موضوعات قرآن
قبل از رجوع به هر كتابی، اولین سؤالی كه در ذهن مراجعه كننده مطرح است، این می باشد كه این درباره چه موضوعی است؟
سؤال از موضوع كتاب، سؤال هر دانشمند و اهل فكری است که می خواهد از یك كتاب مشخص، استفاده كند.
قرآن كریم نیز یك كتاب است. اما كتابی بس عظیم و متعالی.
با توجه به ملاك گفته شده، هر كس _ مسلمان یا غیر مسلمان _ كه بخواهد به این كتاب شریف مراجعه كند، ناچار است به طور اجمال از موضوعات مطرح شده در این كتاب مجید آگاهی یابد.
برای این منظور، ابتدا به طور بسیار اجمالی، نگاهی به برخی از موضوعات آن می اندازیم و آنگاه چند موضوع را به یاری خداوند، توضیح اجمالی می دهیم.
1_ توحید
اولین و محوریترین موضوعی كه در قرآن مطرح است، « توحید » می باشد. این موضوعی است كه به جد در قرآن كریم به آن پرداخته شده است. به حدی كه تمامی موضوعات قرآن حول این مهد در گردش است.
در این بخش، تمامی مباحثی كه حول خداشناسی مطرح است، مورد بحث قرار گرفته است. خدایی كه قرآن معرفی می كند، خدایی دست بسته و یا دارای فرزند نیست. بلكه خدایی است بی نیاز از فرزند و فرزند بودن و همتا داشتن.
2_ نبوت
نبوت نیز نیز به شكل خارق العاده ای در این كتاب شریف معرفی شده است.
قرآن كریم رسولان الهی را انسانهایی معرفی می كند كه به مرتبه ای از كمال رسیده كه شایسته دریافت وحی از جانب حق متعال گردیده اند و این ماموریت را یافته اند تا پیام حق را بدون كم و كاست به انسانها ابلاغ نمایند.
قرآن می گوید: رسول الهی از جانب خود سخنی نمی گوید. بلكه هر آنچه می گوید و انجام می دهد به دستور حق تعالی است و این رسول، برای این امر عظیم، هیچ چشم داشتی به مزد و طلب اجری از انسانها ندارد. بلكه آنچه انجام می دهد به خواست حق تعالی است و این خداست كه اجرت دادن به آنها را به عهده گرفته است.
3_ معاد
معاد، یا جایگاه بازپسین و یا روز بازپسین به طرز بدیعی توسط قرآن معرفی شده است.
در این مرحله، هم به نحوه مردن و میراندن انسانها پرداخته شده و هم به نحوه حشر آنها. هم از مراحل بین مرگ تا قیامت به انسانها آگاهی داده شده و هم از نحوه ثواب و عقاب آنها.
هم از بهشت و اوصاف آن بحث شده و هم از بهشتیان و اوصاف آنها و نحوه گذراندنشان. نیز هم از جهنم و اوصاف آن بحث كرده و از جهنمیان و اوصاف آنها و چگونگی زیستشان در آن مكان نكبت بار.
4_ ملائكه
قرآن به ملائكه هم پرداخته است. این كتاب عظیم، ملائكه را موجوداتی معرفی می كند كه هم به خود آگاهی دارند و هم به خدای خود. هم واسطه فیض الهی هستند و هم مجری اوامر حضرت حق متعال. موجوداتی كه جز به عبادت، به امری دیگر نمی پردازند.
5_ خلقت آسمانها، زمین، كوهها، دریاها، گیاهان، حیوانات، ابر، باد، باران، تگرگ، شهاب و غیره نیز از جمله اموری هستند كه در قرآن به آنها پرداخته شده است.
6_ و همچنین غیب برای ایمان به خدا، معاد، ملائكه، پیامبران و كتب آسمانی.
7_ دعوت به پرستش
قرآن به شدت روی این امر تاكید دارد كه فقط خدا را بپرستید كه جز او كسی شایسته نیست. این گونه است كه پرستش خدایی یگانه و اخلاص ورزیدن در پرستش و چیزی را در عبادت شریك خدا قرار ندادن، منع شدید از پرستش غیر خدا، اعم از انسان یا فرشته یا خورشید یا ستاره یا بت، به شدت تمام مورد توجه قرار گرفته است.
8_ یادآوری نعمت های خدا در این جهان
تا مبادا انسانها گمان كنند كه آنچه دارند، مال حقیقی خود آنهاست. بلكه مالك حقیقی خداست و انسان مالك اعتباری است.
9_ ذكر نعمت های جاویدان جهان آخرت برای صالحان و نیكوكاران و عذاب های سخت و احیانا جاویدان آن جهان برای بدكاران.
10_ احتجاجات و استدلالات در مورد خدا، قیامت، پیامبران و غیره. نیز پاره ای خبرهای غیبی ضمن این احتجاجات .
11_ پرداختن به تاریخ
خداوند تاریخ و قصص را به عنوان آزمایشگاه و لابراتواری انسانی می داند كه صدق دعوت پیامبران را روشن می كند و عواقب نیك مردمی كه بر سنن انبیاء رفته اند و عاقبت بر تكذیب كنندگان آنها را در مقابل دیدگان بشر قرار می دهد تا بلكه از آنها عبرت گیرند و به صراط مستقیم شوند.
12_ به امر تقوی، پارسایی و تزكیه نفس، اهمیت شایانی داده است.
13_ توجه به نفس اماره
به نفس اماره و خطر و تسویلات نفسانی و شیطانی و خدعه های آنها ، اهمیت داده و انسانهای را از پیروی آنها بر حذر داشته است.
14_ اخلاق فردی
به صفات حمیده و اخلاق پسندیده او مثل شجاعت، استقامت، صبر، عدالت، احسان، محبت، ذكر خدا، محبت خدا، ترس از خدا، توكل به خدا، رضا به رضای خدا و تسلیم در مقابل فرمان خدا، تفكر و تعقل، علم و آگاهی، نورانیت قلب به واسطه تقوا، صدق، امانت و .... پرداخته شده است.
15_ اخلاق اجتماعی
اخلاق اجتماعی نیز از دید قرآن كریم دور نمانده است. بلكه به نحو احسن آنها را بیان نموده و به انجام آنها تشویق كرده است.
اموری از قبیل اتحاد، توصیه متقابل بر حق، توصیه متقابل بر صبر، تعاون بر نیكوكاری و تقوا، ترك بغضاء امر به معروف و نهی از منكر، جهاد با نفس در راه خدا، مورد تشویق قرآن قرار گرفته است.
16_ احكام عبادی
قرآن كریم به احكام الهی نیز پرداخته و تكلیف انسان را در برابر خدایش روشن كرده است . در این امر جانب انسان را مراعات نموده واو را از تكلیف به حال یطاق منع و بر حذر داشته است. آنچه از انسان خواسته شده، اموری است كه در وسع و توان انسان است نه خارج از وسع و توان او.
این احكام عبارتند از: نماز ، روزه، زكات، خمس، جهاد، نذر، بیع، رهن، اجاره، هبه، نكاح، حقوق زوجین، حقوق والدین و فرزندان، طلاق، وصیت، ارث، قصاص، حدود، دین، قضا، شهادت، ثروت، مالكیت، حكومت، شورا، حق فقرا، حق اجتماع و ....
17_ جهان و سنن جهان
قرآن به جهان و سنت های جاری بر آن و قوانین حاكم به جهان پرداخته است و جهان را دارای قوانین و سنت هایی می داند كه تخلف ناپذیرند. نیز ناپایداری زندگانی دنیا، عدم صلاحیت آن برای اینكه ایده آل و كمال مطلوب انسان قرار گیرد و اینكه خدا و آخرت و بالاخره جهان جاویدان شایسته این است كه مطلوب عالی و نهایی انسان قرار گیرد، مورد توجه قرآن است.
18_ به معجزات و خوارق عادات انبیاء نیز پرداخته است.
19_ كتبی آسمانی مثل انجیل و توراتی كه به موسی و عیسی نازل شده بود _ نه این كتب فعلی _ مورد تائید است قرآن است.
20 _ از تسبیح و تمحید موجودات جهان و نوع آگاهی در درون موجودات نسبت به خالق و آفریننده شان خبر می دهد.
و موارد بسیار دیگر در این مجمل نمی گنجد.
در نوشتار قبلی به اهم موضوعات قرآنی به طور اجمال اشاره كردیم و قول دادیم كه به برخی از آنها مقداری بپردازیم. همان گونه كه گفته شد تمام قرآن كریم بر محور توحید می چرخد و تمامی آیات آن به همین اصل توحید بر می گردد. اما این كلام به این معنا نیست كه امور دیگر در قرآن بحث شده باشد.
خداوند متعال در قرآن به طرز بدیعی توصیف شده است. این كتاب شریف در توصیف خود، از طرفی او را تنزیه می كند.یعنی صفاتی را كه شایسته خدای متعال نیست. از او سلب می كند و او را منزه از آن صفات دانسته است. از طرف دیگر صفات كمال و اسماء حسنی را برای ذات حق تبارك و تعالی اثبات می نماید.
قرآن كریم در این توصیفات خود، آن چنان دقیق است كه ژرف ترین علمای الهی را به حیرت انداخته و این خود روشن ترین معجزه از یك فرد « اُمّی » و درس نخوانده است.
قرآن به راه های خداشناسی نیز پرداخته است.
قرآن كریم برای این كار _ اثبات حق _ از همه راه های موجود استفاده كرده است.
هم به راه مطالعه آیات آفاقی و انفسی پرداخته و هم به راه تزكیه و تصفیه نفس. هم راه تعمق و تفكر در هستی را آورده است.به نحوی كه زبده ترین علمای اسلام، محكم ترین برهان های خویش را به اقرار و اعتراف خود، از قرآن مجید الهام گرفته اند.
از نظر قرآن رابطه خدا با موجودات جهان و مخلوقات بر اساس توحید صرف قرار گرفته است. یعنی خداوند در فاعلیت و نفوذ و مشیت و اراده اش، رقیب، معارض و شریك ندارد.
پیوند انسان با خدا نیز در قرآن بر وجه بسیار زیبا و مستدل بیان شده است.
خدای قرآن چون خدای فلاسفه فقط در ذهن نیست. بلكه خدایی كه قرآن برای بشر معرفی می كند، از رگ گردن انسان نیز به او نزدیك تر است.او با انسان داد و ستد می كند. با انسان خشنودی متقابل دارد. انسان را به خود جلب و جذب می كند و ما به آرامش قلب سرگردان، حیران و ناآرام بشر است.
قرآن می گوید:
« الا بذكر الله تطمئنّ القلوب » (سوره رعد، آیه 28 )
بنابراین خدای قرآن، یك مطلوب است. مایه دل بستگی بشر است. بشر را آماده فداكاری و ایثار می كند. و هم ناملایمات زندگی را برای او توجیه پذیر می نماید. زیرا قرآن می گوید: غایت اصل خلافت. نه این اسباب و لوازم موقتی و زودگذر كه روزی در دست این انسان است و روزی دیگر در اختیار آن انسان. اما عشق و محبت خدا موقتی و زودگذر نیست. بلكه با دوام و جاویدان است و در مقابل حق، همه چیز هلاك و نابود شونده است.