بزرگترين راديوتلسكوپ جهان
P00281 پوريا ناظمى

با راه اندازى كامل راديوتلسكوپ لوفار اخترشناسى راديويى وارد مرحله تازه اى از زندگى خود خواهد شد. اخترشناسان راديويى براى استفاده از ابزار جديد خود بى تابى نشان مى دهند و البته اين بى تابى چندان هم بى جا نيست. تنها نگاهى كوتاه به مشخصات ابزار جديد كافيست تا هر علاقه مندى به دنياى نجوم هيجان زده شده و بى صبرانه در انتظار راه اندازى راديوتلسكوپ لوفار (LOFAR) باشد؛ ابزارى كه 35 كيلومتر قطر دارد، در آن هيچ جزء و بخش متحركى به كار نرفته است، توانايى رصد نقاط متعدد را در يك لحظه دارد و حتى مى تواند از تمام آسمان بر فراز سرش تصاوير پيوسته و يكتايى تهيه كند و البته از همه مهمتر آنكه در حال حاضر در روستايى در حوالى شمال شرق هلند در دست ساخت است.

هنگامى كه اين ابزار در چند سال آينده تكميل شود، آرايه فركانس يا لوفار بيش از 15 هزار آنتن راديويى كوچك كه به هم متصل شده اند با كمك فيبرهاى نورى به يك ابركامپيوتر نسل جديد متصل خواهند شد تا اين ابزار بى نظير بتواند با پردازش رايانه اى تعداد بيشمارى سيگنال دريافت شده از عمق آسمان دانشمندان را در بررسى كهكشان هاى دوردست، ساختارهاى پيش كهكشانى، نواحى غبار در محدوده راه شيرى، انفجارهاى خورشيدى، پرتوهاى كيهانى، درخشش هاى پرتوگاما و بسيارى از موضوعات ديگر يارى دهد.

هريك از آنتن هاى كوچك تشكيل دهنده اين آرايه كه در واقع از 4 رشته مسى محفوظ شده در لوله اى از جنس PVC است، قادر به دريافت سيگنال هايى با بسامد پايين (بين 10 تا 250 مگاهرتز) خواهد بود. حال فرض كنيد قرار باشد اين آرايه راديويى به رصد مثلاً سحابى خرچنگ بپردازد از آنجا كه هيچ جزء متحركى در اين سيستم وجود ندارد نرم افزار هدايت آرايه براى اين هدف گيرى براى هر يك از آنتن ها يك تاخير زمانى را تعريف مى كند بدين ترتيب امواج رسيده از سوى سحابى خرچنگ مرحله به مرحله توسط تعدادى از آنتن ها رصد مى شود سپس با كمك روش تداخل سنجى سيگنال هاى رسيده به هم اضافه خواهند شد و نتيجه نهايى توسط ابركامپيوتر ارائه خواهد شد.

محل ساخت اين آرايه عظيم از بين سه كانديداى متفاوت در هلند، استراليا و آمريكا بايد انتخاب مى شد اگرچه محاسبات مكان يابى استراليا را پيشنهاد مى كرد دولت آلمان اعلام كرد تنها در صورتى كمك 52 ميليون يورويى خود را در اختيار اين طرح قرار مى دهد كه اين آرايه در نزديكى كشور آلمان ساخته شود و با توجه به مسايل مربوط به ساختارهاى فيبر نورى و ساير ملاحضات هلند انتخاب شد.

اين آنتن در يكى از مراحل آزمايشى خود كه به مشاركت تنها 60 آنتن انجام شد به نتيجه قابل قبولى دست يافت و همين امر اشتياق دانشمندان براى پايان يافتن ساخت اين ابزار و راه اندازى نهايى آن را افزايش داده است. لوفار به عنوان پروژه اى بين المللى نشانه اى از ورود به عرصه جديدى از اخترشناسى راديويى است و نمونه جالبى از به كارگيرى ابتكارات نوين در عرصه فناورى هاى نجومى به حساب مى آيد.