اطلاعات زیر خلاصه فصل ویتامین ها و مواد معدنی از کتاب جامع " فرهنگ مصرف داروها " یا کتاب سبز می باشد که در پایان بیشترمعرفی خواهد شد.

در این بخش از کتاب سبز، اطلاعات نسبتا مفصلی درباره 24 ماده ویتامینی و معدنی مهم آورده شده که بدن انسان جهت سلامت مطلوب وانجام اعمال حیاتی به آنها نیازمند است. از آنجا که بدن به خودی خود قادر به ساخت و یا تولید کافی این مواد و برطرف نمودن این نیازمندی نیست، لازم است این مواد را از منابع خارجی تامین نماید. این 24 ماده شامل ویتامین های عمده آ،د،ث،ای،ام،کا،اچ (بیوتین)،شش ویتامین از گروه ب و یازده ماده معدنی ضروری است.

ویتامین آ A:
نام های مختلف : بتاکاروتن،کاروتنوئیدها،اس ید رتینوئیک،رتینول،پالمیتات رتینول.
علائم کمبود : شب کوری (ناتوانی در بینایی زیر نور کم) زودرسترین علامت کمبود این ویتامین است. علائم دیگر شامل پوست زبر و خشک، بی اشتهایی و اسهال می باشد. مقاومت بدن در برابر عفونت کاهش می یابد و چشم ها ممکن است خشک و ملتهب شوند.
خطرات مصرف بیش از حد : مصرف دراز مدت مقادیر زیاد (بیش از روزانه 30 میلی گرم) می تواند در بالغین باعث اسهال، خشکی و خارش پوست، ریزش مو و بی اشتهایی گردد.خستگی و نامنظم بودن قاعدگی از علائم شایع اند. زنان باردار باید این ویتامین را تحت نظر پزشک مصرف نموده و از مصرف بیش از حد ویتامین و جگر خودداری کنند.

ویتامین اچ H:
نام های مختلف : بیوتین، کوآنزیم آر.
علائم کمبود : شامل ضعف، خستگی، کم اشتهایی، ریزش مو و افسردگی است. کمبود شدید این ماده ممکن است موجب بروز اگزمای صورت و بدن و التهاب زبان گردد.

ویتامین ام M:
نام های مختلف : فولاسین،اسید فولیک،فولات سدیم.
علائم کمبود : باعث کاهش غیر طبیعی گویچه های قرمز خون و نهایتا کم خونی می شود. علائم عمده در این موارد شامل خستگی، کم اشتهایی، تهوع، اسهال، ریزش مو و التهاب زبان و دهان است. همچنین موجب اختلال در رشد شیرخواران و کودکان می گردد.

ویتامین ای E:
نام های مختلف : استات آلفا توکوفریل، توکوفرول.
علائم کمبود : کمبود آن موجب تخریب گویچه های قرمز خون (همولیز) و نهایتا کم خونی و عوارض ناشی از آن خواهد بود.
خطرات مصرف بیش از حد : مصرف دراز مدت روزانه بیش از 250 میلی گرم ممکن است سبب بروز تهوع، درد شکم، استفراغ و اسهال گردد. همچنین مقادیر زیاد این ویتامین می تواند جذب ویتامین آ،د،کا را از روده ها کاهش دهد.

ویتامین ب1 :
نام های مختلف : تیامین، هیدروکلرید تیامین،مونو نیترات تیامین.
علائم کمبود : کمبود خفیف ممکن است سبب خستگی، تحریک پذیری، بی اشتهایی، نقصان حافظه و اختلال خواب شود. کمبود شدید می تواند موجب گیجی، افسردگی، درد شکم، یبوست و بری بری گردد.

ویتامین ب2 :
نام های مختلف : ریبوفلاوین، ویتامین جی G.
علائم کمبود : کمبود دراز مدت این ویتامین می تواند موجب ترک خوردگی لب ها، شکاف و زخم در گوشه های دهان، زبان قرمز و دردناک و مشکلات پوستی در نواحی تناسلی گردد.چشم ها ممکن است دچار خارش، سوزش و حساسیت غیرطبیعی نسبت به نور شوند. همچنین پرش پلک ها و اختلال بینایی نیز مشاهده می شود.

ویتامین ب3 :
نام های مختلف : نیاسین، نیاسینامید، نیکوتینامید، اسید نیکوتینیک، تارترات نیکوتینیل الکل.
علائم کمبود : کمبود شدید نیاسن باعث بیماری پلاگر می شود. علائم مربوطه شامل قرمزی، ترکیدگی و زخم در پوست نواحی باز و در معرض آفتاب، التهاب دهان و زبان، اتساع و درد شکم، تهوع، استفراغ و آشفتگی های ذهنی نظیر افسردگی، اظطراب و زوال عقل است.
خطرات مصرف بیش از حد : دوزهای بالاتر از 50 میلی گرم نیاسین ممکن است موجب خارش، گر گرفتگی، خارش و سردرد گذرا شود.

ویتامین ب5 :
نام های مختلف : پانتوتنات کلسیم، پانتنول، پانتوتنول، اسید پانتوتنیک.
علائم کمبود : کاهش سطح قند خون، زخم دوازدهه، عفونت های تنفسی و کسالت عمومی گردد. همچنین شامل سردرد، تهوع، دردشکم، گزگز و مورمور شدن اندام ها، گرفتگی عضلات، گیجی و غش است.

ویتامین ب6 :
نام های مختلف : پیریدوکسین هیدروکلرید، پیریدوکسین.
علائم کمبود : ضعف، عصبانیت، تحریک پذیری، افسردگی، اختلالات پوست، التهاب زبان و دهان و ترکیدگی لب ها گردد. همچنین ممکن است در بالغین سبب کم خونی و در شیرخواران سبب بروز تشنج شود.
خطرات مصرف بیش از حد : دوزهای بیش از 500 میلی گرم در روز برای مدت طولانی می تواند باعث آسیب به دستگاه عصبی و نتیجتا سستی، کرختی و لرزش دست ها شود.

ویتامین ب12 :
نام های مختلف : کوبالامین، سیانو کوبالامین، هیدروکسوکوبالامین.
علائم کمبود : کمبود ویتامین ب12 معمولا طی ماه ها یا سال ها بوجود می آید زیرا کبد می تواند این ویتامین را برای تامین نیاز بدن حتی تا شش سال ذخیره نماید. کمبود این ویتامین باعث کم خونی می شود. دهان و زبان غالبا زخم و دردناک می گردند. مغز و نخاع نیز ممکن است درگیر شوند که منجر به کرختی و سوزش اندام ها، کاهش حافظه و افسردگی می شود.

ویتامین ث C :
نام های مختلف : اسیداسکوربیک، اسکوربات کلسیم، اسکوربات سدیم.
علائم کمبود : کمبود خفیف می تواند سبب ضعف، درد، تورم لثه ها و خونریزی از بینی گردد. غالبا کمبود ویتامین ث سبب کم خونی و علائم ناشی از آن خواهد شد.

ویتامین د D :
نام های مختلف : آلفا کلسیدول، کلسیفدیول، کلسیفرول، کلسیتریول، ویتامین د2، ویتامین د3.
علائم کمبود : کاهش کلسیم و فسفر خون و در نتیجه نرم شدن استخوان ها و عوارض ناشی از آن خواهد بود.
خطرات مصرف بیش از حد : مقادیر بیش از 400 واحد در اکثر مردم سودمند نبوده و مصرف دراز مدت مقادیر زیاد این ویتامین، تعادل کلسیم و فسفر بدن را مختل کرده و سبب رسوب کلسیم در بافت نرم، دیواره رگ ها و کلیه ها شود.

ویتامین کا K :
نام های مختلف : منادیون، فیتومنادیون، ویتامین کا1، ویتامین کا2، ویتامین کا3.
علائم کمبود : باعث کاهش فاکتورهای انعقادی خون و تاخیر در تشکیل لخته و خونریزی می گردد.این وضعیت باعث نشت از زخم ها و خونریزی از لثه ها، دستگاه گوارش، دستگاه ادراری و ندرتا در مغز می شود.
خطرات مصرف بیش از حد : مصرف زیاد از حد شکل مصنوعی و کارخانه ای آن می تواند در بعضی افراد باعث ایجاد عوارض شود.

آهن :
نام های مختلف : فومارات آهن، سولفات آهن، گلوکنات آهن، دکستران آهن، کمپلکس پلی ساکارید آهن.
علائم کمبود : سبب ایجاد کم خونی و عوارض ناشی از آن خواهد شد.
خطرات مصرف بیش از حد : مصرف بیش از حد قرص های حاوی آهن بسیار خطرناک است و می تواند سبب انباشتگی در اعضاء و نارسایی قلب، کبد و دیابت قندی شود.

پتاسیم :
نام های مختلف : استات پتاسیم، کلرید پتاسیم، سیترات پتاسیم، گلوکنات پتاسیم.
علائم کمبود : علائم زودرس کمبود پتاسیم ممکن است شامل ضعف عضلانی، خستگی، سرگیجه و منگی شود. اختلال ایجاد شده در عملکرد عصبی و ماهیچه ای می تواند به سمت آشفتگی در ضرب آهنگ قلب و فلج عضلات بدن و روده ها و نتیجتا یبوست پیشرفت نماید.
خطرات مصرف بیش از حد : بیماران مبتلا به اختلال عملکرد کلیوی و همچنین بیماران تحت درمان با دستگاه همودیالیز، لازم است از رژیم حاوی پتاسیم کم استفاده نمایند.

روی :
نام های مختلف : استات روی، کلرید روی، اکسید روی، سولفات روی.
علائم کمبود : کمبود روی نادر بوده و اکثرا در افراد دچار سوء تغذیه نظیر سالمندان ناتوان و زمین گیر دیده می شود. روی نقشی بسیار حیاتی را در فعالیت بیش از 100 نوع آنزیم در بدن به عهده دارد.

سدیم :
نام های مختلف : بیکربنات سدیم (جوش شیرین)، کلرید سدیم (نمک طعام)، لاکتات سدیم، فسفات سدیم.
علائم کمبود : کمبود سدیم معمولا به علت دفع زیاد این ماده از بدن رخ می دهد. شرایطی نظیر اسهال، استفراغ و تعریق زیاد زمینه ساز این وضعیت اند. علائم زودرس شامل بی حالی، گرفتگی عضلات و سرگیجه است. در موارد شدید ممکن است افت فشار خون موجب گیجی، تپش قلب و بیهوشی گردد.
خطرات مصرف بیش از حد : در افزایش فشار خون موثر است که خود باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی، سکته مغزی و آسیب کلیوی است. همچنین مصرف زیاد آن می تواند باعث احتباس غیرطبیعی مایعات در بدن و درنتیجه تورم پاها شود.

سلنیوم :
نام های مختلف : اسید سلنیوس، سولفید سلنیوم، سلنیت سدیم، مخمر سلنیوم.
علائم کمبود : کمبود درازمدت سلنیوم ممکن است سبب کاهش استقامت و قابلیت ارتجاعی بافت های بدن و نتیجتا پیری زودرس شود. کمبود شدید می تواند سبب درد و حساسیت عضلانی شده، نهایتا موجب بروز نوعی بیماری خطرناک قلبی در کودکان مناطق گردد.
خطرات مصرف بیش از حد : مصرف بیش از حد ممکن است سبب ریزش مو، ناخن ها و دندان ها و نیز خستگی، تهوع، استفراغ و بوی تنفسی شبیه شیر ترشیده گردد.

فلوئور :
نام های مختلف : فلورید کلسیم، فلورید سدیم، فلورید قلع.
علائم کمبود : کمبود این عنصر موجب افزایش خطر پوسیدگی دندان بویژه در کودکان می شود.
خطرات مصرف بیش از حد : مصرف بیش از حد آن می تواند سبب مسمومیت تدریجی گردد. مصرف درازمدت آبی که حاوی بیش از 2ppm فلورید است ممکن است سبب لکه لکه شدن و تغییر رنگ قهوه ای مینای دندان های در حال رشد شود.

کروم :
نام های مختلف : عامل تحمل گلوکز.
علائم کمبود : معمولا کمبود کروم ندرتا مشاهده می شود. دریافت ناکافی کروم طی یک دوره طولانی می تواند سبب نقصان قابلیت بدن در استفاده از قند شده و میزان قند خون را بالا برد.
خطرات مصرف بیش از حد : مقادیر بیش از اندازه کروم سمی است. علائم شامل التهاب پوست و در صورت استنشاق هوای آلوده محیط صنعتی باعث آسیب مخاط بینی است.

کلسیم :
نام های مختلف : کربنات کلسیم، کلرید کلسیم، سیترات کلسیم.
علائم کمبود : در صورت دریافت ناکافی کلسیم از طریق رزیم غذایی، بدن نیاز خود را از طریق برداشت کلسیم از استخوان ها جبران می کند که در درازمدت می تواند سبب نرمی استخوان ها گردد.
خطرات مصرف بیش از حد : دریافت بیش از حد کلسیم می تواند سبب کاهش جذب روی و آهن شده و یبوست، تهوع، تپش قلب و در افراد مستعد سبب رسوب کلسیم در کلیه و تشکیل سنگ گردد.

مس :
نام های مختلف : کلرید مس، سولفات مس.
علائم کمبود : کمبود مس بسیار نادر است. اختلال اصلی در کمبود مس کم خونی و عوارض ناشی از آن است.
خطرات مصرف بیش از حد : علائم مسمویت شامل تهوع، استفراغ، دردشکم، اسهال و درد عمومی است. همچنین می تواند باعث آسیب کلیوی و کبدی گردد.

منیزیوم :
نام های مختلف : سولفات منیزیم، اکسید منیزیم، هیدروکسید منیزیم.
علائم کمبود : کمبود منیزیم شامل اظطراب، بی قراری، لرزش، گیجی و منگی، تپش قلب، تحریک پذیری و افسردگی می شود. کمبود شدید منیزیم موجب تحریک بیش از حد دستگاه عصبی و نتیجتا گرفتگی و اسپاسم دست ها و پاها و تشنج می گردد. دریافت ناکافی این ماده ممکن است عاملی برای پیشرفت بیماری عروق قلب و نیز رسوب کلسیم در کلیه ها و تولید سنگ کلیه شود.
خطرات مصرف بیش از حد : مصرف دراز مدت مقادیر زیاد آن (بیش از 300 میلی گرم در روز) می تواند باعث اختلال عملکرد کلیه گردد. این حالت ممکن است در مصرف زیاد و درازمدت برخی فرآورده های مسهل و ضد اسید معده دیده شود. علائم مسمومیت با منیزیم شامل تهوع، استفراغ، سرگیجه (بعلت افت فشار خون) و ضعف عضلانی است.

ید :
نام های مختلف : یدید کلسیم، یدید پتاسیم، یدید سدیم.
علائم کمبود : باعث بیماری گواتر یا کاهش ترشح هورمون تیروئید می شود و علائم آن شامل خستگی، کندی حرکتی و ذهنی، افزایش وزن، تورم صورت و یبوست است. درصورت عدم درمان نوزادان مبتلا به این بیماری می تواند باعث تاخیر رشد و عقب ماندگی ذهنی شود.
خطرات مصرف بیش از حد : مصرف طولانی مدت مقادیر زیاد ید (روزانه 6 میلی گرم یا بیشتر) موجب سرکوبی فعالیت غده تیروئید شود و علائم آن شامل درد شکم، استفراغ، اسهال خونی و تورم غدد بزاقی و تیروئید است.

منابع غذایی : مصرف روزانه کافی از چهار گروه مواد غذایی بویژه سبزیجات و میوه جات باعث تامین نیازمندی های بدن خواهد بود و افراط در هرکدام از آنها نیز مضرات متقابلی خواهد داشت.
کتاب سبز یا " فرهنگ مصرف داروها " :
اطلاعات دارویی به زبان ساده. راهنمای جامع و معتبر بیش از 2000 داروی ژنریک و تجاری.
بعلاوه طبقه بندی داروها، چگونگی اثر داروها، مصرف صحیح داروها، نگهداری داروها، داروهای قلب و عروق، مغز و اعصاب، ضد میکروبی، دستگاه تنفسی، دستگاه گوارش، چشم و گوش، پوست و مو،سیستم ایمنی. همچنین هورمونها و غدد درون ریز، روش های جلوگیری از بارداری، مصرف داروها توسط ورزشکاران، داروهای مسافرت و ...
مولفان : دکتر شاهین بهجو، دکتر کتایون غفاری، دکتر امیرعباس مومنان.
چاپ دوم : 1381
قیمت : 3000 تومان