پروفسور دكتر محمد حسين فرجاد با پذيرش اينكه انسان موجودي است زيستي، رواني و اجتماعي بايد قبول كرد كه روان و رفتار انسان متأثر از موارد فوق است. استرس يا فشار رواني نيرويي است كه چون فشار آن بر هر قسمتي از بدن وارد شود كار آن را مختل مي كند و زمينه استرس را در انسان فراهم مي آورد. هر عملي كه موجب برهم خوردن تعادل رواني انسان و تغييرات سريع احساسي عاطفي ، خلقي، رفتاري شود، استرس زاست. هم چنين عدم توانايي در برقراري ارتباط با ديگران، احساس خود كم بيني، ترس از اظهار وجود، از دست دادن اعتماد به نفس و نوميدي استرس زاست.شهرنشيني و پيشرفت تمدن امروز، دگرگوني روابط اجتماعي، به خصوص زندگي در شهرهاي بزرگ و پرجنجال، فشارهاي جسمي، رواني ناشي از ترافيك و آلودگي هاي هوا امواج و صدا به خصوص دركاركنان سازمان هواپيمايي و اثرات آن بر روان و رفتار انسان، موجبات تشديد استرس را فراهم مي كنند.در حال حاضر عوامل مولد استرس در جهان نسبت به گذشته بيشتر شده است. زيرا بعضي از مكانيسمهاي سنتي كه به مردم كمك مي كرد تا با فشارهاي رواني مقابله كنند به تدريج رو به نابودي مي رود. امروزه مشكلات شغلي و اقتصادي، تغييرات سريعي را به وجود آورده و ارزشهاي انساني و اعتقادات اميد بخش گذشته را از بين برده و به ضعف روابط انساني و بي تفاوتي انسانها نسبت به يكديگر حتي خويشاوندان نزديك منجر شده و زمينه هاي استرس را فراهم آورده است.رشد شهر نشيني، مشكلات ناشي از بي عدالتي و تبعيض در محيط كار و زندگي با رشد فزاينده اعمال خشونت آميز در شهرها نيز باعث ايجاد ترس و فشارهاي رواني شده كه در نهايت بر سلامت و بهداشت رواني انسان لطمه مي زند. بنابراين تلاش براي مقابله با نارضايتي هاي حاصله از اين گونه مشكلات غالباً نا موفق مي ماند.از عوامل مولد استرس علاوه بر موارد فوق مي تواند مرگ عزيزان، ستيزه و جدايي در كانون خانواده ، ترس از بيكاري، نداشتن امكانات مناسب زيست اجتماعي در ايجاد استرس دخالت دارد. همچنين شهر نشيني و سكونت در محله هاي شلوغ و پرجمعيت ترافيك سنگين در راه خانه و محيط كار، همگي استرس زاست.اميد است تحقيقات آينده ما را راهنمايي كند كه چگونه ميتوان با كاهش فشارهاي رواني سلامت جسم و روان را در محيط كار تأمين كرد.استرس موجب اختلالات جسمي چون ضربان قلب و اختلال در تنفس و گوارش و احساس دردهاي استخواني و جسمي مي شود. متأسفانه اكثريت مردم حتي جوانان دچار استـرس هستند كه اگــر شدت يابد آنها را بيمار و ناتوان مي كند. شرايط و موقعيت هايي كه موجب افزايش و تشديد استرس مي شود بايد براي آنها روشن شود و شيوه هاي حل آن براي آنها بازگو شود. استرس با سن، جنس، وضعيت تأهل، رضايت از شغل، وضعيت مسكن، تحصيلات، تعادل بين ميزان در آمد و هزينه زندگي در ارتباط است. افسردگي، ا ضطراب،وسواس، پرخاشگري و دردهاي جسمي به دليل استرس تشديد مي شوند. استرس عامل عمده كاهش كميت و كيفيت نيروي انساني و انرژي در كار و زندگي مي شود. به عبارت ديگر ميزان درآمد بهره وري را كم مي كند.نشانه هاي استرس: داشتن فشارهاي عصبي، فكري و عاطفي، بي جهت دلشوره داشتن، احساس درد در ناحيه قلب، گردن، سينه، كتف و دست يا پا، زود به گريه افتادن، احساس تنهايي و غمگيني كردن، احساس خستگي و كوفتگي در عضلات، بد خوابي دير به خواب رفتن و كم خوابي. مشكل تصميم گرفتن، كرخ شدن قسمتهايي از بدن و عضلات، نارضايتي از محيط كار و زندگي. در برخورد با همكاران و اعضاء خانواده زود عصباني شدن، نگران آينده خود و اعضاء خانواده بودن، خود خوري كردن، بيقرار بودن، افسرده بودن، اضطراب داشتن و پرخاشگري، سوءظن داشتن و بدگمان بودن، نداشتن ثبات عاطفي خلقي و رفتاري مناسب، لرزش و پرش عضلاني داشتن، ضعف ميل جنسي، پيري و مرگ زود رس همگي از نشانه هاي استرس هستند. با توجه به تفاوتهاي فردي بين مردم همه نشانه ها در يك نفر ديده نمي شود بلكه در هر فردي تعدادي از اين نشانه ها مشهود است اين نكته را نمي توان فراموش كرد كه در جامعه شهري و صنعتي امروزي استرس بخشي از زندگي اكثريت مردم شده است كه بر اثر تقابل انسان با محيط كار و زندگي پديد مي آيد و بايد با متخصص استرس مشاوره كرد و گرنه مي تواند عامل خطرناك برا ي سلامت جسمي و رواني انسان شود.پيشگيري و كاهش استرس:« تا وجودم هست بايد با آرامش زندگي كنم » هدف از آرام زيستن درمان تألمات احساسي عاطفي است بايد از شدت فشارهاي رواني بكاهيم و آنها را از بين ببريم و گرنه زندگي پر استرس و بي معني مي گردد و اين حاصل نمي شود مگر با ايجاد روابط انساني در محيط كار و زندگي. در اين ارتباط توجه به سه عنصر ( محيط، افكار و واكنش هاي جسمي رواني) ضروري است.با ارتباط انساني و انتخاب شغل و شيوه هاي مناسب زندگي مي توان از استرس هاي بي مورد احتراز جست. شغل هاي اجرايي داشتن و پست هاي مهم و عاليرتبه انسان را در معرض بيشترين ميزان استرس عاطفي قر ار مي دهد. مشاغلي كه احساس فوريت هاي زماني را در ضرب العجل هاي محدودي طلب مي كنند خطرناكند. مطالعات و تحقيقات نشان مي دهد كه سكته هاي قلبي و مغزي و بيماريهاي شريانهاي قلب در افرادي كه به اين گونه حرفه ها مشغولند شايعتر است. كار زياد بر سلامت جسم و روان اثر منفي مي گذارند و انسان را رنجور مي كند اما اگر كار زياد تشويق و اعتبار عمومي براي انسان به ارمغان آورد به وي احساس رضايت مي بخشد و او را به نوعي در موقعيتي كه شغلي رضايت بخش و مورد علاقه انسان باشد صدق مي كند ولي اگر شغل رضايت بخش و مورد علاقه فرد نباشد عامل عمده اي براي بروز استرس هاي عاطفي، افسردگي و اضطراب خواهد شد به خصوص افرادي كه به دلايل مادي ناچارند به چنين مشاغلي تن دهند و كارآيي خوبي هم ندارند واغلب اين عدم كارآيي موجب مي شود كه مورد انتقاد و تحقير هم قرار گيرند و اين خود عامل پيدايش استرس هاي عاطفي شديدتري در آنها ميشود.احساس رضايت و شادكامي در زندگي و كار از مهم ترين عواملي است كه سلامت جسم و روان انسان را تحت تأثير قرار مي دهد. تحقيق نشان داده است بيماري شريانهاي قلب كه در كاهش طول عمر مؤثر است بر عكس در افرادي كه زندگي شاد و آرامي دارند و از شغل خود راضي هستند و داراي ارتباط اجتماعي مطلوب خود هستند طول عمر بيشتري دارند.بنابراين براي حفظ سلامت روان و رفتار و پيشگيري از استرس اين توصيه ها پيشنهاد مي شود:انسان بودن و انساني فكر كردن و رفتار انساني داشتن، تغذيه خوب به خصوص خوردن شير صبح و عصر و ماست ظهرو شب چون تمام تركيبات داروهاي آرام بخش در شير و ماست وجود دارد. به ويژه براي كاركنان صنعت هواپيمايي كه در معرض آلودگيهاي صدا، هوا و امواج هستند. شنا حداقل دو بار در هفته، موسيقي آرام بخش و پياده روي در پاركها و مراكز سرسبز، اسكي، معاشرت با دوستان و خويشاونداني كه از بودن با آنها شادمان مي شويد، بدون تشريفات زائد، ضد استرس وآرام بخش هستند. هر يك از موارد فوق به گروهي از افراد احساس خوشي وشادكامي مي دهد. حفظ سلامت جسم و روان، شركت در جلسات سرور و شادماني بهترين آرام بخش است چون احساس شادكامي و رضايت به ارمغان مي آورد. استفاده صحيح از اوقات فراغت و تعطيلات در حدود امكانات كه بخشي از شيوه صحيح زندگي و عامل ايجاد و حفظ سلامت روان است و ضد استرس مي باشد.در واقع همه موارد بايد شامل اعمالي باشد كه فرد دوست دارد و مي خواهد آنها را انجام دهد.