از سال 1960، دامداران با پي بردن به اهميت تلقيح مصنوعي و مزاياي آن، استقبال قابل توجهي از اين مورد نموده كه از آن زمان تاكنون اين كار به سرعت در بين گاوداران رايج گشته و به صورت امري متداول درآمده است. در ايران نيز اين تكنيك در تمامي گاوداري هاي صنعتي و برخي گاوداري هاي نيمه صنعتي مورد استفاده قرار مي گيرد.
استفاده از روش تلقيح مصنوعي به سرعت جايگزين گاو نر شده و فوايد بسياري براي گاوداران دارد. زيرا با اين روش، فحلي گاو در زمان مناسب و حتي در حين فعاليت هاي روزمره گاوداري شناسايي شده و تلقيح صورت مي گيرد. هزينه پايين عمليات تلقيح مصنوعي، ثبت دقيق زمان تلقيح و آبستني و تهيه شناسنامه توليدمثلي دقيق براي گاو، استفاده از اسپرم هاي پروف شده با ارزش اصلاحي بالا، توليد شده توسط كمپاني هاي معتبر اسپرم (بالاخص كه اخيرا اسپرم هاي تعيين جنسيت شده كه تحولي اساسي در صنعت گاوداري ايجاد خواهد كرد) و كنترل بيماري هاي توليدمثلي از مهمترين مزاياي اين روش مي باشد.
مهمترين عيب اين روش اين است كه برخي تكنسين ها و افراد آموزش ديده تلقيح مصنوعي، علم خود را در روش هاي كاربردي اين تكنيك افزايش نداده و تنها به مهارت عملي خويش تكيه مي نمايند. در نتيجه علي رغم صرف هزينه، امر تلقيح از موفقيت خوبي برخوردار نمي گردد كه اين مساله سبب كاهش درصد آبستني كه يكي از شاخص هاي مديريت مطلوب گاوداري است، مي گردد.
در صورتي نسبت هاي استاندارد براي آبستني گله به دست خواهد آمد كه همراه با كسب مهارت هاي عملي تلقيح مصنوعي، اصول بهداشتي و تكنيكي اين كار نيز توسط ماموران تلقيح رعايت گردد. بنابراين عمليات تلقيح مصنوعي كاملا بايد زير نظر دامپزشك و مدير توليد گاوداري باشد. به طوري كه كنترل ثبت دقيق اطلاعات توليدمثلي از اهم وظايف مديريت توليد و كنترل كافي عمليات تلقيح و آموزش تكنيك هاي جديد در زمينه تلقيح مصنوعي به عهده دامپزشك فارم خواهد بود.
امروزه كمپاني هاي معتبر بسياري در امر تهيه و توزيع اسپرم در كل دنيا فعاليت مي نمايند كه اسپرم را تحت شرايط كنترل شده استاندارد توليد و به همراه كليه اطلاعات مورد لزوم (كاتالوگ اسپرم) به گاودار عرضه مي نمايند.
با اين همه، در صورتي كه كار با اسپرم به دقت صورت نگيرد، اسپرم ها به سرعت فاسد شده و درصد گيرايي اسپرم و عمليات تلقيح مصنوعي گله با توجه به هزينه هاي صورت گرفته با مشكل مواجه مي گردد.
نحوه ي نگهداري و مواظبت از اسپرم منجمد، مخزن ازت مايع و ساير وسايل مورد استفاده نقش به سزايي در نتايج حاصل از تلقيح مصنوعي گاو دارد. زماني كه اسپرم منجمد خريداري شده به مخزن ازت مايع گاوداري منتقل گرديد، حفظ و كنترل كيفيت آن وظيفه تكنسين مربوطه خواهد بود.
معمولا كمپاني هاي توليد اسپرم، اسپرم را در پايوت هاي 25/0 و 5/0 ميلي ليتر و طول 7/13 سانتيمتر بسته بندي مي كنند. اين حجم از اسپرم منجمد شده داراي تعداد كافي از اسپرماتوزوئيدهاي زنده است كه اگر به نحو صحيح و در زمان مناسب فحلي در رحم گاو قرار داده شود، منجر به آبستني مي گردد.
در زمان تلقيح بايد پايوت را از تانك ازت مايع خارج و براي ذوب شدن در حداقل زمان ممكن در ظرف آب 35 درجه سانتي گراد قرار داد. لذا مامور مربوطه بايد با حداكثر مهارت و سرعت اين كار را انجام دهد تا اينكه اسپرم ها در معرض نوسانات دمايي خارج از تانك ازت قرار نگيرند.
ظرف آب گرم بايد در نزديكي مخزن ازت مايع قرار گرفته و محل باكس تلقيح حتي الامكان سرپوشيده و بادگير نباشد تا اينكه تغييرات آب و هوا در فصول سال در كيفيت دماي محل تلقيح تاثير چنداني نداشته باشد.
اسپرم هاي منجمد كه در دو نوع ml 25/0 و ml5/0 مي باشد در حرارت 35 درجه سانتي گراد حداقل به ترتيب 20 و 40 ثانيه نياز است تا از حالت اسپرم منجمد به مايع و حدود درجه حرارت بدن برسد. سريع بودن تغيير حالت اسپرم از جامد به مايع سبب مي شود مقدار تلفات اسپرماتوزوئيد به حداقل برسد و در نتيجه درصد گيرايي تلقيح بالا رود. البته تكنسين تلقيح بايد براساس دستورالعمل هاي صادره توسط شركت هاي توليدكننده اسپرم عمل نمايد، اما برنامه كلي شركت ها به صورت دستورالعمل بالا مي باشد.
ظرف چند دقيقه حداكثر (15 دقيقه) پس از ذوب كردن اسپرم بايد عمليات تلقيح صورت پذيرد. مهمترين مساله، حفاظت از شوك سرما بعد از مرحله ذوب كردن است. مجددا اهميت سرپوشيده بودن جايگاه تلقيح گاو يادآوري مي گردد.
درجه حرارت مطلوب دماي محيط 25 درجه سانتي گراد
درجه حرارت بدن دام 38 درجه سانتي گراد
آب 35 درجه سانتي گراد
ازت مايع 196- درجه سانتي گراد
به صورت خلاصه اهم توصيه هاي كاربردي به شرح ذيل خواهد بود:
1- تهيه ليست اسپرم هاي موجود در تانك ازت و آشنايي مامور تلقيح با نحوه دسته بندي اسپرم ها در تانك ازت.
2- قبل از شروع به عمليات تلقيح مصنوعي ضدعفوني و شعله زني با الكل تمامي وسايل مورد استفاده در تلقيح كه از اهم موارد مي باشد.
3- بالا آوردن كوبلت محتوي اسپرم ها تا زير خط انجماد تانك ازت مايع و سرعت عمل مامور تلقيح در زمان برداشتن پايوت اسپرم از داخل كوبلت ها.
4- استفاده از انبر مخصوص جهت برداشتن پايوت.
5- حداكثر زمان بستن درب تانك ازت 10-8 ثانيه مي باشد.
6- اسپرم خارج شده از تانك ازت را به هيچ وجه نبايد مجددا به داخل آن برگرداند.
7- در هر زمان فقط يك پايوت را از انجماد خارج كنيد و حتما از يك دماسنج الكلي جهت تنظيم دماي آب استفاده نماييد.
8- دقت نماييد كه درجه حرارت سرنگ تلقيح با درجه حرارت آب يكسان باشد. براي اين كار مي توان از درجه حرارت بدن به همراه استفاده از يك حوله كاغذي يا پارچه تميز استفاده نمود تا از تغييرات عوامل جوي حفظ شود.
9- از يك دستمال كاغذي مناسب يا پنبه استريل جهت خشك و محافظت كردن پايوت استفاده نماييد. وجود يا آلوده شدن به آب سبب مرگ اسپرماتوزوئيدها و كاهش قدرت باروري آنها مي گردد.
10- مامور تلقيح بايد سعي نمايد تمامي عمليات مزبور با نظم و ترتيب و سرعت كافي انجام پذيرد.
11- هر دو هفته يك بار سطح ازت تانك را بازرسي نماييد.



نويسنده: رحيم رزم آرا
مجله كشت و صنعت