حجت الحق شیخ الرییس شرف الملک ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا، فیلسوف و دانشمند و طبیب مشهور ایران (428 – 370 هجری قمری) است. آرامگاه وی تا کنون سه*بار نوسازی و تعمیر شده است. آخرین بار به مناسبت هزارمین سال تولد* این دانشمند تعمیر و بازسازی شد، ساختمان بنا از سال 1325 شروع شد و در سال 1330 خاتمه یافت
طرح آرامگاه از روی قدیمی*ترین بنای تاریخ*دار اسلامی ایران، یعنی بنای عظیم گنبدکاووس (قابوس)، با تغییرات جزیی ساخته شده است. بنای قدیم آرامگاه در زمان قاجاریه دوباره سازی شد و دو سنگ قبر قدیمی، یکی مربوط به ابوعلی سینا و دیگری مربوط به ابوسعید دخئوک (یار قدیمی ابو علی سینا) در محل مقبره نهاده شد. مصالح به کار رفته در بنا بیش*تر آجر و شکل آن چهار ضلعی غیر منظم بود که گنبدی در وسط آن قرار داشت. اطراف بنا به تالار قرائت خانه ای در قسمت باختری و یک دالان در سمت خاوری محدود می شد. مجموعه امکانات فوق و ساختار معماری آرامگاه در خور مقام و شخصیت بوعلی نبود. به همین دلیل، انجمن آثار ملی تصمیم گرفت به مناسبت هزارمین سال تولد این فیلسوف عالی مقام بنای جدیدی را که حاوی مفاهیم معماری قدیم و جدید باشد، بسازد.آرامگاه بو علی سینا در زمینی به مساحت 3090 متر مربع احداث شد و زیر بنای اصلی آن حدود 1792 متر مربع است.
نمای آرامگاه از سنگ خاراست. سطح حیاط با سه پله سرتاسری به ایوان ساختمان متصل می گردد و درب ورودی آن در قسمت خاوری ساختمان واقع شده است. در این ایوان 10 ستون از سنگ خارا تعبیه شده که قطر هر یک از ستون ها در قسمت پایین 95 سانتی متر و در بالا 75 سانتی متر با ارتفاع 10/4 متر است. هر یک از این ستون ها نمودار گذشت یک قرن از زمان تولد بو علی سینا تا روزگار ماست.
درب چوبی ایوان به سرسرایی به طول 880 سانتی متر و عرض 630 سانتی متر باز می شود. دیوارهای سرسرا با سنگ تراورتن و کف آن با سنگ خارای چکشی پوشیده است. در طرف راست و چپ سرسرا، قبرهای قدیمی بو علی سینا و ابوسعید قرار دارد و در انتهای باختری آن، در آهنی دو تکه ای تعبیه شده است که به محل اصلی آرامگاه باز می شود.
محوطه اصلی چهار گوش است و دوازده پایه برج آرامگاه بر روی آن قرار گرفته است. قبر بو علی در میان برج و قبر ابو سعید در کنار آن است. بر روی هر دو قبر، لوحه ای از سنگ مرمر و کتیبه ای در 9 سطر به خط ثلث نوشته شده است.
در دو طرف سرسرا دو تالار قرار دارد که یکی تالار اجتماعات و دیگری کتاب*خانه آرامگاه است. طول و عرض هر دو تالار به ترتیب 45/9 و 75/5 متر است و کتاب*خانه آن بیش از 6 هزار جلد کتاب دارد. ارتفاع برج آرامگاه از روی سقف آن 23 متر و از کف خیابان 5/28 متر است. مصالح به کار رفته در برج، سیمان و ریزه های سنگ خارا است که به صورت یک پارچه ساخته شده است.
در میان ترک های دوازده*گانه برج و در بالای آرامگاه، صندوقی مفرغی مکعبی شکل قرار دارد که سطح فوقانی آن هرمی شکل است. طول قسمت بالایی صندوق 5/97 سانتی متر وعرض قسمت پایین آن 109 سانتی متر است و در هر چهار طرف آن کتیبه ای به خط ثلث نوشته شده است.
به منظور تجلیل و قدردانی از مقام علمی این دانشمند و فیلسوف گران*قدر، در سال 1328 شمسی تصویر بو علی توسط هنرمند و پیکر تراش مشهور؛ استاند ابوالحسن صدیقی ترسیم شد که بر اساس آن مجسمه تمام رخ ایستاده*ای از سنگ مرمر سفید به ارتفاع 310 سانتی متر و پهنای متوسط 90 سانتی متر و وزن تقریبی 5/4 تن تهیه شد و بر روی پایه ای در میدان بو علی همدان نصب شد. در جبهه*ی شمالی پایه مجسمه، بر روری لوح سنگ سفیدی به ارتفاع 180 سانتی متر و عرض 100 سانتی متر، کتبیه زیر در یازده سطر به خط نستعلیق نوشته شده است
نقل ماجرای ساختمان آرامگاه از قول "عاواد"
ه
طرح ساخت آرامگاه بوعلی سینا به مناسبت هزارمین سال تولد بوعلی(1330) از اولین کارهای دوره دوم فعالیت انجمن آثار ملی بود.
هیئت موسسان انجمن آثار ملی در سال 1334 با پیش فرض برتری تلفیق معماری قدیم و جدید یک مسابقه معماری بین معماران آن دوره ترتیب داد که با نظر مساعد گدار و فروغی طرح هوشنگ سیحون به عنوان بهترین طرح برگزیده شد.جایزه بهترین طرح اجرای ساختمان بود.بعد از تصویب نهایی در سال 1326 انجمن آثار ملی تصمیم به ساخت مقبره ابن سینا گرفت.به گزارش انجمن آثار ملی سیحون در آن زمان برای تکمیل تحصیلات خود در پاریس به سر میبرد و پس از آگاهی از تصمیم انجمن در خرداد ماه 1327 طرح نهایی را که در اصل به عنوان پایان نامه خود در پاریس ارائه کرده بود به انجمن فرستاد.
در سال 1328 قرارداد ساخت مقبره به پیمانکار – شرکت ابتهاج و شرکاء – واگذار شد.مهمترین امتیاز این شرکت استخدام مهندس پولاک اهل کشور چک اسلواکی برای محاسبه و نظارت بر اجراء بود.ساخت مقبره از خرداد همان سال رسما شروع شد.
محمد تقی مصطفوی درباره ایده اصلی مقبره می نویسد :"اختلاف عمده که برج آرامگاه بوعلی سینا با گنبد قابوس دارد دو چیز دارد : یکی اینکه به مناسبت موقعیت و محدود بودن فضای آرامگاه بوعلی و همچنین توجه به میزان مخارجی که پیش بینی میگشت ابعاد برج آرامگاه بوعلی نصف ابعاد گنبد قابوس در نظر گرفته شده است و در ابتدای امر چنین تصمیمی نگرفته بودند لکن محذوراتی ... انجمن آثار ملی را وادار نمود که از آقای مهندس سیحون طراح و ناظر آرامگاه بخواهد که ابعاد ساختمان را به نصف تقلیل دهد.اختلاف عمده دیگر اینست که فاصله بین ترک های آرامگاه بوعلی سینا باز و گشاده است در صورتی که بنای گنبد قابوس از بنیاد تا (بالا جزء) در ورودی و روزنه کوچکی در پایین گنبد هیچگونه منفذی به خارج ندارد و به سبک زمان دوران آن چون دخمه تاریک و فاقد روشنایی است و این ابتکار یعنی باز گذاردن فواصل ترکها در برج آرامگاه بوعلی علاوه بر آنکه با وضع اقلیمی همدان و باد های شدید آن سرزمین بسیار عمل به مورد و مستحسن به شمار میرود, اصولا بنای مزبور را به صورتی بسیار جالب و مطبوع در آورده آن را بس زیباتر و پسندیده تر از آنچه تصور میرفت ساخته است ... ."
استاد هوشنگ سیحون در مورد ایده اصلی طرح چنین می نویسد:
اولین بنای یادبودی که با طرح اینجانب برپا شد بنای یادبود و آرامگاه واقع در همدان است که 50 سال پیش ساخته شده است .این بنا برای مراسم هزاره بوعلی به وجود آمد که توسط((انجمن آثار ملی )) سرپرستی می شد.تمام عوامل بنا از اشکال هندسی و نمادین فراوان تشکیل شده و هرکدام مفهوم خاص خود را دارند .مربع پایه و اساس این بنا است.خود آرامگاه در وسط تالاری مربع شکل قرارگرفته که پله مدور و پایه های دوازده گانه برج یادبود بدور دایره پله مزار را احاطه کرده اند .شکل بنا از خارج دارای دو قسمت است یکی قسمت زیرین که در بر گیرنده ورودی- مقبره- کتابخانه- تالار اجتماعات- و پذیرایی است و دیگر قسمت بالا که برج یادبود بنا است در میان باغی در اطراف آن قسمت زیرین بنا از طرف ورودی دارای ایوانی است که با ده ستون که هر ستون علامت یک قرن است و ده قرن اشاره به هزاره بوعلی است .از طرف دیگر بوعلی دانشمندی است بلند پایه با دانشهای متعدد فلسفه حکمت پزشکی موسیقی کیمیا وغیره که بعضی او را متفکر دوازده دانش دانسته اند.
ستون بندی و دیوار پر در قسمت زیرین نمای اصلی اشاره ای است به معماری یونان قدیم و برج دوازده ترک در بالا از طرفی اشاره به بنای همزمان بوعلی یعنی گنبد قابوس است و از طرف دیگر دانش های دوازده گانه بوعلی را تداعی میکند.همچنین فلسفه ایران را بر پر پایه فلسفه یونان نشان می دهد.این ایوان 10 ستونی و برج بتنی باز مجموعا در نما در داخل یک مربع بزرگ با ضلع 5/28 متر جا گرفته که البته خود مربع دیده نمی شود ولی ضلع افقی آن کف ایوان و ضلع عمودی از کف زمین تا راس برج است و نماد انسان ایستاده با دستهای گشاده را که خود بوعلی است تداعی میکند .یعنی انسانی در راه کمال و کمال دانش .همچنین از مشتقات این مربع خطوط مهم نماد در منتهی الیه به دست میآید .با دقت به جزییات این بنا به توجه می شود که شکل مربع چه در نقشه و چه در نما به صورت مختلف به کار رفته است . از جمله در قسمت ورودی پنجره ها ی کتابخانه و سالن اجتماع هرکدام دارای سه قسمت مربعی شکل هستند که باز هم با شبکه های سنگی مربع به اجزای کوچکتر تقسیم شده اند سقف ایوان در فاصله ستونها دارای فرو رفتگی مربع شکل است.چراغها از اجزای مربع ساخته شده است .تالار آرامگاه نقشه مربع دارد .خود سنگ مزار در داخل یک مربع مرمری جا گرفته در بالا مصطبه برج یادبود مربعی شکل است .استل برتری(مکعب چهارگوش) وسط آن مربع است و اقطارش در قسمت پوشش چهار مثلث به وجود آورده اند که راس آنها بالاترین نقطه ((استل)) است.درهای ورودی با جزییات بزرگ و کوچک مربع ساخته شده اند .به طور کلی بیش از 500 مربع با ابعاد و موقعیتهای مختلف در این بنا گنجیده شده که قبلا به خواص هندسی و نمادین آن اشاره کردیم .طراحی که در سطح پایین یعنی همکف و چه در سطح بالا که تماما خاکریز شده بر اساس باغ ایرانی با سنگ آب یک پارچه از سنگ خارا و چشمه سارهای مخصوص انجام گرفته است .ساختمان تماما از سنگ خارای همدان و برج یادبود و پوشش ها تماما از بتن مسلح نمایان ساخته شده است .
مساحت اراضی محوطه مقبره حدود هفت هزار متر مربع است .طول بنای آرامگاه 64 متر و رو به خیابان بوعلی است و نمای آن از سنگ خارا پوشیده شده است .سطح حیاط با سه پله سراسری به ایوان متصل است .ایوان به طول 30 متر و عرض 3 متر در شرق ساختمان قرار دارد.10 ستون به ارتفاع 1/4 متر به صورت کم و بیش مخروطی (قطر پایین ستونها 95 سانتی متر و در بالا 75 سانتی متر ) ساخته شده است.نمای کلی ایوان یادآور معابد باستانی است و تمثیل عدد 10 برای هزاره ابن سینا طراحی شده است.ایوان با دری به ارتفاع 24/3 متر و عرض 9/1 متر به سرسرای آرامگاه متصل است.طول سرسرا 8/8 متر و عرض آن 3/6 متر به ارتفاع 19/4 متر طراحی شده است.در طرف راست و چپ سرسرا سنگ قبر قدیم ابوعلی سینا و ابوسعید دخدوک بر روی پایه هایی از سنگ خارا قرار دارد .
محوطه اصلی مقبره چهارگوش و هر ضلع آن 5/11 متر ومساحت آن 5/132 مترمربع است.دوازده پایه برج آرامگاه در این محوطه چهار گوش قرار دارد و قبر ابن سینا در میان پایه های برج محصور است .در دو طرف سرسرا دو تالار قرار دارد یکی در جنوب که تالار سخنرانی و اجتماعات است .و یکی در شمال که کتابخانه آرامگاه است.طول تالار کتابخانه 45/9 متر وعرض آن 75/5 متر است و بر دیوار شرقی آن سه پنجره به طول و عرض 88/1 متر طراحی و تعبیه شده است.در سمت غرب تالار کتابخانه مخزن کتاب به طول 45/9 متر و عرض 15/2 متر طراحی شده است.در قسمت جنوب شرقی ساختمان پلکانی تعبیه شده است که رو به جنوب بالا می رود و پس از رسیدن به یک پاگرد رو به شمال یعنی در جهت مخالف پلکان اول بالا می رود و به محوطه بالای آرامگاه می رسد .این پلکان 32 پله دارد.
همچنین دو پلکان در سمت جنوب ساختمان و انتهای جبهه اصلی بنا قرار گرفته که هر کدام 34 پله دارد .این سه پلکان به سطح فوقانی ساختمان منتهی می شود .سطح فوقانی ساختمان به مساحت 1480 متر مربع با دیوارهایی به ارتفاع 85 سانتی متر و قطر 75 سانتی متر محصور و محدود شده است .برج دوازده ترک آرامگاه 23 متر از روی سقف مقبره و 5/28 متر از کف بنا ارتفاع دارد.
در وسط برج صندوق چهار گوش مفرغی که نشانه و علامت بالای مرقد است بر کف فوقانی آرامگاه نصب شده است .طول هر ضلع قسمت پایین این صندوق 12/1 متر و طول هر ضلع قسمت بالای آن 1 متر و ارتفاع آن 37 سانتی متر است.بر چهار بدنه آن کتیبه ای عربی به خط ثلث برجسته بسیار شیوا نوشته شده است که درباره مرگ آدمی از نظر ابن سیناست .کتیبه بالا و سایر کتیبه های آرامگاه به خط ثلث آقای احمد نجفی زنجانی نوشته شده است .
در سمت راست سرسرای مقبره لوح مرمری به خط نستعلیق نصب شده که سال اتمام ساختمان را 1370 قمری و 1330 شمسی ذکر کرده است.
پس از سال 1349 شهرداری همدان با واگذار کردن چند قطعه زمین به آرامگاه و طراحی باغچه ها میدانگاهی با فضای سبز به وجود آورد.در سال 1350 ساختمانهای جدیدی در جنوب آرامگاه شامل دو اتاق برای دفتر- گلخانه- اتاق فروش بلیت- انبار- مهمانسرا(دو اتاق با سرویس بهداشتی) با نمای سنگ گرانیت به مجموعه اضافه شد.
- مجله معمار شماره 28
http://avadseyhoun.blogfa.com/post-2.aspx
بیجا نخواهد بود اگر در اینجا با خالق این اثر که در گردن فرازی هنرمندان ایران نقش بسزایی داشته، بیشتر آشنا شویم:
ه
به راستی جهد در جمع آوری معماران ایرانی که در معماری ایران موثر بوده اند ناقص خواهد ماند اگر چیزی راجع به هوشنگ سیحون ننویسیم .هوشنگ سیحون به حق نیمی از معماری و نقاشی دوره پهلوی است چون او در زمینه معماری و نقاشی در دوره پهلوی هم ساخته و هم پرداخته و هم تر بیت کرده به راستی آسمان تاریخ فرهنگ و هنر ایران دگر همچون سیحون را بر تارک خود نخواهد دید .سیحونی که تک مضرابهای خوش معماری مدرن ایران را زده است . معماری مدرنی که با شکوه وبا رویایی وصف ناپزیر شروع شد ولی در ادامه راه از شکوه. جلال .حشمت. معرفت و شعور دور شد و به ....رفت.
هوشنگ سیحون معمار ی صاحب سبک با خطوطی دراماتیک و استوره ای در معماری مدرن ایران است هر گز نمی توان خطوط دراماتیک او را در طراح آرامگاهای: ابو علی سینا و با با طاهر در همدان و حکیم عمر خیام و کمال الملک را در نیشابور را از یاد برد .و نمی توان از آن خطوط استوره ای در آرامگاه نادر شاه افشار و فردوسی پاکزاد در مشهد یاد نکرد.
بابا طاهر که حدوداً در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم می زیسته، از شعرا و عرفای بزرگ روزگار خویش است. بیش*تر دوران زندگی او در فقر گذشت. او یکی از مشهورترین دو بیتی سرایان ایرانی است که گذشت زمان نتوانسته دو بیتی های شور انگیزش را که با لهجه لری سروده شده است از یادها بزداید
از بابا طاهر علاوه بر دوبیتی ها، آثار ادبی دیگری نیز به جا مانده است که از آن جمله می توان به دو قطعه، چند غزل، مجموعه کلمات قصار عربی و کتابی به نام سرانجام اشاره نمود. بابا طاهر در مجموعه کلمات قصار عربی، عقاید عرفانی خود را علم معرفت و ذکر و عبادت و وجد و محبت بیان کرده است که مشتمل بر 420 ذکر عارفانه در پنجاه باب وهمراه با خاتمه ای در موضوعات متفرقه است. کتاب (سرانجام) وی مشتمل بر دو بخش است که بخش نخست آن رساله ای است که با کلمات قصار در عقاید عرفا و صوفیان و بخش دوم نیز رساله ای است به نام (الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی) که گویا شارح آن جانی بیک همدانی است.
آرامگاه بابا طاهر بر فراز تپه*ای در شمال باختری همدان قرار دارد. این بنا در طول قرون مختلف شاهد تخریب و بازسازی های متعدد بوده است. در قرن ششم هجری یک برج هشت ضلعی آجری بر روی قبر بابا طاهر ساخته شد که بعدها بر اثر مرور زمان ویران شد. در زمان پهلوی اول از طرف شهرداری همدان بنای جدیدی به جای بنای قدیمی ساخته شد که مصالح آن بیش*تر آجر بود.در جریان همین باز سازی، لوح کاشی مربوط به قرن هفتم هجری، که هم اکنون در موزه ایران باستان نگه*داری می شود، به دست آمد. بر روی این کاشی فیروزه*ای رنگ، آیات قرآن مجید به خط کوفی برجسته نوشته شده است، ساختمان جدید در سال 1329 آغاز و در سال 1331 تکمیل شد اما این بنا نیز در خور مقام عرفانی بابا طاهر نبود. لذا در سال 1346 بنای دیگری ساخته شد و در سال 1349 به پایان رسید.
آرامگاه جدید، شاهکاری ممتاز و بدیع از معماری عصر جدید است که طرح اصلی آن تلفیقی از معماری قرن های هفتم و هشتم هجری و عصر حاضر است. برج آرامگاه بر قاعده هشت ضلعی قرار گرفته است که ارتفاع آن از سطح فوقانی تپه 235 سانتی متر و از کف خیابان 280 سانتی متر است.
ستون های هشت*گانه*ی برج*، قطعه سنگ مزار و کف، پله*ها و فرش اطراف آرامگاه از سنگ گرانیت حجاری شده است*و بنای اصلی نیز به ابعاد10 × 10 متر با مجموعه ای از منشورها پوشیده شده و دارای مدخل های ورودی و منفذهای نور است، نما و فرش بنا عمدتاً از سنگ است و در داخل ان کتیبه هایی از کاشی وجود دارد.
در محوطه داخلی آرامگاه 24 دو بیتی از سروده های بابا طاهر که بر روی 24 قطعه سنگ مرمریت نوشته شده، نصب شده است. دو لوحه برنجی نیز در محوطه داخلی نصب شده است*که یکی از آن*ها اسامی هیأت مؤسس انجمن آثار ملی به هنگام ساختمان آرامگاه و دیگری نام برخی از شخصیت هایی است که در کنار بابا طاهر دفن شده اند. مساحت کل زیر بنای آرامگاه و باغ آن حدود 8965 متر مربع برآورد شده است. ترانه های شور انگیز بابا طاهر با لهجه*ی دل پذیر لری سروده شده و ترجمان روح و قلب حساس و پر سوز این عارف گران*مایه است و اهل ذوق و حال را با جذبه خاصی تحت تأثیر و سحر خود قرار می دهد
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)