی»، جامعه مطلوب اسلام است.اصل اول در چنین جامعه‏ای عبادت خداست و افراد آن می‏کوشند چه در بعد فردی و چه در اجتماعی به عنوان یک«بنده خدا»عمل کنند.در این جامعه، ملاک بایدها و نبایدها:رضا و سخط الهی، و اذن و امر، یا منع و نهی اوست.

علی رضا حلم زاده