تهران قدیم(طهران قدیم) > رسوم سنتی و باورهای مردم > رسم و رسوم عید نوروز

[mozhgan]

اجزاء هفت سین


تمام اجزای تشکیل دهنده سفره هفت سین به نیلی در سفره قرار می گیرند. به طور کلی، قرار دادن خوردنی ها برای آن است، که در تمام طول سال جدید، زندگی و سفره شان دارای روزی و خبر و برکت باشد. قراردادن آینه برای یکرنگی و رفع کدورت هاست. تخم مرغ رنگ کرده به نیت برکت و روزی اعضای خانواده است و معمولا به تعداد افراد سر سفره می گذارند. شمع روشن به معنای روشنایی خانه و طول عمر اعضای آن می باشد. شمع های سر سفره هفت سین را نباید خاموش کرد. در غیر این صورت باید آنها را با یک برگ سبز و یا نقل و نباتی خاموش کرد و معمولا هم به تعداد افراد خانواده و یکی هم برای سلامتی و طول عمر امام زمان ( عج) در سر سفره نوروز شمع روشن می کنند. آب نشانه صافی و پاکی و گشایش در کارهاست. سبزه به معنای حیات و نشاط و شادابی است و ماهی قرمز به نشانه زنده بودن و پایداری و رنگ قرمز نیز به معنای شادابی و نشاط است و احتمال نیز بر آن است که از زمان سلطه اعراب در ایران ماهی قرمز جزو هفت سین به شمار آمده باشد چرا که در زبان عربی سمک به معنای ماهی می باشد.

[mozhgan]

تحویل سال نو


به هنگام تحویل سال همه اعضای خانواده جامه های تازه خود را پوشیده و دور سفره هفت سین گرد می آیند. پدر بزرگ و مادر بزرگ در بالای سفره و پس از آنها پدر و مادر و فرزندان در کنار سفره می نشستند عقیده بر این است که به هنگام تحویل سال همگی باید به آینه نگاه کنند و پس از آن بزرگترین فرد خانواده قرآن را برداشته اندکی از آن را می خواند. قبل از تحویل سال همه اعضای خانواده،‌ دعای تحویل سال را بارها زیر لب زمزمه می کنند:
یا مقلب القلوب و الابصار،‌ یا مدبر اللیل و النهار،‌یا محول الحول و الاحوال،‌ حول حالنا الی احسن الحال.
از دیگر عقاید این است که آینه ای را به صورت خوابیده در سفره قرار داده و تخم مرغی را روی آن قرار می دهند و می کوبند که به هنگام تحویل سال این تخم مرغ تکام می خورد. این عقیده از آنجا سرچشمه می گیرد که قدما می گفته اند،‌ کره زمین بر روی شاخ گاوی قرار گرفته است و هرگاه که گاو خسته می شود کره زمین را از یک شاخش به سمت دیگر پرتاب می کند و این موقع همان زمان تحویل سال است! هنگام تحویل سال توپی شلیک می شد که از صدای آن همه متوجه تحویل سال نو می شدند و آنگاه همگی به روبوسی مشغول شده و فرارسیدن سال جدید را به یکدیگر تبریک می گفتند و پس از آنکه بزرگترها عیدی های کوچکترها را که معمولا سکه و یا اسکناس بوده است از لای قرآن کریم در آورده و به آنها می دادند پس از آن بسته به هنگام تحویل سال که اگر روز باشد فورا افراد کوچکتر فامیل به دیدن بزرگترها رهسپار می شوند و معمولا ناهار یا شام روز اول عید را در منازل بزرگان خویش صرف می کنند. باز این عقیده حکفرماست که در روز اول عید باید رشته پلو خورد تا به این وسیله در سال جدید سر رشته کارها دستشان آمده و تا پایان سال از دستشان خارج نشود.

[mozhgan]

توضیحی در مورد رسم و رسوم عید نوروز


در مورد تاریخ پیدایش نوروز روایات مختلفی وجود دارد که ما در اینجا به طور خلاصه چند نمونه از آنها را ذکر می کنیم:
عده ای بر این عقیده اند که نوروز از دوران پادشاهی جمشید به وجود آمده است به این صورت که جمشید علما را گرد هم آورد و از ایشان پرسید: چه چیز این پادشاهی را بر من باقی و پایبند دارد؟ گفتند: دادکردن و در میان خلق نیکی پس او داد بگسترد و علما را فرمود که روز مظالم من بنشینم و نخستین روز که به مظالم نشست روز هرمز بود از ماه فروردین، پس او را نوروز نام کرد.
از دیگر راویان در این مورد ابوریحان بیرونی را می توان نام برد وی می گوید: حضرت سلیمان بن داود انگشتری خویش را گم کرد و با این گم شدن سلطنت و فرماندهی از کف وی برفت. ولی پس از چهل روز دوباره آن را باز یافت و به دنبال آن فرماندهی و پادشاهی به وی بازگشت و این روز، همان روز نوروز بود.
ابوریحان همچنین می گوید: نخستین روز است از فروردین ماه، و زین جهت روز تو نام کردند زیرا که پیشانی سال نو است و اعتقاد پارسیان اندر نوروز آن است که اول روزی است از زمانه و به دو فلک آغازین گشتن.
عقاید دیگری نیز درباره نوروز وجود دارد و از آن جمله اند: هوشنگ، کیخسرو و کیومرث که از پادشاهان پیشدادی ایران بوده ا ند به سال های مختلف در این روز زاده شدند. همچنین سام نریماندر این روز در پی سرکوبی تبهکاران برآمده و بنیان تبهکاران را برانداخته و آسایش مردمان را تامین کرد.
روایت دیگری نیز وجود دارند که پیغمبر بزرگ ایرانیان زرتشت، در این روز به دنیا آمده و باز هم او در چنین روزی از سوی اهورامزدا به پیغمبری برگزیده شده است. بعد از ذکر این عقاید می توان نتیجه گرفت که عید نوروز از زمان های بسیار دور از لحاظ ملی و مذهبی مورد احترام ایرانیان بوده و جزو بزرگترین اعیاد آنها به حساب می آمده است.

[mozhgan]

چرا هفت سین


عدد هفت عموما در طول تاریخ و در بین ملت ها دارای حرمت خاصی بوده است و این مساله شامل عقاید ملی و اسلامی ایرانیان نیز می باشد. نمونه هایی از استعمال عدد هفت عبارت است از: هفت سین نوروز،‌ هفت جزو قرآن،‌هفت خان رستم،‌ هفت طبقه آسمان،‌ در مورد چیدن سفره شب عید نظرات متفاوتی وجود دارد عده ای بر این عقیده اند که این سفره در اصل هفت سیم بوده و هفت چیز که اول اسمشان با میم شروع می شده در آن چیده می شد مانند،‌ مرغ،‌ ماهی،‌ میگو، ماست،‌موسیر و مسقطی، عده ای نیز معتقدند در آغاز به نام هفت شین بوده که این مراسم تا زمان حکومت اعراب در ایران ادامه داشته اشت و چون این فرقه ادعای حکومت اسلامی را می کرده است و در آن سفره جزو شین‌ها،‌ شراب نیز بوده است به همین خاطر آن را تبدیل به هفت سین کرده اند. به هر حال آنچه به جا مانده و مردم ایران چون طفل خویش آن را حفظ می کند،‌ هفت سین می باشد.

[mozhgan]

سفره هفت سین


چیدن سفره هفت سین از دیرباز، از مراسم جداشدنی نوروز به حساب می آمده است. معمولا ساعتی به تحویل سال مانده، ترتیب چیدن سفره هفت سین داده می شود. سفره هفت سین سفره ای است که در آن هفت نوع خوردنی که اول اسم آنها با سین شروع می شود. در آن چیده می شود و علاوه بر آنها چیزهای دیگری نیز وجود دارد که بر سفره به نیات گوناگون گذاشته می شود که از نعمت های خوردنی خداوند به شمار می آید. از آن جمله: سماق، سیر، سنجد، سیب، سمنو، سبزی، سرکه و برای تبریک یک سکه صاحب الزمان همچنین اشیاء دیگری نیز علاوه بر خوردنی ها بر سر سفره نهاده می شود مانند:
آینه، شمعدان، شمع، قرآن کریم، ماهی قرمز، سبزه، تخم مرغ رنگ کرده، کاسه آب، نقل ونبات و شیرینی.

[mozhgan]

عید نوروز از جنبه دینی و اسلامی


نوروز پس از اسلام از احترام خاصی برخوردار بوده و روایاتی در این مورد وجود دارد. مرحوم علامه مجلسی از امام جعفر صادق( ع) نقل می کند که فرموده اند: در این روز( نوروز) کشتی حضرت نوح بعد از طوفان برکوه جودی قرار گرفت.
در این روز فرشته وحی بر حضرت رسول (ص) نازل شد و پیام پیامبری بدو داد( عید مبعث) این روزی است که پیامبر اسلام(ص) بت های کفار قریش را در مکه شکست و روزی که حضرت ابراهیم نیز بت های کافران را شکست.
همان روزی است که حضرت رسول( ص) در بین مکه و مدینه صحابه را به دور خود جمع کرد و به آنها مساله جانشینی حضرت علی( ع) را بعد از خویش ابلاغ نمود( عید غدیر)
باز در همین روز بود که حضرت رسول( ص) مولای متقیان علی( ع) را فرستاد به وادی جنیان که از ایشان بیعت از برای او بگیرد.
در این روز بعد از کشته شدن عثمان، مردم با امام علی( ع) بیعت کردند و بدین سان خلافت به امیرالمومنین علی( علی) بازگشت.
امام جعفر صادق( ع) به یکی از صحابه خود می فرمایند: اینروز را عجمان حفظ می کردند و حرمت آن را رعایت کردند و شما عربان آن را ضایع کردید و باز بدو فرمودند: در این روز غسل بکن و پاکیزه ترین و بهترین جامه های خویش را بپوش و با بهترین بوها خود را خوشبو ساز.

[mozhgan]

نوروز و پاشیدن آب به یکدیگر


در گذشته رسم بر این بوده که در روز نوروز مردمان به یکدیگر آب می پاشیدند و شادمانی می کردند. ابوریحان بیرونی در این مورد می گوید:« سلیمان باد را امر کرد که او را با وسیله آسمان پیمایش،‌ پرواز دهد. در این هنگام پرستویی پیش آمده و بدو گفت: در این آسمان از برای من کاشانه ای است و چند تخم در آن،‌ که امید من است. از آنسوتر رو که کاشانه مرا در هم مشکنی. سلیمان خواهش او را پذیرفته و مسیر خود را کج کرد و از سوی دیگر رفت. چون این کرد پرستو برای قدردانی از جایی مقداری آب آورد و بر روی سلیمان پاشید و یک ران ملخ نیز بدو داد. این ماجرا به روز نوروز اتفاق افتاد و همین شد سرآغازی برای به وجود آمدن این رسم که به هنگام نوروز مردمان به روی یکدیگر آب پاشیده و هدیه ها رد و بدل کنند.»
در مورد فلسفه پاشیدن آب به یکدیگر در روز نوروز در گذشته مرحوم مجلسی از امام جعفر صادق ( ع) نقل می کند که « این روزی است که خدا حیات بخشد چندین هزار کس را که از مرگ گریختند. یعنی از طاعون و به یک دفعه خداوند قهار ایشان را می راند پس بعد از مدت ها که استخوان شده بودند،‌ پیغمبری از پیغمبران خدا بر آن استخوان ها گذشت و از پروردگار خود سوال کرد که به او بنماید که چگونه این استخوان های پوسیده را زنده می گرداند. پس خدا وحی فرستاد به سوی او که آب بریزد بر استخوان های آنها، در همان جاهای خود که هستند پس چنین کرد و همه به قدرت الهی زنده شدند و به این سبب سنت شد که آب بر یکدیگر بریزند و در این روز غسل کنند.» در مقابل این روایات،‌ ایرانیان نیز داستانی کهن دارند که از این قرار است: نخستین کسی که پیش از مسیح در گهواره سخن گفت « زو» از سلاطین پیشدادی ایران بود. در این هنگام قحطی و خشکی فراگیر بود و مردم در عسرت به سر می بردند. و به همین خاطر « زو» در گاهواره به سخن آمده و از خداوند درخواست کرد که به مردم رحمت آورد. پس از درخواست وی باران بسیار فرود آمد و مردم و زمین ها سیراب گشتند. پس از این واقعه مردم این روز را نوروز نامیدند و هر سال فرارسیدن آن را جشن گرفته و شادی ها کردند و بر روی یکدیگر آب ها پاشیدند.