فحل خاموش یکی دیگر از مشکلات مهم دامداران میباشد. اغلب دامداران ادعا میکنند که با وجود کنترل دقیق، دامهای آنها علائمی از فحل نشان نمیدهند.
به فحل خاموش در زبان علمی و لاتین Anoestrie گفته میشود که بنا بدلایل، به دو زیرگروه ذیل تقسیم میگردد:

• Acycly : آسیکلی به ناتوانی تخمدانها و بی علائم بودن دوره فحل اطلاق میگردد.
آسیکلی فیزیولوژیک و آسیکلی پاتولوژیک

• Anaphrodisy : در آنافرودیزی فعالیت تخمدانها موجود است ولی دوره فحل یا کلاً بی علائم یا کم علائم است.

آنافرودیزی را به دو زیرگروه ذیل تقسیم میکنند:

• فحل خاموش حقیقی
• فحل خاموش ظاهری

آسیکلی فیزیولوژیک:

آسیکلی حالت نرمال دامهای جوان قبل از رشد بلوغ آنها میباشد. همچنین آسیکلی حالت نرمال در بارداری تحت ترشح هورمون پروژسترون از جسم زرد فعال روی تخمدان دامها میباشد. هر دو مورد حالت فیزیولوژیک غیرفعال تخمدانها میباشد. در اولین هفته پس از زایمان نیز تخمدان غیرفعال فیزیولوژیک میباشد. در سنین بالا هم تخمدانها غیرفعال فیزیولوژیکی میباشند (یائسگی)، این حالت فیزیولوژیک در دامها اغلب دیده نمیشود زیرا دامها تا رسیدن به این سن از دیدگاه اقتصادی از دام جدا میشوند.

آسیکلی پاتولوژیک:

آتروفی (Atrophy) و دیستروفی (Dystrophy) دو دلیل عمده آسیکلی پاتولوژیک میباشد. تحلیل بافت تخمدان تحت آتروفی دلایل متعدد دارد. آتروفی بیشتر در دامهای جوان و تلیسه بدلیل تغذیه نادرست (کیفیت نامناسب و تغذیه یکجانبه) و شرایط محیطی ناسازگار (گرما و رطوبت بیش از حد، کمبود نور) دیده میشود حال آنکه دیستروفی در گاوهای با توانایی شیردهی بالا بدلیل جیره غذایی نادرست، شرایط محیطی ناسازگار (گرما و رطوبت بیش از حد، کمبود نور) و دارای زایمانهای دشوار دیده میشود.
یکی از دلایل دیگر آسیکلی پاتولوژیک سیستهای تخمدان میباشد. دلایل اصلی پیدایش سیستهای تخمدان توانایی شیردهی بیش از حد دام، شرایط نامتعادل تغذیه (کمبود کالری و انرژی، کمبود کاروتین، کمبود سدیم همزمان با مقدار مازاد پتاسیم) و شرایط ناسازگار محیطی بشمار میآید بخصوص وقتی از دام با بنیه (Constitution) ضعیف در شرایط ناسازگار محیطی بازدهی شیردهی بیشتری مطالبه میگردد.

فحل خاموش حقیقی:

دلیل اصلی آن عدم اجرای صحیح و نقص در نگهداری دام (مانند کمبود نور در اسطبل بخصوص در دامهای تلیسه، کمبود تحرک در دامداریهای مطلقاً اسطبلی و بدون چراگاه، نگهداری بیش از حد دام در اسطبل و در نتیجه تنگی جا، گرما و رطوبت بیش از حد بخصوص در فصول گرم سال) و تغذیه دام از لحاظ کیفی و کمی میباشد. نتیجه آن استرس بیش از حد دامها است. ترشح آدرنالین هورمون استرس سبب اختلال در سیکل نرمال جنسی دام و در نهایت تاثیر آن برروی تخمدانها و نارسایی رشد تخمک در تخمدان و اختلال در تولید هومون جنسی استروژن میباشد.
التهاب های مزمن نهفته و بیماریهای پارازیتی نیز تاثیر بسزایی در روند دوره فحل دارند. این دامها دارای فعالیت نرمال تخمدان در طی یک دوره جنسی میباشند ولی علائم آشکار فحل را ندارند.

فحل خاموش ظاهری:

این دامها نه تنها دارای فعالیتهای نرمال تخمدانی میباشند بلکه علائم برونی فحل را نیز دارند و مشکل اصلی از جانب دامدار میباشد.
کنترل دوره فحل بی دقت، ناکافی و ناآگاهانه میباشد و زمان کنترل کوتاه است. کنترل سه بار روزانه و هر بار بمدت 20 دقیقه برای اغلب دامداران مشکل و زمان گیر است.
دلایل ساختمانی دامداری نیز بی تاثیر نمیباشد زمین نامسطح و ناهموار و سقف های کوتاه و کنترل مرتب سم دامها بسیار با ارزش و مفید و سودمند میباشد.

مبارزه با فحل خاموش :

با یک برنامه کنترل دقیق دام و دامداری میتوان فحل خاموش را مبارزه کرد و از کاربرد بی دلیل داروهای هورمونی پرهیز نمود زیرا این داروها علت اثرات منفی جانبی متابولیکی میباشند.

برنامه مبارزه با فحل خاموش در دامداری و گله

• افزایش و تشدید کنترل فحل
• وجود دفتر یادداشت کنترل فحل و نوشتن هر تغییرات مشاهده شده
• اجرای مرتب معاینات کلینیکی باروری و بارداری
• کنترل و تصحیح کیفی تغذیه دام :
1. آنالیز تغذیه
2. محاسبه جیره غذایی دقیق
3. آزمایش ماهیانه یکبار خون جهت نظارت متابولیکی
• نگهداری صحیح دام تحت رعایت تغییرات محیطی
• هماهنگ و یکنواخت کردن دوره فحل دامها جهت همزمان کردن خدمات دامپزشکی و تلقیح مصنوعی (estrus synchronization)

نويسنده: دكتر نيكرو