رسالت ذاکران

[R A H A]

8 . تبدیل عشق به شغل
بی شک ترویج «فرهنگ مدح و مرثیه‏» از سوی امامان شیعه، برای حفظ و اشاعه فرهنگ اهل بیت در سایه پیوند روحی و عاطفی پیروان این خاندان بوده است . و گریستن بر مظلومیت این خاندان و برگزاری مجالس سوگواری، بعد ضد ستم را در شیعه تقویت می‏کند . حال، اگر اشک و گریه و عزاداری، به چیز مستقلی تبدیل شود که نه تنها آن اثر و انگیزه نخست را نداشته باشد، بلکه نوعی شکل گرایی، اشباع کاذب نیازهای روحی، جمع کردن مشتری و مرید، اجرای نمایش‏های سرگرم کننده و جذاب، تخلیه غرایز جوانان و . . . شود، با هدف اصلی آن فاصله گرفته است! راستی، سوختن در داغ و مصیبت و مظلومیت «آل الله‏» کجا و شلوغ کاری و هیاهو و سروصداهای بی‏سوز و اشک کجا؟
اگر گاهی کتاب «حماسه حسینی‏» - اثر شهید مطهری، که در بردارنده آگاهی بخشی‏هایی نسبت‏به عاشورا و افشای برخی دروغ‏ها و تحریف‏ها و نقد برخی شیوه‏هاست - مورد تحریم بعضی‏ها قرار می‏گیرد که نانشان در دروغ و هیاهو و تحریف و ذلیل نمایی نسبت‏به ساحت ائمه است، جای شگفتی نیست .

[R A H A]

9 . کمرنگ شدن وعظ و منبر
مجالس حسینی پیوسته این برکت را داشته است که شیفتگان اباعبدالله و اهل بیت‏علیهم السلام، با معارف دین، احکام شرع، حلال و حرام، سنت‏های اسلامی، تفسیر قرآن، روایات معصومین و آموزه‏های مکتب آشنا می‏شدند و آنان که اهل این گونه مجالس بودند، هم تعبد و دینداری‏شان بالا بود و هم دین‏شناسی و سطح آگاهی‏های اسلامی‏شان .
اگر رونق‏گیری کار مداحان، سبب شود که وعظ و منبر و توجه به تبلیغات اسلامی کم‏رنگ شود، یک «ضایعه‏» است! زمانی این هنر، با سینه‏زنی و پیشخوانی، مجلس را آماده می‏ساخت تا حاضران، از وعظ و منبر استفاده کنند . بانیان محافل حسینی هم، چنین دیدی داشتند و این‏گونه برنامه ریزی می‏کردند . اگر آنچه گوشه و کنار دیده می‏شود و رو به گسترش است، باب و رایج‏شود، یعنی در حاشیه قرار گرفتن منبر و وعظ و گاهی حذف مبلغ دینی از مراسم و اکتفا به مداح; این، محروم ساختن شیعیان سیدالشهداءعلیه السلام از آموزش معارف والای دینی است که قطعا خود اباعبدالله‏علیه السلام هم به آن راضی نیست .
گاهی جوانان و اهل محل، در اطراف مجلس و مسجد می‏چرخند تا منبر تمام شود و مداح بیاید و یا در زمان سخنرانی واعظ، مجلس خوب است و هنگام مداحی، ازدحام و غلغله جمعیت . به راستی این نشانه چیست؟
آیا فاصله گرفتن از روح تعالیم ائمه در باره عزاداری و مرثیه خوانی و یاد کرد اهل بیت و عاشورا نیست؟
همه بزرگان دین، جایگزینی «مداحی و مرثیه خوانی‏» را به جای «منبر وعظ و تبلیغات و بیان احکام‏» ، هشداری از یک آفت و ضایعه می‏دانند . خوب است این هشدارها جدی گرفته شود; اگر رواج نوارها و سی‏دی‏های مداحان، جای فکر و مطالعه و جلسات مذهبی و آموختن و رشد کمی و کیفی در قلمرو «معرفت دینی‏» را بگیرد، جای تامل است!

[R A H A]

10 . تحت الشعاع قرار گرفتن عاشورا
از کاستی‏هایی که در برخی مجالس سوگواری دیده می‏شود، آن است که نام اهل بیت و مظلومیت‏شهدای کربلا، تحت الشعاع شخص متوفا قرار می‏گیرد که مجلس به یاد آنهاست . از سنن ارجمند پیشین، آن بوده که تحمل هر داغ و مصیبت را، با یادکردی از مصائب اهل‏بیت‏علیهم السلام، آسان می‏ساختند و با گریزی به کربلا، که با تعبیر «لایوم کیومک یا اباعبدالله‏» انجام می‏شد و مجالس فاتحه و یاد بود و مجلس شهید، تبدیل به مجلس عاشورایی می‏شد .
افراط برخی مداحان، کار را به جایی می‏رساند که همه داغ‏ها، مصیبت‏ها، یادکردها، شیون‏ها، ذکر مناقب و . . . منحصر به مرحومی می‏شود که مجلس برای اوست و هرچه حرف و حدیث و خواب و رؤیا و خاطره و . . . است، از اوست و یاد کرد مناسب از مصائب خاندان پیامبر نمی‏شود . «شهدا» نیز گرچه بسیار ارجمند و عزیزند، اما نباید یاد آنها، ائمه و امام حسین‏علیهم السلام و شهدای کربلا را تحت الشعاع قرار دهد .

[R A H A]

11 . سطح نازل اشعار نوحه
سرزدن به کتابفروشی‏هایی که «کتاب نوحه‏» عرضه می‏کنند، نشان از سطحی نگری تهیه کنندگان، ناشران، فروشندگان و مصرف کنندگان این قبیل «کالای فرهنگی‏» است . گزینش شعرهای سطحی و ضعیف از سوی برخی از افراد بی تخصص و احیانا تجارت پیشه و نشر آن از سوی بعضی ناشران سودجو، این بازار را آشفته‏تر می‏سازد .
وقتی علاقه‏مندان به دکه‏ها و کتاب‏فروشی‏های عرضه کننده این‏گونه آثار مراجعه می‏کنند، ناچار از میان «آنچه هست‏» انتخاب می‏کنند . اینجاست که رسالت «شاعران مذهبی‏» و «ناشران دینی‏» سنگین و حساس می‏شود; زیرا سودجویی در عرصه‏ای که به معتقدات و باورهای پیروان اهل‏بیت‏علیهم السلام مرتبط می‏شود، زشت و گناه به شمار می‏آید .

[R A H A]

12 . کلاس‏های آموزش مداحی
هرچند اصل کار، سودمند و نوعی کار فرهنگی است و مداحان پیوسته باید آموزش ببینند و در ارتقای سطح کار خویش بکوشند; اما به نظر می‏رسد راه اندازی کلاس‏های آموزش مداحی، آن هم برای کودکان و نوجوانان، کار حساب شده و وزینی نیست . ابهت کار ذاکران حسینی و شان والای مداحی اهل‏بیت، ایجاب می‏کند که حریم این «رسالت‏» محفوظ بماند و به کاری کودکانه تبدیل نشود .
البته سوق دادن نوجوانان به سمت این‏گونه برنامه‏ها، اگر ایجاد پیوند عاطفی و معنوی بین این قشر و عترت پیامبر باشد، بسی ارزنده است; اما نه به قیمتی که عرصه گردان محافل دینی و مجالس عاشورایی، تعدادی نوجوانان احیانا نابالغ باشند و به دلیل نو بودن کار و جذابیت آن، کار مداحان بزرگ و با سابقه و با معرفت و معنویت، از رواج بیفتد .
دریغ است که برخی نوجوانان و جوانان کار و تحصیلات خود را رها کنند و به مداحی به عنوان یک شغل بنگرند! رهبر معظم انقلاب، در سخنی خطاب به مداحان ارجمند - در سال 1367 - فرمودند:
«کسی تصور نکند که این، یک شغل است و همچنان که یک نفر بقال می‏شود، یا یکی عطار می‏شود، یکی هم مداح می‏شود; این چنین نیست!» (4)

[R A H A]

پیامدها

نتیجه رواج این گونه کاستی‏ها و اصلاح نکردن این ضعف‏ها، اینهاست:
کاسته شدن و زدوده شدن قداست امر .
رواج اجناس تقلبی در بازار فراورده‏های مذهبی .
بازار سیاه یافتن متاع حقیقت در این آشفته بازار .
به هم ریختن مرزها و نبودن معیار و ثبات .
غیر قابل دفاع شدن حق آمیخته با باطل .
سوختن خالصان صالح به آتش ناصالحان متظاهر .
رواج دکانداری و کساد صداقت در مرثیه خوانی .
مشوه شدن چهره‏های زلال، با ناهنجاری‏های نالایقان .
روی آوردن کاسب‏کارانه به این سنت مقدس و کهن .
رواج یافتن فرهنگ سطحی و نازل نسبت‏به حماسه عاشورا .
گسترش شعرهای سطحی و عوامانه در نوحه‏ها .
رواج شکل گرایی و فاصله گرفتن از محتوا .
کاهش معلومات و معنویات عزاداران .
اینها پیامدهای سوئی است که قطعا ائمه معصومین‏علیهم السلام و بزرگان دین و دلسوزان فرهنگ شیعی، به آن راضی نیستند و از آن رنج می‏برند .

[R A H A]

راه حل‏ها و پیشنهادها

نکاتی را باید خود مداحان متعهد و دلسوخته دین و انقلاب رعایت کنند; نکاتی هم باید از سوی مراکز و محافل و نهادهایی که برنامه‏های مداحی و مجالس دینی دارند، مراعات شود . و البته چون نتیجه مثبت و منفی مداحی خوب و بد، به وجهه اسلام و تشیع و نظام برمی‏گردد، نظارت و کنترلی هم در جهت‏حفظ وجهه و حیثیت اسلام و نظام و کشور و تبلیغات دینی و اعتقادات مسلمانان و پیروان اهل‏بیت، باید وجود داشته باشد .
اما در مجموع، آنچه به صورت پیشنهاد در جهت رفع کاستی‏ها و بهینه ساختن امر مداحی مطرح می‏شود، به قرار زیر است:
1 . تلاش خود مداحان در جهت غنای فکری و شعری و محتوایی برنامه‏ها و ترویج فرهنگ مطالعه و عمق بخشیدن به اطلاعات دینی و تاریخی . جلسات ویژه مداحان و داشتن برنامه‏های سودمند برای خود آنان در این زمینه، مفید است .
2 . ضابطه‏مند ساختن کار مداحی و جلسه داری، جهت‏حفظ حدود و حریم‏ها و تبیین وظایف و محدوده کار آنان .
3 . مراعات جنبه‏های خط فکری مداحان و نداشتن افراط و تفریط در گرایش‏ها و شیوه‏ها و میدان ندادن به آنانی که با نظام و آرمان شهدا و خط امام و ولایت، مساله و مشکل دارند و به نشر بدبینی کمک می‏کنند .
4 . کنترل و برخورد نسبت‏به ناشایستگان و نا اهلان و تنظیم مجوز برای مداحی، بی آنکه این کار حالت دولتی به خود بگیرد و از جنبه مردمی بودن آن کاسته شود; مثل روحانیت که در عین حال که مردمی است و با توده‏های مؤمنین سر و کار دارد، اما برای تخلفات صنفی و اخلاقی و انحرافات سیاسی و بدعت گذاری و مذهب‏سازی و تلاش‏های ضد انقلابی برخی از آنان، «دادگاه ویژه‏» وجود دارد .
البته چنین کنترل و نظارتی بر عملکرد مداحان و تعیین صلاحیت‏ها، باید از سوی مرکز و نهادی باشد که هم اهمیت داشته باشد، هم قدرت تشخیص، هم سالم باشد و هم بی‏غرض .
5 . تلقی مداحی به عنوان یک کار فکری و فرهنگی (سازنده یا سوزنده) و جدی گرفتن این مقوله و کلاس دانستن جلسات عزاداری و مرثیه خوانی، هم از سوی خود مداحان، هم بانیان و دعوت کنندگان، نه در حد صرفا اجرای برنامه‏ای و گرفتن وجهی و پرداختن نذر و نیازی . شبکه عظیم و گسترده مجالس سوگواری و مداحان متعهد و سالم، می‏تواند جهت گیری ضد فساد، ضد ظلم، ضد گناه و ضد انحرافات داشته باشد و به عنوان بازوی پرتوان مکتب و زبان گویای ارزش‏های والای دینی و ولایی، عمل کند .
6 . تجمع‏های منطقه‏ای و جلسات هفتگی مداحان، که حاوی تبادل اطلاعات و تجارب و نقد و ارزیابی عملکرد جامعه مداحان و توجیه و ارشاد افراد نوپا و بهره‏گیری از روحیات و معنویات و مهارت‏های پیش کسوتان باشد، به قصد آموزش، بالابردن کیفیت کار و اصلاح کاستی‏ها .
7 . برگزاری همایش‏های سراسری و راه اندازی «مجمع بزرگ مداحان‏» و اندیشیدن به نوعی سازماندهی و برخورداری از تشکیلات منسجم و دارای موضع .
پایان سخن را فرازی پرنکته از رهنمودهای مقام معظم رهبری قرار می‏دهیم که در سال 1368 به مداحان عزیز توصیه فرموده‏اند:
«باید به تدریج‏سمت مداحی اهل بیت‏علیهم السلام - که واقعا یک منصب است - یک ثغوری هم پیدا کند . مداحی اهل بیت که هم مقام والایی دارد و هم تاثیر زیادی در جامعه و در ذهن مردم دارد، باید یک حدودی پیدا کند، که بدانید چه کسی مداح است؟ و مقدمات کار مداحی‏اش چه قدر است؟ چه قدر شعر می‏داند؟ چه قدر حفظ است؟ چه قدر می‏تواند بخواند؟
این خصوصیات را یک مرکزی از مراکز، تایید کند و خود شماها به یک کیفیتی فکر این کار را بکنید; چون این چیزی است که دنیای امروز و نیازهای جامعه امروز، غیر از این را قبول نمی‏کند . و لذا آن کسانی که این منصب را رسما به عهده می‏گیرند و لباس مقدس ستایش اهل بیت‏علیهم السلام را برتن می‏کنند و مردم آنان را به این عنوان می‏شناسند، باید خصوصیاتی داشته باشند و مرکزی باشد که اینها را با این خصوصیات تشخیص بدهد و تایید کند .» (5)
به امید هرچه بیشتر بالنده و بی‏نقص شدن فرهنگ عزاداری و مدیحت‏پردازی و مرثیه خوانی در جامعه شیعی و ولایی .

[R A H A]

پي نوشت :

1 . وسائل الشیعه، ج 10، ص 469 .
2 . سفینة‏البحار، ج 1، ص 487، ذیل واژه «ذل‏» .
3 . دیوان سید حمیری، ص 322 .
4 . ستودگان و ستایشگران، ص 20 .
5 . مدیحت پردازان، ص 100 .

منبع: فصلنامه کوثر