نوزادگاهی مرحله ای بین تفریخ و پرواری است که نقش بسیار مهمی را در پرورش کپور ماهیان جوان تازه هیچ شده برای سازگار کردن آنها با محیط پرواری بازی می کند. همانطور که در این فعالیت مطالعاتی نشان داده است، غذاهای طبیعی، در کنار سایر فاکتورها نقش بسیار مهمی را در نرخ ماندگاری بازی می کند.
رشد سالانه تولید محصولات آبزی پروری در جهان نشان دهنده افزایش مصرف ماهی است. در مقایسه با سایر بخشهای تولید مواد غذایی، نرخ رشد تولیدات آبزی پروری در دهه اخیر کم و بیش پایدار بوده است و حدود ۹% می باشد.در سمپوزیوم آبزی پروری که با نام سمپوزیوم هزاره سوم اخیراً برگزار شد، تاکید شد که آبزی پروری در طی ۲ دهه آینده بیشتر از میزان تقاضا، ماهی تولید خواهد کرد که این امر به تعدیل فقر و کاهش ناامنی غذایی کمک خواهد کرد.اخیراً تولید محصولات پرورشی مزارع روند صعودی داشته و گزارش شده است که بیشتر این محصول از مزارع کوچک یا گروههای آبزی پروری سنتی است. این موضوع موجب ضرورت توجه و تقویت عرضه پایدار ماهی و سخت پوستان خواهد شد.توسعه تکنولوژی تولید تخم به روش القایی ممکن است فاکتور اصلی در پیشرفت آبزی پروری تا سطح کنونی باشد. نیازی به گفتن ندارد، هنگامی که تامین تخم مورد نیاز و کافی مقدور نیست، پرورش بسیاری از گونه ها امکان پذیر نخواهد بود. نگهداری در مرحله نوزادگاهی بلافاصله پس از تولید تخم روشی است که تضمینی برای تولید بیشتر تخم جهت ذخیره سازی است.
پرورش کپور ماهیان در مرحله نوزادگاهی
کپور ماهیان از گونه های مهم آبزیان هستند که تاکنون بخوبی مطالعه شده و بطور کامل مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته اند. این ماهیان رایج ترین گونه پرورشی در بسیاری از نقاط دنیا هستند. تقریباً همه گونه های کپور که در حال حاضر مورد پرورش قرار گرفته اند، برای مصرف انسان استفاده می شوند. به جز چند گونه و در برخی کشورها، تخم سایر گونه های کپور در هچری تولید شده و برای ذخیره سازی در استخرها استفاده می شود. بنابراین یک زمینه مناسب علمی برای تولید کپور ماهیان در دسترس می باشد. در آسیا پرورش کپور یک پروسه دو مرحله ای است:
۱. نگهداری در استخرهای نوزادگاهی
۲. پرورش پرواری
مرحله نوزادگاهی مرحله ای بین هچری و پرواری است یعنی جائیکه ماهیان جوان برای تحمل تغییر شرایط در استخر در آن نگهداری می شوند.بلافاصله بعد از تکثیر، تخمهای چشم زده حساس و جوان نیاز به غذای چندانی ندارند زیرا دارای زرده ای می باشند که از تخم حاصل شده است. دلیل اصلی استفاده از کیسه زرده، رشد بسیاری از ارگانها از جمله دهان و روده ها بعد از هچ شدن است.به محض تمام شدن زرده، دهان باز شده ولاروها می توانند از خوراک مناسب و مطابق با سایز دهان و انرژی مورد نیازشان تغذیه کنند. کمبود غذای اولیه باعث مرگ لاروها خواهد شد زیرا پروسه رشد آنها نیازمند غذای مناسب می باشد، بنابراین تامین غذای مناسب ضروری است. بدیهی است که چنانچه لاروهای جوان بطور مستقیم در استخرهای پرواری ذخیره شوند به دلایل مختلفی از جمله عدم دسترسی به غذای مناسب خواهند مرد.
جنبه های مختلف پرورش بچه ماهیان نورس کپور عملاً در مرکز تحقیقات آبزی پروری ماهیان آب شیرین آکادمی علوم شیلاتی چین در طی می تا ژوئن سال ۲۰۰۲ با ذخیره سازی بچه ماهیان نورس کپور نقره ای در یک استخر خاکی مطالعه گردیده است.
مواد و روشها:
یک استخر خاکی به مساحت ۱۳۳۰متر مربع برای پرورش بچه ماهی های نورس کپور نقره ای استفاده شد. استخر توسط آهک زنده که به نسبت ۷۵ کیلوگرم درهر mu یا ۶۶۵ مترمربع در حفره های کم عمق بستر ریخته، حل شده و ضد عفونی گردید. آب آهک برای ضد عفونی بیشتر در تمام نقاط کف پخش شد و استخر ضد عفونی شده با آبی که بعد از آمدن از دریاچه فیلتر شده بود، پرگردید. بعد از پر شدن استخر، از روش نمونه گیری پلانکتون برای آنالیز زئوپلانکتونهای کوچک و درشت موجود در آب بارور نشده استفاده شد. بعد از انجام نمونه گیری ، استخر توسط کود خوکی (ضایعات حاصل از خوک ) به نسبت ۲۵۰ کیلوگرم درهر mu، کوددهی و بارور گردید. به این طریق امکان رشد و افزایش ارگانیسم های غذایی طبیعی در استخر قبل از ذخیره سازی مهیا شد. هفت روز بعد از کوددهی، مجدداً نمونه گیری پلانکتونی جهت اطمینان از حضور زئوپلانکتونهای کافی برای تغذیه بچه ماهیان نورس و جوان انجام گرفت.
نمونه گیری پلانکتونی:
نمونه آب گرفته شده از یک نقطه مشخص از استخر برای نمونه گیری پلانکتون جمع آوری شد. آب(۱۰ لیتر) از میان یک تور پلانکتون گیری باچشمه های ۲۵ میکرومتر برای گرفتن زئوپلانکتونهای بزرگ مانند کلادوسرها و کوپه پودها گذرانده شد. مواد حاصل از فیلتراسیون درون بطری نمونه گیری و برای آنالیز جمع آوری گردید.
عملیات مشابه بر روی آب نمونه گیری شده جهت آنالیز زئوپلانکتونهای ریز نیز انجام گرفت و از آن آب یک لیتر درون یک شیشه قائم در طی شب همراه با فرمالین ۴% نگهداری شد. نمونه های زئوپلانکتونهای بزرگ نیز توسط فرمالین ۴% تثبیت گردید. هر دو نمونه برای مشخص شدن تعداد ارگانیسم های موجود در یک لیتر آب استخر، در ظرف شمارش در زیر میکروسکوپ آنالیز شدند.
ذخیره سازی بچه ماهیان نورس:
بچه ماهیان کپور نقره ای ۴ روزه با طولی معادل ۱۰ میلی متر از هچری تولید گردیدند. آنها با نسبت ۱۵۰ قطعه در هر متر مکعب در استخرهای بارور شده ذخیره سازی شدند. قبل از ذخیره سازی، جهت آنالیز زئوپلانکتونهای موجود در آب بارور شده، از آب استخر نمونه گیری بعمل آمد. بعد از ذخیره سازی بچه ماهیان نورس توسط شیره سویا و سویای خرد وله شده ( به عنوان غذای مکمل) غذا دهی شدند. این استخر مانند استخرهای پرواری صید و نمونه گیری شده و درصد بقاء گزارش گردید.
نتایج:
نتایج حاصل از آنالیز زئوپلانکتونها قبل و بعد از بارور سازی در جداول مندرج در پیوست این مقاله آمده است. در برآوردی که انجام شد، درصد بقاء بچه ماهیان نورس ۸۶% ثبت گردید. طول متوسط بچه ماهیان انگشت قد ۸/۲۸ میلی متر با وزن متوسط ۲۱/۰ گرم بود. اطلاعات و مطالب راجع به برداشت و نیز جزئیات مربوط به استخر نوزادگاهی در جداول آمده است. بقاء و رشد ماهیان جوان نتیجه عملکرد خوب غذاهای طبیعی قابل دسترس در استخر در اولین زمانهای تغذیه می باشد. همچنین کیفیت غذا از کمیت آن خیلی مهم تر است و بقاء بچه ماهیان نورس بستگی به غذای مناسب و باکیفیت دارد. استخرهای نوزادگاهی قبل از بارورسازی خالی از هر گونه زئوپلانکتون درشت بوده اند (شاید یک عدد در هر لیتر) ، زئوپلانکتونهایی که درمراحل میانی پرورش بچه ماهیان نورس کپور نقره ای بسیار ضروری هستند اما بعد از کود دهی تعداد قابل ملاحظه ای از زئوپلانکتونهای درشت از جمله کلادوسراها و کپه پوداها ( که در اولین مراحل تغذیه رشد بچه ماهیان نورس را پشتیبانی می کنند ) در آب استخر بوجود می آید. مصرف دائم سویای خرد شده یا شیره سویا، تولید غذاهای طبیعی و نیز رشد بچه ماهیان را در استخرها تضمین می کند. آب کافی و غیر آلوده همراه با دمای مناسب و دلخواه از دیگر عوامل پشتیبان رشد بچه ماهیان است.بطور خلاصه می توان نتیجه گرفت که تولیدات زئوپلانکتون حاصل از کود دهی می تواند دلیل اصلی رشد و بقای بچه ماهیان جوان در استخر نوزادگاهی باشد. کیفیت خوب آب و مدیریت مناسب از دیگر فاکتورهایی هستند که به کسب موفقیت کمک می کنند.پرورش بچه ماهیان تحت شرایط آب مناسب و کود دهی خوب معمولاً موفقیت آمیز می باشد. اما برای حاصل شدن نرخ بقای مناسب و رشد مداوم، آماده سازی دوره ای بستر استخر بسیار مهم می باشد.
نتیجه گیری نهایی:تولید کپور در آسیا تحت سیطره کپور چینی است و درصد بازماندگی و رشد بالای بچه ماهیان نورس در استخرهای نوزادگاهی احتمالاً دلیل محکمی برای افزایش ذخیره سازی و افزایش تولید آبزی پروری است. تکنولوژی که در استخرهای نوزادگاهی بچه ماهیان نورس کپور دنبال شد یک تکنولوژی آزمایشی بود که بطور عملی دراین مطالعه بررسی گردید.باروری طبیعی همراه با استفاده از غذاهای مکمل می تواند فاکتور اصلی در ظهور موفقیت در پرورش بچه ماهیان نورس کپور باشد.

 منبع: شقایق نوروزی
کارشناس اداره کل آموزش و ترویج
Infofish International no. ۶/۲۰۰۴
پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران