اين استان بزرگترين و آبادترين سرزمين در شمال ايران در سده هاي اوليه اسلامي و قبل آن بوده است. اين سرزمين تا قرن هفتم موسوم به ايالت گرگان بوده و از قرن هفتم تا چهاردهم به نام ايالت استرآباد ناميده شد.
سابقه تمدن در آن با توجه به كاوش هاي باستان شناسي به حدود 6 هزار سال قبل بر مي گردد و در حقيقت يكي از قديمي ترين ايا لت هاي ايران و مركز عمده تمدن نشين از آريائيها در شمال ايران بوده است.
در گذشته وسعت آن به تنهايي بيش از وسعت ايالت طبرستان (مازندران) و گيلان بوده و با سرزمين هاي وسيعي چون سعده و خوارزم برابري مي كرد. اين استان از زمان هخامنشيان به بعد به صورت يك ايالت ايران بوده است. زمان سامانيان به همراه چندين ايالت ديگر در مجموعه سرزمين خور آسان ايران قرار داشت. با ورود اسلام و در سده هاي اوليه آن بخصوص دوران طلايي اسلام و بعد از آن گرگان نقش مهمي در شكوفايي فرهنگ و تمدن اسلامي و ايراني داشته است، به طوريكه دانشمندان و بزرگي همچون عبداقاهر جرجاني ( مؤلف اسرارالبلاغه و دلائل الاعجاز و ...) سيد اسماعيل جرجاني (مؤلف ذخيره خوارزمشاهي اولين و بزرگترين دايرالمعارف پزشكي به زبان فارسي)، فخرالدين اسعد گرگاني (يراينده ويس و رامين) و مير داماد (مؤلف قبسات و صراط المستقيم)، شاعران ميرفندرسكي و . . . مي باشند. گرگان امروز كه تا اسفند 1316 استرآباد خوانده مي شد، در عهد صفويه به دارالمؤمنين مشهور بوده است.