نهان‌شناسی یا علوم خَفیّه یکی از دو شاخهٔ علوم در تقسیمات باستانی است. شاخهٔ دیگر، یعنی علوم جَلیّه، به طب و منطق و هندسه و غیره مربوط است قوانین مشخصی داشت و در کتاب‌ها نوشته و در مکاتب تدریس می‌شد، ولی علوم خفیه ـ که علوم غریبه نیز نامیده می‌شوند ـ به نیروهای مافوق طبیعت می‌پردازد و اسرار آن در نزد عالمانش پنهان می‌ماند.
باور اکثریت دانشمندان امروزی بر این است که توضیحات و ادعاهای نهان‌شناسی با علم امروزین سازگاری ندارد و از راه‌های علمی بر مبنای روش‌های علوم امروزی اثبات‌پذیر نیست زیرا علوم امروزی بیشتر به نوعی ادامه دهندهٔ مسیر پوزیتیویسم (تجربه‌گرائی) صرف جهت رسیدن به حقایق هستند و با توجه به نسبی و ناقص بودن علوم امروزی نمی‌توان دلیل محکمی بر وجود یا عدم وجود چیزی که در این دایره (تجربه‌گرائی) نمی‌گنجد آورد.
شاخه‌های نهان‌شناسی اینهاست:
  • کیمیا: کوشش در دگرش (تبدیل) کانی‌ها و فلزات، علم اکسیر.
  • لیمیا: تبدیل قوای فاعل به مفعول یا بالعکس، علم طلسمات.
  • هیمیا: احوال ستارگان و حیوانات مرتبط با آنها، علم تسخیرات.
  • سیمیا: راز و رمز اعداد دیدن و تصرف موجودات تخیلی، علم خیالات.
  • ریمیا: تردستی یا علم شعبدات.

پنج حرف اول نام این شاخه‌ها که «خمسهٔ مُحتجبه» نامیده می‌شدند، عبارت «کُلَه سِر» را می‌سازد که به معنی مجموعهٔ اسرار است.[۱]
علوم و فنونی مثل طالع‌بینی، جفر (عددشناسی) و رمل در رابطه با علوم شکل گرفتند و استفاده می‌شوند
دانشمندان و علوم خفیه

از قدیمی‌ترین نام‌هایی که با علوم خفیه پیوند خورده، نام بلیناس حکیم است، که در منابع بسیاری از جمله کتاب الفهرست (تألیف در ۳۷۷ هجری) [۲] و تاریخ الحکماء[۳] به عنوان بنیان‌گذار علوم غریبه یاد شده است. در میان دانشمندان ایرانی نیز ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی و شیخ بهائی در مورد علوم غریبه آثاری دارند. ابن سینا رسالهٔ کنوزالمعزمین را دراین مورد نوشت و قسمت‌هایی از کشکول شیخ بهایی به علوم غریبه و خواص اسماء حسنی اختصاص دارد. [۴]

یادداشت‌ها

  1. ↑ تناولی، ص ۱۷
  2. ↑ الفهرست، ص. ۳۷۳، ۴۳۴ و ۵۰۳
  3. ↑ تاریخ الحکما، ص. ۶۴ و ۱۱۹
  4. ↑ تناولی، صص. ۱۸-۱۹

منابع

  • علی‌اکبر دهخدا، لغتنامه دهخدا.
  • پرویز تناولی، طلسم: گرافیک سنتی ایران، نشر بن‌گاه، ۱۳۸۵، isbn ۹۶۴-۹۶۳۸۳-۴-۲
  • ابوالحسن جمال‌الدین علی‌بن یوسف قفطی، تاریخ الحکما، تهران ۱۳۴۷
  • ابوالفرج محمدبن اسحق الندیم، الفهرست، تهران ۱۳۹۳ ه‍.ق