* مسئوليت كيفري اطفال و مجانين

- طفل به كسي گفته مي‌شود كه به حد بلوغ شرعي نرسيده باشد و بلوغ شرعي براي پسر 15 سال و دختر 9 سال است.
- طفل در صورت ارتكاب جرم فاقد مسئوليت كيفري است و تربيت او با نظر دادگاه به عهده سرپرست قانوني‌اش است. اگر دادگاه تشخيص دهد كه سرپرست قانوني طفل قادر به اين مهم نيست يا طفل فاقد سرپرست است، او را به كانون اصلاح و تربيت مي‌سپارد.

- اگر طفل مرتكب قتل يا ضرب و جرح شود، عاقله مسووليت دارد. اما اگر طفل به اموال فرد ديگري آسيب برساند، خودش مسووليت دارد و خسارت بايد از اموال او پرداخت شود.
- ديوانگي يا جنون به هر درجه كه باشد، سبب خواهد شد تا مجنون در قبال ارتكاب عمل مجرمانه فاقد مسووليت كيفري باشد.

جنون بر دو نوع است: دائمي و دوره‌اي

اگر جنون ادواري يا دوره‌اي باشد، هنگامي مسئوليت كيفري متوجه شخص مي‌شود كه مرتكب در زمان انجام عمل مجرمانه مجنون باشد و الا با او مانند فرد عادي رفتار مي‌شود.
اگر مرتكب در حين ارتكاب به جرم مجنون باشد يا پس از ارتكاب جرم دچار جنون شود و جنون يا حالت خطرناك او برابر نظر متخصص ثابت شود، به دستور دادستان تا رفع حالت خطرناك در محل مناسب كه معمولاً تيمارستان است نگهداري خواهد شد.

اگر مجرم پس از محكوميت دچار جنون شود، تا زمان بهبودي در بيمارستان رواني نگهداري مي‌شود و اين مدت جزو محكوميت او محسوب مي شود. البته بايد توجه داشت كه اگر محكوميت او به جرايم "حدي " باشد و جنون پس از صدور حكم محكوميت به وجود آمده باشد، مانع از اجراي حد نيست. پس اگر شخصي مرتكب شراب خواري شده و به حكم دادگاه محكوم به 80 ضربه تازيانه شود و پس از صدور حكم دچار جنون شود، اين امر مانع از اجراي شلاق نيست.

معاونت و مشاركت در جرم:

معمولاً جرايم مهمي مثل سرقت و كلاهبرداري، اختلاس و ... كه با همدستي چند نفر صورت مي‌گيرد، حسب مورد تحت عنوان معاونت و مشاركت در جرم قابل بررسي است.

هرگاه شخصي با علم و آگاهي با شخص يا اشخاص ديگر در جرايم تعزيري يا بازدارنده مشاركت كند و جرم به واسطه عمل همه آنها باشد (خواه عمل آنها با يكديگر مساوي باشد يا خير)، شريك در جرم محسوب مي‌شوند و مجازات او مانند مجازات كسي است كه شخصاً مرتكب جرم شده باشد. گرچه دادگاه مي‌تواند با توجه به تاثير مداخله و نقش او مجازات متناسبي براي وي در نظر بگيرد. براي مثال: دو نفر با هم مرتكب جعل سند مي‌شوند.

اما معاون جرم شخصي است كه در عمليات اجرايي جرم دخالت ندارد ولي با انجام كارهايي مانند تحريك، ترغيب، تطميع و ... كردن ديگري زمينه ارتكاب جرم را فراهم مي‌كند.

اعمال زير به شرط آنكه با علم و آگاهي قبل از ارتكاب به جرم اصلي يا هم زمان با آن وقوع يابد، معاونت در جرم محسوب مي‌شود:

- تحريك يا ترغيب يا تهديد يا تطميع ديگري براي ارتكاب جرم يا فراهم كردن شرايط وقوع جرم با دسيسه، فريب و نيرنگ.
- تهيه وسيله ارتكاب جرم يا ارايه طريق براي ارتكاب جرم.
- فراهم كردن شرايط تسهيل وقوع جرم.

براي مثال شخصي ديگري را براي كلاهبرداري تحريك مي‌كند و وسايل ارتكاب اين جرم را نيز در اختيار او قرار مي‌دهد. به اين شخص، "معاون جرم كلاهبرداري " گفته مي‌شود.