بازارچه ها

بازارچه*ها یا بازارهای کوچک هرمحل بر سر گذر مردم نزدیک به چمنها(میدان محل) دکانهای متعددی وجود داشت که حوایج اولیه محل را تأمین می**کردند. که به آنجا بازارچه می**گفتند.

بازارچه*های معروف عبارت*اند از: 1- بازارچه اسمعلی خان 2- بازارچه امامزاده یحیی . 3- بازارچه پل پهلوانها. 4- بازارچه توت قمی ها/ پل یخچال/ محل فرنگی ها. 5- بازارچه جاگله. 6- بازارچه جولان. 7- بازارچه چمن ورمزیار. 8- بازارچه درود آباد/ دورد آباد. 9- بازارچه دوگوران. 10 – بازارچه شالبافان. 11- بازراچه شریف الملک. 12- بازارچه کبابیان. 13- بازارچه کلپا. 14- بازارچه کولانج/ کولانه. 15- بازارچه محله حاجی. 16- بازارچه مصلی/ فراش باشی. 17- بازارچه مظفریه. 18- بازارچه میدان مال فروش ها. 19- بازارچه نظر بیک.



گذرها

گذر نیز بازارچه مفصل تری بود در تقاطع چند کوی (محل) وجود داشت که از معروفترین آنها می**توان: سر گذر د باغخانه را نام برد.



کاروانسراها

کاروانسراها بناهای وسیعی هستند که تعداد زیادی دکان را در بر می**گیرد و معمولاً مجاور یا متصل به بازار ساخته شده*اند وجزیی از آن محسوب می**شوند واز مراکز مهم اقتصادی می**باشند.

اکثر کاروانسراهای مهم همدان نیز یادگار زمان قاجاریه می**باشند. چندین منظور در بنای آنها بوده بدین معنی که در دو طبقه ساخته شده از طبقات پایین به عنوان دکان (*حجره)* و دفتر امورتجاری استفاده می**شد و طبقه فوقانی انبارهایی برای تگهداری کالا بود که بعدها از این طبقه برای دفتر تجاری نیز استفاده می**شد.

همچنین محوطه*های سرپوشیده*ای در جنب کاروانسرا یا زمینی در گوشه*ای از آن به عنوان طویله برای نگهداری شتر و اسب و الاغ می**ساختنند.

بعضی از صاحبان کاروانسراهای بزرگ در محلات دیگری ساختمانهایی داشتند که از آن برای نگهداری چهارپایان و محل بیتوته کاروانیان استفاده می**کردند, بعد از تخلیه کالاها عمله کاروان و ستوران را به اماکن هدایت می**نمودند. به این بناها نیز کاروانسرا می**گویند. تجار عمده و صاحبان سرمایه کالاهای خود را توسط دلالان و بنکدارن در سطح شهر یا سایر بلاد پخش می**کردند و به*وسیله همان افراد نسبت به خرید امتعه صادراتی اقدام می**نمودند و خود نیز با دلالان و تجار کشورهای اروپایی و امریکاو آسیایی که خواستار خرید کالاهایی نظیر فرش و چرم و غیره بودمد مستقیما" *ارتباط برقرار می**کردند.

کاروانسراها محل تجمع عمومی افرادی بود که در ارتباط با کار تجارت مشغول بودندو کالاهای خود را عرضه می**نمودند و دایما" در جنب و جوش بودند.

اقتصاد پویای همدان سبب گردید که تعداد قابل توجهی کاروانسرا در آن احداث شود به طوری که (ویلیام جکسن) عده کاروانسراهای همدان را بیش از پنجاه ذکر نموده و نوشته است که این کاروانسراها از جهت اشیاء و ادوات مورد لزوم گروه بیشمار بازرگانان و زواری که از این شهر می**گذرند در جنب و جوشند و کارشان سخت پر رونق است.

برخی از کاروانسراها در ایام مخصوص محل برگزاری روضه خوانی بود و در ایام محرم حرکت دستجات طوری تنظیم می**گشت که از دوسه کاروانسرا بگذرد و در آنجا از عزاداران استقبال و پذ یرایی می**کردند و تجار نامی کاروانسراها بانی مخارج این مراسم بودند.