ما، از سرزمین کوچک خود، به اقیانوس کیهانی پهناوری به گستره هزاران سال نوری، می نگریم.
درگذشته، اخترشناسان نقاط نورانی در آسمان می دیدند که میان ستارگان حرکت می کردند. آنها نام این نقاط نورانی متحرک را سیاره، به معنای چیزی که حرکت می کند گذاشتند و به هر یک از آنان نام یکی از خدایان باستانی را دادند.
مشتری (هرمزد ایرانی یا ژوپیتر رومی) خدای خدایان
مریخ خدای جنگ
عُطارِد (تیر ایرانی یا مرکوری رومی) پیام آور خدایان
زهره (ناهید یا آناهیتا ایرانی و وتنوس رومی) خدای زیبایی و عشق
زحل (کیوان ایرانی یا ساتون اروپایی) پدر مشتری و خدای کشاورزی
دنباله دارها با دم مسحور کننده شان و شهاب های درخشان که گاهی در آسمان دیده می شدند نیز مورد مطالعه رصدگران آن زمان قرار می گرفتند.
از زمان اختراع تلسکوپ سه سیاره دیگر نیز به جمع سیارات منظومه شمسی پیوستند: اورانوس (١٧٨١) ، نپتون (١٨٤٦) و پلوتون در صورتی که آن را هنوز سیاره به شمار آوریم (١٩٣٠).
علاوه بر آنها، هزاران جرم کوچک دیگر نیز، مانند خرده سیاره ها و دنباله دارها وجود دارد. بیشتر سیارکها در منطقه ای بین مدار مریخ و مدار مشتری قرار دارند. در حالی که مکان اصلی دنباله دارها، آنسوی مدار پلوتون، در ابر اورت است.
چهار سیاره نزدیک خورشید – عطارد، زهره، زمین و مریخ- به دلیل سطح سنگی و جامدی که دارند، سیارات سنگی نامیده می شوند. چهار سیاره بزرگ که در آنسوی مدار مریخ هستند – مشتری، زحل، اورانوس و نپتون- سیارات گارن نام دارند. سیاره کوچک و دور دست پلوتون سطحی جامد اما یخی دارد.
تقریبا همه سیارات – و برخی از قمرهای آنها – جو دارند. بخش زیادی از جوّ زمین، از نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده است. زهره جوّ ضخیمی از کربن دی اکسید (Co2) ، به همراه رده هایی از گازهای سمی مانند گوگرد دی اکسید (سولفور دی اکسید)، دارد. جوّ مریخ از گاز کربن دی اکسید تشکیل شده است که بسیار نازک است. مشتری، زحل، اورانوس و نپتون عمدتاً از هیدروژن و هلیم هستند. پلوتون، زمانی که در نزدیکی خورشید است، جوّ رقیقی دارد، امّا هنگامی که از خورشید فاصله می گیرد و به مناطق دورتر مدارش می رود، جوّش یخ می زند و برروی سطح فرو می ریزد. از این نظر، پلوتون مانند یک دنباله دار رفتار می کند.
تاکنون بیش از ١٦٠ قمر، در مدارهایی در اطراف سیارات، با اندازه هایی بزرگتر از ماه ما تا خرده سنگهای کوچک شناخته شده است. بسیاری از آنها با فضاپیماهای سیاره ای کشف شده اند. برخی از این اقمار جو دارند (مانند تیتان قمر زحل). حتی برخی میدان های مغناطیسی دارند (مانند گانمید، قمر مشتری). یو یکی از اقمار مشتری، فعاّل ترین جرم منظومه شمسی از جهت فعالیت های آتشفشانی است. ممکن است اقیانوسی در زیر پوسته یخی اروپا، قمر مشتری نهفته باشد و تصاو.یر رسیده از گانمید، حرکت تاریخی پوسته های یخی را نشان می دهد. برخی از اقمار، خرده سیاراتی هستند که در دام گرانش سیارات افتاده اند. مثال هایی از این گونه قمرها، فوبوس و دیموس و بسیاری از اقمار مشتری، phoebe قمر زحل ، بسیاری از اقمار جدید اورانوس و احتمالا نِرِئید قمر نپتون است.
از سال ١٦١٠ میلادی تا ١٩٧٧ میلادی تصور می شد زحل تنها سیاره ای است که حلقه دارد. اکنون می دانیم که مشتری، اورانوس و نپتون نیز حلقه دارد؛ گرچه حلقه های زحل، بزرگترین حلقه هاست. ذراتِ این حلقه ها اندازه های متفاوتی از ذرات غبار تا قطعه هایی به اندازه یک خانه دارند و ممکن است ذرات و تکه های سنگی یا یخی باشند.
بیشتر سیارات میدان مغناطیسی دارند که در اطراف سیاره گسترده شده است و مغناط کره را تشکیل داده است. این مغناط کره ها، به همراه ذرّات باردار شناور در آنها، با سیاره می چرخند. خورشید مغناط کره ای دارد که همه منظومه شمسی ما را احاطه می کند.
گذشتگان می پنداشتند زمین مرکز کیهان است و خورشید و تمام ستاره ها به دور آن می گردند. کوپرنیک نشان داد که زمین و همه سیارات به دور خورشید می گردند. کم کم شناخت ما از کیهان بیشتر شد و این پرسش مطرح شد که آیا سیارات دیگری وجود دارند که در آنها حیات وجود داشته باشد؟ در سال های اخیر، ستاره شناسان ابزارهایی برای تشخیص سیارات غول پیکر گازی در اطراف ستاره های دیگر به دست آورده اند.
اما تعریف ستاره چیست؟ انجمن بین المللی نجوم تعریفی را برای سیاره ارائه کرده است :
"جرمی که ١ – در مداری به دور خورشید باشد، ٢ – جرم کافی برای تامین گرانش خودش داشته باشد، طوری که بر نیروهای جسم صلب مقاومت کند، به گونه ای که شکلش در تعادل هیدرواستاتیکی باشد (تقریبا کروی) و ٣ – در مدارش جرم دیگری نباشد."
بر طبق این تعریف پلوتون در کنار انبوهی از خرد سیاره های کمربند کویی پر سیاره به شمار نمی آید، امّا هنوز بحث بر سر آن ادامه دارد.
در همین زمان قمرها نیز کشف می شوند. انجمن بین المللی نجوم حدّ پایه اندازه یک قمر را یک مایل، یا حدود ٦/١ کیلومتر دانسته است و اجرام کوچک تر از آن که به دور سیاره ای بگردند قمر نام ندارند و فقط قطعه سنگ یا یخی سرگردان بهش مار می روند.
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)