الهی نامه عطار

[shirin71]

چنین نقلست کایّوب پیمبر

که عمری در بلائی بود مضطر


هم از گرگان دنیا رنج دیده

هم از کِرمان بسی سختی کشیده


درآمد جبرئیل و گفت ای پاک

چه می‌باشی، بنال از جان غمناک


که گر باشد ترا هر دم هلاکی

ازان حق را نباشد هیچ باکی


اگر عمری صبوری پیش آری

نهٔ حق گر صبوری بیش داری


چنان تقدیر گردانست پرگار

زوَی کس نیست یک نقطه خبردار


نه دل از دل خبر دارد نه جان هم

ولی کاری روان بی این و آن هم

[shirin71]

چنین گفتست آن شمع دلفروز

همه دان یوسف همدان یکی روز


که یوسف را چنین گفتند احرار

که ای کرده زلیخا را دل افگار


زنی شد عاجز و بی یار مانده

زبی تیماریت بیمار مانده


ببردی دل ازو در زندگانی

اگر بازش دهی دل می‌توانی


چنین گفت آنگهی یوسف که هرگز

نبردم من دل آن پیر عاجز


نه ازدل بردن او هستم آگاه

نه هم جستم بقصد دلبری راه


مرا نه با دل او کار بودست

نه در من هرگز این پندار بودست


مرا گوئی که اکنون بیست سالست

که دل گُم کرده‌ام این خود محالست


کسی کو از دل خود نیست آگاه

چگونه در دل دیگر برد راه

[shirin71]

عزیزی از زلیخا کرد درخواست

که چون یوسف ببردت دل بگو راست


که گر این دل تو داری می‌کنی ناز

اگر می‌خواهی از یوسف تو دل باز


زلیخا خورد سوگندی قوی دست

که گر موئیم از دل آگهی هست


نمی‌دانم دلم عاشق چرا شد

وگر عاشق شد او باری کجا شد


چو یوسف هیچ دل محکم ندارد

زلیخا نیز این دل هم ندارد


چو نه این یک نه آن بر کار بودست

نه این دلبر نه آن دلدار بودست


کنون این دل کجا شد در میانه

چه گویم زین طلسم و این بهانه


زهی چوگان که گوئی را چنان کرد

که از مشرق سوی مغرب دوان کرد


پس آنگه گفت هان ای گوی چالاک

بهش رَو تا نیفتی در گَو خاک


که گر تو کژ روی ای گوی در راه

بمانی تا ابد در آتش و چاه


چو سیر گوی بی چوگان نباشد

گناه از گوی سرگردان نباشد


اگرچه آن گنه نه کردن تست

ولیکن آن گنه درگردن تست

[shirin71]

بزرگی گفت ازل همچون کمانست

هزاران تیر هر دم زو روانست


ز دیگر سو ابد آماجگاهی

نه زین سو و نه زان امکانِ راهی


همی هر تیر کآید از کمان راست

عنایت بود تیر انداز را خواست


ولی هر تیر کآید کوژ از راه

همی بر تیر نفرین بارد آنگاه


ازین حالی عجبتر می‌ندانم

دلم خون گشت دیگر می‌ندانم

[shirin71]

چنین گفتست بوبکر سفاله

که با او هست پیوسته حواله


همی گویند در آبم نشانده

که هرگز تر مگرد ای باز مانده


که گرچه غرقهٔ امّا چنانی

که گر تر گردی از تر دامنانی


مشو تر گر چه در آبی همیشه

درین معرض چه سنجد شیر بیشه


که داند تا درین اندوه مردان

چگونه زار در خونند گردان


اگر این درد بودی حاصل تو

جهانی خون گرفتی ازدل تو

[shirin71]

در آن ویرانه شد محمود یک روز

یکی دیوانهٔ را دید پر سوز


کلاهی از نمد بر سر نهاده

بدو نیک جهان بر در نهاده


بر او چون فرود آمد زمانی

تو گفتی داشت اندوه جهانی


نه یک لحظه سوی سلطان نظر کرد

نه از اندوه خود یک دم گذر کرد


شهش گفتا که چه اندوه داری

که گوئی بر دلت صد کوه داری


زبان بگشاد مرد از پردهٔ راز

که ای پرورده در صد پردهٔ ناز


گرت هم زین نمد بودی کلاهی

ترا بودی درین اندوه راهی


ولیکن در میان پادشائی

چه دانی سختی و درد جدائی


که مومی با عسل خفته بصد ناز

نه از آتش خبر دارد نه از گاز


ولی هرگه که از وی شمع سازند

ز سوزش روشنی جمع سازند


چو اشک از آتش آید افسر او

بداند آنچه آید بر سر او


تو هم این دم نهٔ از خویش آگاه

ولی آن دم که برگیرندت از راه


بهر یک یک نفس روشن بدانی

که مُرده بودهٔ در زندگانی

[shirin71]

درختی سبز را ببرید مردی

برو بگذشت ناگه اهل دردی


چنین گفت او که این شاخ برومند

که ببریدند ازو این لحظه پیوند


ازان ترّست و تازه بر سر راه

که این دم زین بریدن نیست آگاه


هنوزش نیست آگاهی ز آزار

شود یک هفتهٔ دیگر خبردار


ز حال خود خبر نه این زمانت

ولی چون بر لب آید مرغ جانت


بدام از دانه بینی مرغ جان را

که این دانه دهد مرغی چنان را


چو آدم مرغ جان را داد دانه

بیفتاد از بهشت جاودانه


ولی آدم اگر گندم نخوردی

همی مردم بجز مردم نخوردی


ز تو گر مرغ و حیوان می‌گریزند

چو زیشان می‌خوری زان می‌گریزند

[shirin71]

حسن یک روز رفت از بصره بیرون

به پیش رابعه آمد بهامون


بسی بُز کوهی و نخچیر و آهو

بگردش صف زده بودند هر سو


حسن را چون ز راهی دور دیدند

ز پیش رابعه یک سر رمیدند


حسن چون دید آن در وی اثر کرد

زمانی غیرتش زیر و زبر کرد


بصدق از رابعه پرسید آنگاه

که از بهر چه حیوانات این راه


ز تو نگریختند از من رمیدند

مگر با خود مرا نااهل دیدند


ازو پس رابعه پرسید رازی

که چه خوردی تو گفتا پی پیازی


درین ساعت مرا ای پاک خاطر

پیازی بود و اندک پیه حاضر


بخون دل یکی پیه آبه کردم

درین دم کآمدم بیرون بخوردم


چو از وی رابعه بشنید این راز

بر آورد ای عجب مردانه آواز


که خوردی پیه این مُشتی پریشان

چگونه از تو نگریزند ایشان


اگر کم خوردنی باشد چو مورت

بود کم خوردن کرمان گورت


اگر هر روز یک خرما کنی قوت

مسلم مانی از کرمان تابوت


چو کِرمانت برای بند بندست

بیک خرما ازین کرمان پسندست


چنین تو پشتِ کِرم از آب ونانی

شکم پر کرده در پهلو ازانی


نهٔ بی مبرز و بی مطبخ ای مرد

دلت نگرفت ازین دو دوزخ ای مرد


ز یک دوزخ بدیگر دوزخ آئی

که از مبرز بسوی مطبخ آئی


چو نشکیبی دمی از لوت و از لات

بسودا چند پیمائی خیالات


ترا گفتند جان را ده طهارت

تو تن را می‌کنی دایم عمارت


به باطن حرمتت باید همیشه

که جز خدمت بظاهر نیست پیشه


کسی گفت آتشی درخویشتن زن

چو خوردی لقمهٔ بنشین و تن زن

[shirin71]

بموسی گفت حق کای مرد اسرار

چو تنها می‌نشینی دل نگه دار


وگر با خلق باشی مهربان باش

در آن ساعت نگه دار زبان باش


وگر در ره روی سر پیش می‌دار

نظر بر پیش چشم خویش میدار


وگر ده سفره پیش آرند خلقت

نگه می‌دار آنجا نیز حلقت


چو تو بس بی طعام ناتمامی

میان در بسته از بهر طعامی


چنان کان طفل حیران می درآید

برزقش شیر پستان می‌فزاید


همی کان طفل را تقدیر کردند

برزقش در دو پستان شیر کردند


چو با تو رزق دایم همبر افتاد

چرا این خلق در یکدیگر افتاد


همه سوداست ای سودائی آخر

همی سودا چه می‌پیمائی آخر


اگر تو عاقلی سودا بینداز

تو امروزی غم فردا بینداز

[shirin71]

یکی دیوانه در بغداد بودی

که نه یک حرف گفتی نه شنودی


بدو گفتند ای مجنون عاجز

چرا حرفی نمی‌گوئی تو هرگز


چنین گفت او که حرفی با که گویم

چو مردم نیست پاسخ از که جویم


بدو گفتند خلقی کین زمانند

نمی‌بینی که جمله مردمانند


چنین گفت او نه اند این قوم مردم

که مردم آن بود کو از تعظم


غم دی و غم فرداش نبود

ز کار بیهده سوداش نبود


غم ناآمده هرگز ندارد

ز رفته خویش را عاجز ندارد


غم درویشی و روزیش نبود

بجز یک غم شبانروزیش نبود


که غم در هر دو عالم جز یکی نیست

یقینست آنچه می‌گویم شکی نیست


گرت امروز از فردا غمی هست

بنقد امروز عمرت دادی از دست


مخور غم چون جهان بی‌غمگسارست

وگر غم می‌خوری هر دم هزارست


خوشی در ناخوشی بودن کمالست

که نقد دل خوشی جُستن محالست


چه خواهد بود آخر زین بتر نیز

که صد غم هست و می‌آید دگر نیز


ازان شادی که غم زاید چه خواهی

وجودی کز عدم زاید چه خواهی


ترا شادی بدو باید وگر نه

غم بی دولتی می‌خور دگر نه


بدو گر شاد می‌باشی زمانی

تو داری نقد شادی جهانی


وگرنامش نگوئی یک زمان تو

چه بدنامی براندی بر زبان تو