جعفر خان از فرنگ برگشته
داستان نمايش از اين قرار است كه جعفرخان فرزند يكي از اعيان تهران پس از هشت سال به ايران برگشته است، مادرش مصمم است زينب دختر عمويش را به عقد وي درآورد تا ببيند:
ببيندد دور ورش هفت هشت تابچّه جير و ير مي كنند، بدوند جيغ بزنند، شلوغ كنند و آن وقت بميرد، و«زينب» به درد اين كار مي خورد، زيرا هر چيزي را كه زن براي راحتي شوهرش بايد بداند، مي داند “مي تونه توي خونه كمك بكنه، سبزي پاك كنه، چيز ميز وصله كنه، اطو بكشه، قرآن بخونه، وسمه بكشه، حلوا بپزه، فال بگيره، جادو بكنه....” اصلاً افراد اين خانواده، همه از زن و مرد به طلسم و جادو و جنبل و صبر و جخد و نظر قرباني و قمر در عقرب اعتقاد دارند و حتي، چنان كه از گفتگوهايشان پيداست، معتقدند كه فرنگيها گوشت خروس و ميمون مي خورند و از پوست كشيشهاشان يك نوع عرق مي گيرند.
جعفرخان با نيم تنه و شلوار آخرين مد پاريس ـ البته با فرستادن كارت ويزيت خود به خانه ي پدري قدم مي گذارند. قلاده ي توله سگ خود كاروت(هويج) را در دست دارد. فارسي را به اشكال حرف مي زند و نيمي از گفتارش آميخته به كلمات فرانسوي است. اين بچه ي سنگلج خودمان كه چند سالي در اروپا گذرانده، حالا خود را «ما پاريسي ها» مي نامد و ترقّي و تمّدن و به قول خود «پروگره» و «سيويليزاسيون» را در فوكول و كراوات و پوشت مي داند.
جعفرخان به خصوص با دائيش «آبشون توي از جوب نمي رود». اين آقا دايي برخلاف حعفرخان اصلاً به هيچ اصلاحي عقيده ندارد.
آقا دايي دست چلاندن سرش نمي شود. از اين كه حعفرخان با كفش آمده تو اتاق و همه جا را نجس كرده ناراضي است، مي ترسد اگر اخلاقش را عوض نكند فردا كه زينب را به او دادند، آن دو نتوانند با هم زندگي كنند، پس حالا كه به سلامتي آمده آمده مملكت خودشان بايد تا دير نشده درست و حسابي «آدمش بكنند» يعني بايد با دست غذا بخورد، بعد از مشروبات دهنش را كر بدهد، روي زمين بخوابد، هميشه كلاه سرش بگذارد، «زيرا در اين مملكت اگه آدم كلاه سرش نگذاره، كلاه سرش ميگذارند» بايد عذر توله سگش را بخواهد، مثل آدم يك سرداري بپوشد، شلوارش را اطو نكند، دوش نگيرد، سبيلهايش را نزند، زمستان زير كرسي بخوابد و...... «هيچ وقت هم عقيده ي شخصي نداشته باشد.
نمايشنامه خيلي خوب شروع مي شود و پرداخت محكم و تقريباً بي عيبي دارد. توصيف شخصيتها دقيق و صحيح است و گفتگوها درست و به جا از آدم بيرون مي آيد.
(مشهدي اكبرخان ـ جعفرخان ـ كاروت)
(لباس جعفرخان: نيم تنه و شلوار خاكستري، آخرين مد پاريس. شلوار بايد خوب اطو كشيده و داراي خط كاملي باشد. يقه نرم. كراوات و پوشت Pochette و جوراب يكرنگ روي اين لباسها، يك پالتو باراني كمربند دار. دستكش ليمويي رنگ. روي كفش و كلاه گرد و خاك بسيار، وقتي وارد مي شود در دست راست چمدان كوچكي و در دست چپ بند توله سگي را دارد. پشت سر جعفرخان مشهدي اكبر وارد مي شود. او هم يك چمدان با چندين چتر و عصا، و بعضي اسبابهاي سفر در دست دارد، كه مي گذارد روي زمين ـ جعفرخان فارسي را قدري با اشكال حرف مي زند)
جعفرخان (چمدان را مي گذارد روي ميز) اوف enfin (سرانجام – آخرش ) رسيديم. امّا راه دور بود! اما گرد و خاك و «ميكروب» خورديم! (با دستمال، گرد و خاك روي كفش و كلاه را پاك كرده، كلاه را مي گذارد روي ميز. ـ خطاب به توله!) Ici Carotte ( بیا اینجا کاروت)(به ساعت مچياش نگاه مي كند) صبح ساعت هفت و ربع از ينگي امام حركت كرديم. درست هشت ساعت و بيست و سه دقيقه تا اينجا گذاشتيم ( Nous avons mis (منظور "طول كشيد" است.)
مشهدي اكبر : خوب آقا جون، ايشاالله خوش گذشت اين چند سال.
جعفر خان : بد نگذشت، چرا. چطور ميري، مشدي اكبر؟ هنوز نمردي؟
مشهدي اكبر : از دولت سر آقا، هنوز يه خورده مون باقي مانده ـ الهي شكر، آخر
از فرنگ آمده . حالا اين جا انشاالله زن مي گيره براي خودش.....
حعفرخان : براي خودم؟ نه مشد اكبر، اشتباه مي كني. آدم هيچ وقت براي
خودش زن نمي گيره(خطاب به توله) N'st ce pas carotte (به
مشهدي اكبر) اون واليز منو بده.
مشهدي اكبر : بله، آقا؟
جعفرخان : اون واليز.....چيز .....چمدون.
مشهدي اكبر : آهان ! بله، آقا.
جعفرخان : (چمدان را از مشهدي اكبر مي گيرد، باز مي كند و بعضي اشيا را
در مي آورد و مي گذارد روي ميز، من جمله يك ماهوت پاك كن ، يك
كتاب فرانسه، يك عطرپاش و يك شانه) پس مادام...پس خانم كو؟
مشهدي اكبر : الان مياد آقا.
جعفرخان : (بند سگ را مي دهد دست مشهدي اكبر) اينو نگه دار، مشد اكبر.
مشهدي اكبر : او آقا، نجسه.
جعفرخان : كاروت نجسه؟ از تو صد دفعه پاكتره هر صبح من اينو با صـــــــابون
مي شورم. Allons Carooe , allons (مشدي اكبر بند را مي گيرد و
سعي مي كند كه از سگ دور بايستد .)
مشهدي اكبر : (قرقر كنان) اين كار شد؟ بعد از هشتاد سال مسلموني تازه بيام
توله داري كنيم؟!
جعفرخان : هواي اين جا هم خيلي بده (با عطرپاش مشغول تلنبه زدن
مي شود) بايد پر «ميكروب» باشه.
مشهدي اكبر : راستي آقا چيز قحطي بود كه برامون توله سگ سوغاتي آوردي
اونم توله سگ فرنگي! عوض اين كه مثلاً يه عينك واسهمون بياريد
جعفرخان : عينك براي چي؟
مشهدي اكبر : آخر پير شديم ديگه. آقا گوشمون نمي شنوه چشممون نمي بينه.
جعفرخان چه سن داري؟7 مشد اكبر
مشهدي اكبر : مرحوم آقا بزرگ كه با شاه شهيد فرنگستون برگشتند شمــــا هنوز
نيا نيومده بوديد . يادم مياد اون سال خانوم دوتا دندون انداختند (حساب مي كند) بيست سال اين جا، بيست و پنج سال هــــم اون جا اين ميشه پنجاه و شش سال ..و.پنجاه و شيش سال هيوده سال
هم اون جا داريم اين مي شه هيوده سال ...بايد هشتاد، هشتـــاد و
پنج سال داشته باشم، آقا جون.
جعفر خان : هشتاد و پنج سال ! اين خيلي بد عادتي است براي حفظالصحه،
اين عادتو بايد ترك كرد.
مشهدي اكبر : اين بد عادتيه؟
جعفرخان : بله اگه آدم بخواد از روي قاعده و از روي سيستم (System) رفتار
كنه بعد از هفتاد سال بايد بميره، اين خيلي بد عادتي است براي
مزاج. (مي آيد جلوي صحنه ـ به خود) ...يك حمومي بگيريم،
خودمونو پاك كنيم. ساعت پنج شد، وعده دارم برم خونه ي مادام
«حلوا پزوف» اين مادام قفقازي رو تو راه باهاش آشنا شدم. از
بادكوبه هم با هم بوديم. حالا عصري بناست برم خونهاش، شوهرشُ
بهم «پره زانته» كنه، شوهرشم يه وقت به درد مي خوره ،
او تومبيل فروشه.
پس از بحث و جدل و كشمكش بين جعفرخان و ديگران مخصوصاً
آقا دايي كه بيش از همه از رفتار جعفرخان كلافه و عصباني است.
نمايشنامه اين طور به پايان مي رسد.
جعفرخان اگه يك ساعت ديگه تو اين ها بمونم، حتماً خواهم تركيد(بلند)
آقايون ، آن قدر برام صبر آورديد كه صبر خودم تموم شد. ...اومدم توي
اين مملكت ديگه از اين كارها نخواهم كرد.....الان هم ازتون Conge
ميگيرم (اسباب هايش را جمع مي كند توي چمدان)