صنایع دستی استان یزد
استان یزد یکی از مهم ترین استان های کویری ایران است که صنایع دستی آن را سرامیک و سفال، کاشی سازی، زرگری، زیلوبافی، شعربافی، ترمه بافی، فرش بافی، شمد، دستمال، مخمل، دارایی، چادرشب بافی، قناویز، دندانی، گیوه بافی، حصیر بافی، خورجین بافی، روفرشی، سفره، احرامی، قلم*زنی، شيشه*گری، چرم*سازی، موتابی و نمدمالی تشکیل می دهند.
سراميک و سفال: هنر سفال*گری در استان يزد به ويژه در شهر ميبد دارای طرح*های ويژه*ای است و از حال و هوای كوير نشأت گرفته است. در اصطلاح محلی به توليدات سفال ”كواره“ می*گويند. سفال و سراميک ميبد با نقش*های اصيل «خورشيد خاتم» و «مرغ و ماهی» شهرت فراوان دارد. «خورشيد» سمبل آفتاب درخشان كوير، «مرغ» نماد گونه*ای از گنجشكان نواحی كويری و «ماهی» كنايه از كم آبی اين سرزمين است. طرح سراميک ميبد با نقش خورشيد، مر و ماهی در نمايشگاه بين*المللی مونيخ در سال 1971 ميلادی (1350 هـ..ش) برنده مدال طلا شد و در ساير نمايشگاه*ها با استقبال بازديدكنندگان و تاييد صاحب*نظران روبه رو شد. كوزه*ها و كاسه*های ساخت استان يزد، به ويژه ساخته*های شهر ميبد از ظرافت و زيبايی خاصی برخوردارند و نمونه*های آن در سفال*های ساير نقاط ايران به چشم نمی*خورد. كواره*های ساخت ميبد عبارتند از:سفال ساده بی لعاب، سفال لعاب دار، اشيای كاشی و سراميک.
كاشی*سازی: كاشی*سازی عبارت از به كارگيری كاشی*های زيبا و گوناگون سنتی در معماری بناها است. اين هنر در استان يزد قدمتی هفت صد ساله دارد. هنرمندان ابتدا اشكال دل خواه كاشی را تهيه و سپس روی آن*ها را نقاشی می*كنند و بعد آن*ها را لعاب داده و پخت می*كنند.انواع كاشی اين استان عبارت اند از: كاشی يزدی، كاشی كمک، كاشی شبكه، كاشی شش گوش، كاشی حاشيه، كاشی اكمند، كاشی هفت*رنگ و كاشی جوک.
زرگری: زرگری يكی از هنرهای دستی استان يزد است. زرگرها با طرح*های بسيار زيبا از نقوش ساده هندسی و نمادين با تلفيق سنگ*ها و گوهرهای قيمتی زيورهای بسيار متنوع برای زينت زنان و دختران می*آفرينند.اين زيورآلات شامل گوشواره، گردن بند و سينه*ريز، دست بند، انگشتر، *حلقه و النگو است. در استان يزد سال*ها است كه راسته*ای تحت عنوان راسته زرگرها در بازار خان ساخته شده است. از جمله ابزار زرگری كه تا پنجاه سال پيش مورد استفاده بود و در حال حاضر منسوخ شده، می*توان به ترازوهای مثقالی، بوته، كوره*های گلی، انبر سركج،* رجه با شيارهای كوچک و بزرگ، حديده با سوراخ*های متعدد در انواع ياقوتی و الماس اشاره كرد. در حال حاضر از وسايل بسيار مدرن استفاده می*شود كه در يک ساعت چند كيلوگرم طلا و نقره را به مفتول و تسمه تبديل می کند.
زيلوبافی (پلاس*بافی): اين دست*بافته زيبا، خاص مناطق حاشيه كويری است. اين فرش با نوع زندگی مردم منطقه تطابق دارد و بخشی از اعتقادات مذهبی، تاريخ، معماری، طبيعت و گويش مردم اين نواحی نيز، بر تار و پود آن نقش بسته است. زيلوبافی در شهر ميبد سابقه*ای ديرينه دارد. برخی سابقه زيلوبافی در شهر ميبد را به قرن هشتم هـ.ق و دوره ی مظفريان نسبت می*دهند. قديمی*ترين و در عين حال نفيس*ترين زيلوهای ميبد، به قرن دوازدهم هـ.ق تعلق دارد و بر روی آن بيست*وچهار سجاده طراحی شده است. در مجموع رنگ*های آن با اندكی اختلاف،* يكسان و چشم*نواز است. در حاشيه اين زيلو، نام واقف و تاريخ 1188 هـ.ق نقش شده است. سه تخته زيلو در مسجد جامع «هفتادر» در عقدا وجود دارد كه در نوع خود بی نظير است. دوتخته آن بافته «حاجی باقر ميبدی» در سال*های 1070 و 1083 هـ. ق است و زيلوی فرسود ديگر، مربوط به سال 1023 هـ.ق است. از ديگر زيلوهای تاريخی ميبد می توان به زيلوی آويخته مسجد اميرچقماق (مربوط به سال 1279 هـ.ق) و زيلوهای كهنه مسجد ركن*آباد ميبد اشاره كرد.
نقش*های زيلو در ميبد به سه نوع تقسيم می*شوند: پنج*تايی (مجي)، هفت*تايی و سيده*تايی.
پنج*تايی شامل: چشم بلبلی، پرگ و مهرگ.
هفت*تايی شامل:بافتوگ، پرت*توره (ردشغال)، زلف، مفرش حلقه، زنجير وگ، تالوگ، ركن*الدينی، چاركلگ، سروگ خزن قللی، چشم بلبلی.
سيزده*تايی شامل: گره، بندرومی، كلی، گچ كند، تالوگ، سرو، سينه*ريز، كمری و پرت گرگ (ردگرگ).
فرش*بافی: عمده*ترين صنعت دستی استان يزد، صنعت فرش*بافی است. اين صنعت تقريباً در تمام شهرها و روستاهای آن رواج دارد. قالی*های دست*بافت يزدی در اندازه*های 4×3، 5/3×5/2،2×3، 5/2×5/2، و1×1 توليد می*شود. نقشه*های اصيل فرش يزد به نام*های «هراتی»، «گل و ماهی»، «سردار جنگل» و «كرمانی» است. 75% از فرش*های اين استان با خامه پشم و 25% از خامه كرک بافته می*شود. صنايع توليد رنگ، خامه و رنگ رزی از جمله صنايع جنبی است كه مكمل صنعت فرش*بافی اين استان است.
شعربافی: از مهم*ترين صنايع دستی يزد، شعربافی و محصولات مختلف اين صنعت است. شعربافی در ابتدا توسط زنان انجام می شد، اما رفته*رفته اين هنر به يک كار كارگاهی و مردانه تبديل شد. تا چند سال پيش صدای كار دستگاه*های شعربافی در بيش تر كوچه*های يزد شنيده می*شد. كارهای شعربافی متنوع و دست*بافته*های آن عبارت اند از: ترمه زری*بافی، شمد، دستمال، مخمل، دارايی، چادرشب، قناويز و دندانی.
ترمه: ترمه*بافی در استان يزد سابقه*ای بيش از دويست*و*پنجاه سال دارد و همواره جزو سوغات مهم اين شهر و يكی از اقلام صادراتی آن بوده است. ترمه پارچه*ای است در نهايت زيبايی كه تار آن از ابريشم طبيعی و پودش از ابريشم نخ، پشم و كرک الوان است. در گذشته ترمه را با دست می*بافتند، از اين رو به آن «انگشت*باف» نيز می*گفتند. اما در حال حاضر توليد آن نيمه دستی است. انواع ترمه عبارتند از: شال چارقدی، شال بندی، شال راه*راه، شال محرمات، شال اتابكی، شال كشميری، شال رضايی، شال اميری و شال يزدی. معروف*ترين نقش*های ترمه عبارتند از: طرح جام، بته كشميری، بته اژدری، رضا تركی، گلزار، قاب قرآن، خجسته،*تاجی و نقوش جديد.
زری*بافی: زری*بافی از بافته*های قديمی است كه قدمت آن به دوره ساسانيان می*رسد. در گذشته مراكز عمده توليد آن شهرهای اصفهان، ابيانه، يزد و كاشان بود.
شمد: نوعی پارچه ابريشمی است كه به عنوان روانداز در فصل تابستان استفاده می*شود. شمد اغلب دارای نقش*های ساده و چهارخانه است.
دستمال: دستمال*بافی در كارگاه*های كوچک صورت می*گيرد. دستمال يزدی در ابعاد و طرح*های متنوع در تمام نقاط كشور خريدار دارد. معروف*ترين طرح*های دستمال يزدی عبارت اند از:عشايری، ابريشمی، مرسريزه. در حال حاضر، ماده اوليه اين بافته*ها ابريشم مصنوعی (ويسكوز) است.
مخمل: توليد اين پارچه به طور دست*بافت در يزد انجام می*شود. در بافت مخمل يزدی از ابريشم استفاده می*كنند.
دارايی: دارايی از بافته*های زيبا و ويژه يزد است. برای تهيه دارايی، نخ*های تار را قبل از بافت به روش*های خاصی رنگ می*كنند، به طوری كه پس از بافت، نقش*های متنوعی در آن پياده می*شود. ماده خام دارايی قبلاً ابريشم خالص بود و اكنون ابريشم مصنوعی است.
چادرشب: در يزد و اردكان دو نوع چادر*شب بافته می*شود. گونه نخست،* نازک و نقش*دار است و به چادر شب رختخواب پيچ معروف است. گونه دوم، ضخيم*تر بوده و برای حمل علوفه و فرآورده*های كشاورزی به كار می رود و به آن چادرشب بيابانی می*گويند.
قناويز: قناويز از پارچه*هايی است كه با ابريشم بافته می*شد و امروز به فراموشی سپرده شده است.
دندانی: دندانی يا گل خورد پارچه*ای است كه بافت آن ساده به نرمی* رسد، اما زحمت بسيار دارد. اين پارچه به پارچه جامه زرتشتيان شهرت دارد.
گيوه*بافی: بافتنی و سرگرمی زنان روستايی هنگام فراغت از كار است. زنان با استفاده از نخ پنبه*ای و سوزن گيوه می*بافند. در مناطقی مانند تفت، مهريز، خوانزا، نير، بهاباد هنوز گيوه*بافی ادامه دارد. پس از آن كه بافت رويه گيوه توسط زنان به اتمام رسيد، مردان كار دوخت آن را انجام می*دهند. به اين عمل تخت*كشی می*گويند. در گذشته تخت گيوه را از چرم و لته (پارچه*های سر قيچي) درست می*كردند؛ اما در سال*های اخير از تخت لاستيكی استفاده می*كنند.
حصيربافی: حصيربافی يا بافت بوريا كه با استفاده از الياف درخت خرما است، در مناطق مختلف استان يزد چون بافق، طبس، بهاباد، مباركه و ورستانی «زردين» اردكان رواج دارد. مهم*ترين مراكز توليد اين صنعت در مناطق طبس و بافق متمركز است. انواع توليدات حصيری عبارت اند از: انواع كلاه، بادبزن، جارو، سبد و پادری.
خورجين*بافی: لبافی يا خورجين*بافی از ديرباز در شهرهای اشكذر و اردكان رواج دارد. خورجين بيش تر مورد استفاده روستاييان است. ماده اوليه خورجين، نخ پنبه است كه آن را مانند زيلو بردارهای عمودی مي*بافند و نسبت به زيلو نقش كم تری دارد.
روفرشی: پارچه نخی يا پنبه*ای ضخيمی است كه به صورت راه*راه در رنگ*های سياه و سفيد و يا آبی و سفيد بافته می*شود.
سفره: پارچه چهارگوش پنبه*ای است كه توسط زنان روستا بافته و رنگ رزی می*شود. از اين بافته برای سفره خميری يا موارد ديگر استفاده می*كنند.
احرامی: پارچه*ای است پنبه*ای در اندازه*های 100×70 سانتی متر كه برای مصرف حجاج بافته می*شود.
از ديگر صنايع دستی استان می*توان به قلم*زنی، شيشه*گری، چرم*سازی، موتابی و نمدمالی اشاره كرد.
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)