هپاتیت حاد:
هپاتیت حاد ویروسی بیماری است با شروع مشخص علائم شامل زردی، ادرار تیره ، بی اشتهایی ، ضعف و خستگی بیش از اندازه و حساسیت ربع فوقانی شکم، علائم بیولوژیک شامل افزایش اوروبیلینیوژن ادرار افزایش آنزیمهای کبدی ALT و AST به بیش از ۵/۲ برابر طبیعی است. معمولا یک دوره علائم اولیه سرما خوردگی ، تب ، درد شکم ، تهوع ، استفراغ و گاهی بثورات جلدی و درد و التهاب مفاصل دیده می شود. در هپاتیت حاد بسته به نوع ویروس معمولا زردی در عرض ۱-۳ ماه بعد از بیماری از بین می رود ولی در برخی از موارد خستگی طولانی حتی بعد از طبیعی شدن آنزیمهای کبدی وجود دارد. افزایش آنزیمها در اواخر دوران نهفتگی آغاز می شود و در اوایل دوره زردی به حداکثر می رسد. در طی دوره نقاهت سطح آنزیمها پایین می افتد و در عرض ۱-۴ ماه طبیعی می شود در صورتیکه تغییرات آنزیمی بیش ۶ ماه ادامه پیدا کند نشانه پیشرفت به سمت هپاتیت مزمن می باشد. افزایش بیلیروبین مستقیم و غیر مستقیم هر دو وجود دارد و در فرمهای بدون زردی ممکن است بیلیروبین طبیعی باشد. مهمترین شاخص هپاتیت ویروسی افزایش شدید آمینوترانسفرازهای سرم ( AST و ALT ) که معمولا به اندازه ۵-۱۰ برابر زمان طبیعی میرسد.
هپاتیت مزمن:
اغلب بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن B بدون علامت هستند مگر اینکه به سمت سی روز پیشرفت داشته باشند در اکثر موارد علائم بسیار غیر اختصاصی است ، از جمله خستگی زودرس مشاهده می‌شود. گاهی اوقات تشدید بیماری در عفونت های مزمن خود را بصورت هپاتیت حاد جلوه می‌دهد. معاینه بالینی اغلب طبیعی است و گاهی علائم بیماری مزمن کبدی ، یرقان ، طحال بزرگ ، تجمع مایع در شکم ، ورم اندامها و اختلال هشیاری در بیماران مبتلا به سیروز کبدی مشاهده می‌شود. پیشرفت به سمت سیروز با علائم کاهش شمارش تمام رده‌های سلولی در آزمایش کامل خون ، کاهش ساخت آلبومین ، طولانی شدن زمان پروتروبین و افزایش بیلیروبین همراه است.تظاهرات خارج کبدی: در اثر واکنش‌های سیستم ایمنی علائم خارج کبدی در مفاصل ، کلیه ها ، پوست و … اتفاق می‌افتد. یکی از شایعترین این درگیریها بیماری سرمی بصورت بثورات جلدی و تورم مفصل در مرحله پیش از بروز زردی در هپاتیت حاد است.
تشخیص سرولوژیک:
آلودگی به ویروس هپاتیت B با ظهور HBsAg مشخص می شود برای تشخیص هپاتیت حاد B وجود علائم بالینی و افزایش ترانس آمینازها بعلاوه وجود Anti HBcIgM لازم است در مرحله Window که HBcAb منفی شده و HbsAb هنوز به سطح قابل اندازه گیری نرسیده است، اندازه گیری Anti HBcIgM کمک کننده می باشد. ظهور HBsAb نشانه ایمنی به ویروس هپاتیت خواهد بود که ممکن است بطور طبیعی یا در اثر تزریق واکسن اتفاق افتاده باشد. در افرادیکه HBsAb به همراه HBcAb وجود دارد تماس با ویروس در گذشته افتاق افتاده و مصونیت طبیعی ایجاد شده است. HBeAg نشانه فعالیت ویروس و آلودگی زایی بالاست ولی در صورت منفی شدن HBeAg هنوز هم احتمال انتقال وجود دارد. برای تشخیص هپاتیت مزمن B باید HBsAg بمدت ۶ ماه در خون وجود داشته باشد. برای تعیین میزان تکثیر و فعالیت ویروس باید از تستهای HBV DNA و HBeAg استفاده کرد. در کسانیکه HBeAg منفی و آنزیمهای کبدی طبیعی دارند تست اضافی دیگری لازم نیست در غیر این صورت بیمار باید به مراکز تخصصی ارجاع داده شود. در مورد HCV ارزانترین و در دسترس ترین آزمایش که بطور اولیه برای بیمار انجام می شود سنجش HCV-Ab به روش الیزا است.
یکی از انواع حساس الیزا در حال حاضر ELT-2 می باشد که میزان حساسیت آن در گروه های در معرض خطر نظیر معتادین تزریقی ۹۰ تا ۹۵ درصد است ولی در افراد بدون زمینه لذا تست مثبت الیزا در افراد بدون زمینه باید با Recombinant (RIBA) Immunoblot تکمیل شود. باید دقت داشت که در فاز حاد عفونت HVC سطح آنتی بادیها هنوز به حد قابل اندازه گیری نرسیده لذا ELisa و یا RIBA منفی در این دوره رد کننده عفونت نیست و در افرادی که احتمال قوی آلودگی وجود دارد تست باید تکرار شود.
مشاوره :
برای افراد آلوده به ویروس باید مشاوره کامل شامل موارد ذیل انجام گردد:
منشاء احتمالی آلودگی
سیر طبیعی بیماری
علائم احتمالی
توصیه‌های لازم برای پیشگیری از انتقال به سایرین
موارد مربوط به تصحیح عادات زندگی شامل ترک اعتیاد و مصرف الکل ، قطع سیگار و رژیم غذایی سالم خودداری از اهداء خون و اعضاء ، پرهیز از استفاده مشترک وسایل شخصی و تزریقات و عدم مصرف دارو اعم از شیمیایی یا گیاهی بدون نظر پزشک معالج
آگاهی دادن به افراد ارائه دهنده خدمات پزشکی و دندانپزشکی در مورد آلودگی
داشتن رفتار جنسی مطمئن
پاک کردن هر گونه لکه خون خود با محلول خانگی بلیچ و دستمال کاغذی
ترغیب و آموزش خانواده برای چک آپ و دریافت آموزش‌ها و خدمات پیشگیری مرتبط
پوشاندن زخم ها و جراحات
قرار دادن دستمال یا البسه آلوده به خون در کیسه پلاستیک قبل از دور انداختن
دادن آگاهی در مورد راه‌های عدم انتقال شامل: عطسه ، سرفه ، در آغوش کشیدن ، آب ، غذا و تماسهای معمول روزانه
نکته: بیمار نباید از فعالیتها و شرکت در محل‌های اجتماعی شامل کار ، مدرسه ، بازی و … خارج شود یا کنار گذاشته شود.
سیاست های اجرایی مبارزه با هپاتیت در ایران:
برقراری نظام مراقبت روتین و پایگاهی
واکسیناسیون کلیه نوزادان و گروه‌های در معرض خطر شامل: دانشجویان گروه پزشکی ، جراحان ، پزشکان ، پرستاران ، ماماها ، دندانپزشکان ، کمک دندانپزشکان ، بیماران تحت دیالیز ، کارشناسان و تکنسین‌های آزمایشگاهی تشخیص طبی ، پرسنل مؤسسات نگهداری کودکان عقب افتاده و خانه سالمندان ، دریافت کنندگان محصولات خونی و خانواده فرد مبتلا
حفظ و پایش سلامت خون
نظارت منظم بر رعایت اصول ایمنی و احتیاطات استاندارد در بخش های بهداشتی درمانی شامل دیالیز ، دندانپزشکی ، تزریقات و …
نظارت منظم بر رعایت سایر اصول ایمنی در آرایشگاه‌ها و درمانگاه‌های طب سنتی
آموزش همگانی گروه‌های هدف شامل: افراد آلوده و خانواده فرد ، افراد در معرض خطر و توده مردم
آموزش کلیه نیروهای بهداشتی درمانی در تمام سطوح در مورد مسائل مرتبط شامل:
آموزش کلیه نیروهای بهداشتی درمانی در تمام سطوح در مورد مسائل مرتبط شامل: راه های سرایت ، روش‌های پیشگیری و اصول احتیاطات استاندارد ، چگونگی دفع وسائل تیز و زباله‌های بیمارستانی و عفونی ، روش های ضد عفونی و نیز تشخیص و اداره کردن بیمار مبتلا به هپاتیت و معرفی به هنگام به متخصص جهت درمان
بررسی کلیه موارد هپاتیت حاد B و C و بازرسی و نظارت بر محل احتمالی اکتساب عفونت
کشف بهنگام موارد همه‌گیری و کنترل منشاء استراتژی مفیدی که در امر کنترل بیماریهای منتقله از طریق خون شناخته شده ، اجرای برنامه کاهش آسیب Harm Reduction در زندان‌هاست که در حال حاضر این طرح در سازمان زندان‌ها در حال بررسی است.
برای ارزیابی میزان تاثیر برنامه ها اجزاء زیر باید پایش شوند:
پوشش واکسن HBV3در نوزادان
پوشش واکسن HBV3 در گروه‌های در معرض خطر بخصوص پرسنل درمانی
کاهش میزان بروز موارد هپاتیت حاد
انجام مطالعات مقطی دوره‌ای تحت نظر مرکز مدیریت بیماریها و کمیته کشور
هپاتیت حاد ویروسی, بوسیله یکسری ویروس ایجاد و به نامهای هپاتیت A, هپاتیتB, هپاتیت C و هپاتیت D خوانده می شود. این نوع از هپاتیت یک عفونت شایع ویروسی است که می تواند خطرناک هم باشد, بدن را درگیر کند و منجر به التهاب و از بین رفتن بافت و عملکرد طبیعی کبد شود.
علائم ابتلا به هپاتیت در تمامی انواع آن مشابه است به این صورت که اول علائم عمومی مثل بی اشتهایی ,ضعف, خستگی, تهوع ,استفراغ و درد مبهم در قسمت فوقانی و راست شکم بروز می کند. گاهی در این مرحله تب هم وجود دارد. بعد از این مرحله زردی پیش رونده بروز می کند که ملتحمه (پرده داخلی چشم),مخاط ها و پوست تمام بدن زرد می شود.
هپاتیت نوع A:
این نوع هپاتیت توسط یک ویروس شدیدا آلوده کننده و مسری ایجاد می شود و از طریق تماس های نزدیک قابل انتقال است. عمده ترین انتقال آن از طریق دهانی- مدفوعی می باشد یعنی در مناطقی که بهداشت رعایت نشده و پس از دستشویی دستها با آب و صابون شسته نمی شود و با همان دست غذا خورده می شود این ویروس به راحتی انتقال می یابد. همچنین در اثر آب, غذاها و شیر آلوده و همچنین در اثر خوردن صدف و گوشت نپخته ماهی انتقال می یابد.
در زمانی که علائم بیماری و زردی بروز کرد فرد فقط باید استراحت کند تا ویروس توسط دفاع سیستم ایمنی بدن مهار شود و به تدریج التهاب کبدی به وضعیت سابق برگردد.
نکته قابل ذکر این است که هپاتیت A به هیچ نوع درمان دارویی احتیاج ندارد.
هپاتیت نوع B:
ابتلا به این نوع هپاتیت عوارض بی شماری دارد. از این رو اهمیت شناخت آن بسیار بالاست.
راههای انتقال این ویروس عبارتند از:
_مادر به جنین : به ویژه اگر مادر در ماه سوم بارداری آلوده شده باشد احتمال انتقال بیماری به جنین بسیار بالا است.
_تماس جنسی : از راه خون, استفاده از سرنگ مشترک در معتادان تزریقی و یا فرو رفتن سوزن آلوده به ویروس به طور اتفاقی در پوست افراد سالم و استفاده از تیغ های آلوده است.
_ترشحات بدن : از جمله بزاق ,مدفوع, صفرا, اشک و مایع منی به عنوان یکی از منابع انتقال ویروس مطرح هستند .
بعد از آلوده شدن به ویروس هپاتیت B سه مشکل بالینی رخ می دهد. اولا علائم دیده نمی شود. ثانیا مانند هپاتیت A علائم به صورت حاد یعنی ضعف, بی اشتهایی و زردی پیش رونده بروز می کند. ثالثا آنتی ژن ویروس در بدن باقی می ماند و اشکال مزمن بیماری اتفاق می افتد و بعدا با فعالیت مجدد ویروس علائم هپاتیت بروز می کند. گاهی باعث ایجاد سرطان در کبد می شود. گاهی با بروز علائم هپاتیت حاد, زردی آنقدر زیاد می شود که روی عملکرد طبیعی مغز تاثیر گذاشته و باعث علائم خواب آلودگی و عدم هوشیاری می شود و به علت تخریب سلولهای کبدی زمان انعقاد خون به شدت طولانی می شود و خونریزی های مختلف در نواحی متفاوت بدن مثل خونریزی لثه, مخاطها و پوست اتفاق می افتد که وضعیت بیمار بسیار خطرناک و مرگبار می شود.
ویروس هپاتیت B در افراد بدون علامت, که به صورت مزمن و طولانی ویروس را در خون خود حمل می کنند از راههای گفته شده به افراد سالم انتفال می یابد.
نکته مهم آن است که درمان خاصی برای این بیماری هنوز کشف نشده است و ابتلا به این نوع از بیماری ویروسی مرگبار است.
هپاتیت C:
راه انتقال این نوع ویروس به وسیله تزریق است. این بیماری غالبا در گیرندگان خون و فراورده های خونی و معتادان تزریقی بروز می کند. البته در کشور ما انتقال این نوع از هپاتیت از طریق فراورده های خونی بسیار کم شده است زیرا کنترل می شوند. پیشگیری از این نوع از هپاتیت این است که معتادان تزریقی یا اعتیاد خود را ترک کنند و یا از روش دیگری برای استفاده از مواد مخدر استفاده کنند. قانونمندی و عدم تجاوز به حریم خانواده و فعالیتهای جنسی سالم نیز از راههای پیشگیری است.
هپاتیت D:
فقط در بیمارانی که به صورت طولانی ناقل ویروس هپاتیت B هستند بروز می کند. علائم این بیماری مشابه سایر هپاتیت های ویروسی است؛ با این تفاوت که سیر شدیدی دارد و گاهی سبب تخریب کامل کبد و مرگ می شود.
از آنجایی که در قرن حاضر ایدز و هپاتیت B دو بیماری لاعلاج هستند باید به آنها توجه بیشتری کرد. زیرا ویروس ایدز در خارج از بدن تنها ۳۰ ثانیه زنده می ماند اما ویروس هپاتیت Bدر خارج از بدن ۲ الی ۳ ساعت زنده است. از این رو احتمال آلودگی به این ویروس بیشتر خواهد بود. اما نکته مهم اینجاست که اگر درمانی برای این دو بیماری نیست اما برای بیماری هپاتیت B واکسنهایی در سه نوبت وجود دارد که انسان را از این بیماری خطرناک مصون می سازد.