دیوان اشعار خاقانی

[sorna]

ای دل ای دل هلاک تن کردی

بس کن ای دل که کار من کردی

سر من زان جهان همی آید

که ره جان به پای تن کردی


از سگان کی به زهره‌ی شیر

که شکار آهوی ختن کردی


شب مهتاب چون به سر بازی

قصد خورشید غمزه زن کردی


در شبستان آفتاب شدی

آه من آسمان شکن کردی


گر سلیمان نه‌ای به دیودلی

در پری خانه چون وطن کردی


لاجرم بهر یک شبه طربت

برگ صد سالم از حزن کردی


توئی آن مرغ کآتش آوردی

خود به خود قصد سوختن کردی


تیشه در بیشه‌ی بلا بردی

هر سر شاخ بابزن کردی


دانه‌ی دست پایدام تو گشت

از که نالی که خویشتن کردی


ای چو زنبور کلبه‌ی قصاب

که سر اندر سر دهن کردی


سخن اندر زر است خاقانی

تو همه تکیه بر سخن کردی

[sorna]

خاک بغداد در آب بصرم بایستی

چشمه‌ی دجله میان جگرم بایستی

سفر کعبه به بغداد رسانید مرا

بارک الله همه سال این سفرم بایستی


قدر بغداد چه داند دل فرسوده‌ی من

بهر بغداد دلی تازه‌ترم بایستی


لیک بی‌زر نتوان یافت به بغداد مرا

پری دجله به بغداد زرم بایستی


پرده‌ها دارد بغداد و در او گنج روان

با همه خستگی آنجا گذرم بایستی


چون زکاتی به من از گنج روان می‌ندهند

نقب زن گنج روان را نظرم بایستی


نظری خواستم از دور نه بوس و نه کنار

آخر از دولت عشق این‌قدرم بایستی


بر لب دجله بسی آب بد از چشمه‌ی نوش

یارب آن چشمه‌ی نوش آب‌خورم بایستی


ماه در کشتی و کشتی ز بر دجله روان

اشک من گوید کشتی زرم بایستی


من دیوانه نشینم که مه نو نگرم

گویم آنجا که نهد پای، سرم بایستی


مال من دزد ببرد و دل من عشق ربود

وقت را زین دو یکی ما حضرم بایستی


جگرم خشک شد از بس سخن‌تر زادن

سخن تر چکنم؟ زر ترم بایستی


بس کنی ای همت خاقانی ازین عشق مگوی

کز دل گمشده باری خبرم بایستی

[sorna]

شوریده کرد ما را عشق پری جمالی

هر چشم زد ز دستش داریم گوشمالی

زنجیر صبر ما را بگسست بند زلفی

بازار زهد ما را بشکست عشق خالی


با سرکشی که دارد خوئی چه تندخوئی

الحق فتاد ما را حالی چه صعب حالی


امروز پیشم آمد نالان و زار و گریان

حالی بسوخت جانم کردم ازو سؤالی


گفتم که ای نگارین این گریه بر چه داری

گفتا که بی‌جمالت روزی بود چو سالی


یارب چه صورت است آن کز پرتو جمالش

هر دیده‌ای به رنگی بیند ازو خیالی


خاقانی آفرین گوی آن را کز آب و خاکی

این داندآفریدن سبحانه تعالی

[sorna]

ای راحت جان‌ها به تو، آرام جان کیستی

دل در هوس جان می‌دهد، تو دلستان کیستی

ای گلبن نادیده دی اصل تو چه وصل تو کی

با بوی مشک و رنگ می از گلستان کیستی


از از بتان دلخواه تو، در حسن شاهنشاه تو

ما را بگو ای ماه تو، کز آسمان کیستی


بگشا صدف یعنی دهن بفشان گهر یعنی سخن

پنهان مکن یعنی ز من تا عشق‌دان کیستی


چون زیر هر مویی جدا یک شهر جان داری نوا

خامی بود گفتن تو را جانا که جان کیستی


با مایی و ما را نه‌ای، جانی از آن پیدا نه‌ای

دانم کز آن ما نه‌ای، برگو از آن کیستی


خاقانی از تیمار تو حیران شد اندر کار تو

ای جان او غم‌خوار تو، تو غم‌نشان کیستی

[sorna]

ای سرو غنچه لب ز گلستان کیستی

وی ماه روز وش ز شبستان کیستی

با لعل نیم ذره‌ی خندان چو آفتاب

سایه نشین دیده‌ی گریان کیستی


ای آیتی که سجده کنم چون رسم به تو

گویی کز ایزد آمده در شان کیستی


پشت من از زبان شکسته شکست خورد

خردی هنوز طفل زبان دان کیستی


مهری نه بر زبانت و مهری نه بر دلت

بی‌شرم کودکی ز دبستان کیستی


چون شانه‌ی سر است گل آلود پای دل

جویای آنکه آینه‌ی جان کیستی


دوشت نیاز این جگر سوخته نبود

امشب به وعده‌ی دل بریان کیستی


خاکی دلم در آتش و خون آب می‌شود

تا تو کجائی امشب و مهمان کیستی


از دیده جرعه دان کنم از رخ نمک‌ستان

تا نوش جام و خوش نمک‌خوان کیستی


محراب جان مایی ازین مایه آگهم

آگه نیم که صورت ایوان کیستی


بر هر صفت که داری خاقانی آن توست

ای از صفت برون شده تو آن کیستی

[sorna]

ای ترک دلستان ز شبستان کیستی

خوش دلبری، ندانم جانان کیستی

بس نادره نگاری، بس بوالعجب بتی

ما را بگو که لعبت خندان کیستی


ای آنکه در صحیفه‌ی حسن آیتی شدی

گوئی کز ایزد آمده در شان کیستی


ای تازه گلبنی که شکفتی به ماه دی

با این نسیم خوش ز گلستان کیستی


از کافری به سوی مسلمانی آمدی

اینجا برای غارت ایمان کیستی


جهان‌ها در آرزوی تو می‌بگسلد ز هم

چون گویمت که بسته‌ی پیمان کیستی


دوش از برم برفتی و بر خوان نیامدی

امشب بگو کجائی و مهمان کیستی


خاقانی آن توست بهر موجبی که هست

معلوم کن ورا که تو خود ز آن کیستی

[sorna]

کردی نخست با ما عهدی چنان که دانی

ماند بدان که بر سر آن عهد خود نمانی

راندی به گوش اول صد فصل دل‌فریبم

و امروز در دو چشمم جز جوی خون نرانی


آن لابه‌های گرمت ز اول بسوخت جانم

زیرا که همچو آتش، یک‌سر همه زبانی


از تو وفا نخیزد، دانی که نیک دانم

وز من جفا نیاید، دانم که نیک دانی


از خون من فرستی هردم نواله‌ی هجر

یک ره به خوان وصلم ناکرده میهمانی


هستم بر آنکه خود را بی‌تو ز خود برآرم

هرچند می‌سگالم تو نیز هم برآنی


خاقانی این جفاها از تو عجب ندارد

کاخر نه در جهانی، پرورده‌ی جهانی

[sorna]

یکی بخرام در بستان که تا سرو روان بینی

دلت بگرفت در خانه برون آتا جهان بینی

چو رفتی سوی بستان‌ها یکی بگذر به گورستان

که گورستان همی گوید بیا تا دوستان بینی


بسی بادام چشمانند به دام مرغ حیرانند

بسا پسته دهانان را تو بربسته دهان بینی


امیری را که بر قصرش هزاران پاسبان بودند

تو اکنون بر سر گورش کلاغی پاسبان بینی


سر تابوت شاهان را اگر در گور بگشایند

فتاده در یکی کنجی دو پاره استخوان بینی


احد گویان صمد جویان همه زیر زمین رفتند

تو مهرویان مهوش را در این خاک گران بینی


چه دل بندی در این دنیا ایا خاقانی خاکی

که تا بر هم نهی دیده نه این بینی نه آن بینی

[sorna]

زره‌ی زلف بر قبا شکنی

آه در جان آشنا شکنی


ببری آب سنگ ما کز دل

سنگ سازی، سبوی ما شکنی


دست و ساعد گرفته دو نان را

بگذری بازوی وفا شکنی


از سر عجب هر زمان با خود

عهد بندی که عهد ما شکنی


ننوازی دلی، چرا سوزی

نخری گوهری، چرا شکنی


در کمین شکست دلهایی

دل فدای تو باد تا شکنی


دل من نیست کن که مصلحت است

چو نبینی دلی، کجا شکنی


عاشق محتشم بسی داری

پل همه بر من گدا شکنی


به سزا گوهری است خاقانی

چندش از سنگ ناسزا شکنی

[sorna]

این چه شور است آخر ای جان کز جهان انگیختی

گرد فتنه است اینکه از میدان جان انگیختی

معجز حسن آشکارا کردی و پنهان شدی

خوش نشستی چون قیامت در جهان انگیختی


آتش از شرم تو چون گل در خوی خونین نشست

زان خطی کز عارض آتش فشان انگیختی


دیده‌ام کافور کز هندوستان خیزد همی

تو ز کافور ای عجب هندوستان انگیختی


ز آن دل چون سنگ و آهن در دلم آتش زدی

پس به باد زلف از آتش ارغوان انگیختی


پشت بنمودی و خون‌ها راندی از مژگان مرا

تا ز روی خاک نقش پرنیان انگیختی


صبح‌گاهی ساز ره کردی و جانم سوختی

آن، چه آتش بود یارب کان زمان انگیختی


هم کمر بستی و هم آشوفتی زنبوروار

تا مرا زنبور خانه در روان انگیختی


ای بسا اشک و سرشکا، کز رکاب و زین خویش

از دل خورشید و چشم آسمان انگیختی


موج‌ها دیدی که چون خیزد ز دریا هر زمان

سیل خون از چشم خاقانی چنان انگیختی


در تب هجرانش افکندی و آنگه مهر تب

از ثنای خسرو صاحب‌قران انگیختی