پرفسور آرتور اوپهام پوپ، جوشقان را محل استقرار کارگاههای سلطنتی بافت قالی می داند، که به وسیله شاه عباس بنا شد. وی عقیده دارد قالیهای زربفتی که اشتباهاً آن را لهستانی خوانده وحتی قالی معروف به گلدانی در...

● موقعیت جغرافیایی
جوشقان منطقه ای است کوهستانی که در کوهپایه های کوه کهرود در جنوب کاشان و در ۱۰۸ کیلومتری شمال غربی اصفهان و مشرف بر شاهراه تهران اصفهان، دردره کوه ورغانه واقع شده است. در فرهنگ آبادیهای ایران نام چندین محل را تحت عنوان جوشقان می یابیم. تشابه اسمی این محل با دیگر مناطق که تولیداتی با خصوصیات جوشقان را ندارند، سبب شده تا از نظر اجتناب از سردرگمی با افزودن کلمه قالی از آن تحت عنوان جوشقان قالی یاد شود.


● سوابق تاریخی
گر چه بافت قالیهای ابریشمی در جوشقان از سالهای قبل از سلطنت صفویان متداول بوده است، با این حال جهت ذکر سوابق مستند تاریخی از بافت قالی در جوشقان به فرمانی که در سال ۹۵۰ هجری از طرف شاه طهماسب صفوی مبنی بر دستور العمل جامعی برای پذیرایی از محمد همایون پادشاه هندوستان به عنوان حاکم خراسان صادر شده اشاره می شود: " در این فرمان درباره تقدیم هدایای مخصوص به همایون شاه، از قالیچه های مخمل دوخوابه طلاباف و سه زوج قالی دوازده ذرعی کوشکانی (جوشقانی) نام برده می شود. علاوه بر مورد فوق، نمونه های متعددی از صدور قالی جوشقان به نقاط دیگر جهان در دست می باشد بطوریکه ابوالفضل غلامی در آئین اکبری جوشقان را یکی از چهار مرکزی می شمارد که از آنجا به دربار هند قالی فرستاده می شد. اسکندر بیک ترکمان نیز در عالم آرای عباسی از قالیهای ابریشمی زربفت کار جوشقان و کرمان که سفیر عثمانی به دریافت آنها نایل آمده، نام می برد.
پرفسور آرتور اوپهام پوپ، جوشقان را محل استقرار کارگاههای سلطنتی بافت قالی می داند، که به وسیله شاه عباس بنا شد. وی عقیده دارد قالیهای زربفتی که اشتباهاً آن را لهستانی خوانده وحتی قالی معروف به گلدانی، در جوشقان بافته شده اند. البته این نظریه مورد قبول هیچ یک از صاحب نظران نیست، تنها H. Hildebard بر این نکته که جوشقان بر اساس رسوم سنتی به واسطه داشتن آب و هوای مناسب در طول تابستان محل استقرار و پذیرایی کارگاه های سلطنتی بوده است، تأکید دارد. تنها نکته مثبت در گفتار پرفسور پوپ که براساس آن این عقیده را ابراز داشته نام نعمت الله جوشقانی بر بالای قالیچه ای در آرامگاه شاه عباس در قم است که آن نیز تنها تأکیدی برمحل تولد بافنده آن است. و وجود هیچ کارگاه شاهی را در جوشقان ثابت نمی کند.


● ساختار
گاهاً انتساب قالیهای سایر مناطق به جوشقان، موجب اختلاط و ابهام در بررسی قالی جوشقان می شود. لذا برای شناخت و تشخیص هویت قالی ها، تکنیک بافت قالیها می توانند نشانه های محرزی در اختیارمان بگذارند، گره های این فرشهای قدیمی به جای دربرگرفتن دو رشته تار، چهار رشته تار را (گره جفتی) در بر می گیرند.
بررسی قالیهای متأخرتر آسانتر است، چرا که این قالیها پس از گذشت سالها بدون هیچ وقفه ای طرحهای هندسی خود را حفظ کرده اند. در اکثر مواقع، در مرکز زمینه یک ترنج لوزی شکل را می بینیم که در بالا و پائین آن دو عدد گل نوک تیز وجود دارند که به طرف ریشه ها کشیده شده اند. با اینحال باید متذکر شد که قالیهای قدیمی از ظرافت و نظم بیشتری بهره مندند.
در شهر جوشقان، علاوه بر قالیهایی که به قالیهای جوشقان موسوم اند و موضوع اصلی این گفتار می باشند قالیهای دیگری نیز تولید می گردد که هر چند از لحاظ نقش، شبیه قالیهای جوشقان هستند ولی از کیفیت پائین تری برخوردارند. جهت شناختن این قالیها میتوان ازدو طریق زیر عمل کرد:
▪ اولاً: از طریق بافت درشت ترشان (۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ گره در دسی متر مربع و گاه از گره جفتی نیز استفاده می کنند).
▪ ثانیاً: از طریق استفاده از پشم دباغی، می توانیم تفاوت آنها را تشخیص دهیم. سطح پرزها غیر شفاف است و بدون نظم قیچی شده است و اکثراً رنگ پریده تر است. پشت این قالیها دارای رنگ آبی ویژه ای است که حاصل استفاده از پرزهایی به این رنگ است، این پودها از پودهایی که در قالیهای معمول به کار می رفتند ضخیم تر است. به طور معمول اندازه این قالیها، کوچک یا متوسط است. مثلاً ۱۰/۱ ۵۰/۱ یا ۲۷۰ ۶۰/۳ سانتیمتر
دارهای مورد استفاده در جوشقان، دارای ساختمانی پیچیده تر از کاشان است و برخلاف نطنز معمولاً یک جفت قالیچه دو ذرعی را روی یک دار و پهلوی یکدیگر می بافند با این حال، دارهای قالیچه نیز به کار می رود.
در قالیهای جوشقان از سه پود استفاده می شود و ظرافت آنها از ۱۵ تا ۳۰ رج در نوسان است. قالیهای جوشقان دارای ساختاری سخت و مقاومند که آنرا می بایست مرهون تعداد بیشمار گره فارسی(۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ گره در هر دسیمتر مربع) دانست. در بعضی قالیها نیز گره جفتی به کار می رود.
متداولترین ابعاد، ابعاد متوسط و کوچک است.تار و پود قالیهای جوشقان از پنبه است و پرز از پشم ظریف بوده و به اندازه متوسط قیچی می شود.


● طرحهای رایج
قالیهای جوشقان تقریباً از ویژگیهای همانندی برخوردار هستند زیرا در طی چندین دوره نقوش شکسته، از نظر طرح و ترکیب یکسان باقی مانده اند. در بیشتر موارد ترنج لوزی شکل که گاه درابتدا و انتها نقشی پنجه مانند را به همراه دارد، مرکز قالی را زینت می دهد. محیط ترنج را اغلب خطوطی دندانه ای شبیه به اره در بر می گیرد و در درون لوزی و در مرکز آن، در گرداگرد گلی چهار پر، لوزیهای کوچکتر قرار دارند.
نقش قالیهای جوشقان یا همچون قالی های کردستان و ورامین شبیه نقش میناخانی است یااینکه دارای نوعی شبکه تزئینی لوزی شکل هستند که در بین هر یک از چشمه های لوزی شکل آن، ترنجهای کوچک هشت ضلعی قرار دارد و نقش گلی نیز در مرکز آن است که تقریباً به محیط این ترنج می چسبد. متن قالی متشکل از گلهای متنوع و ریزی است که در درون این شبکه قرار گرفته اند در خلال این نقوش، شاخه های پر شکوفه، گلهای چهار پر و درختهای بید مجنون در شکلی تجریدی در قالبی لوزی شکل، ارتباطی منطقی را بین نقوش مختلف پدید می آورند. در بسیاری از مواردترنجهایی با محیط های متفاوت را همین گونه تزئین می بخشند.
نقش حاشیه ها برخوردار از گلهای نخل گونه و نقوشی نیمه هندسی در گردشی آشفته است که پهلو به پهلوی یکدیگر و با استفاده از برگهای تجریدی و شاخه های پر گل، نقش اساسی را در تزئین قالیها دارند.
نقوش دیگری که دردرون ترنجها استفاده می شود، گلهای چهار برگ، گلهای ساده به شکل چلیپا و نقوش استلیزه شده هستند. نقوش دندانه دار، طرازهای ذوذنقه ای (که مخصوص قالیهای سرابند است) و سایر طرازهایی که ویژه قالیهای خراسان است در حاشیه ها دیده می شود.


● رنگبندی
شنگرفه رنگ در قالیهای جوشقان، به صورت لکه ها و توده های کوچک پخش شده و چنین به نظر می رسد که این رنگها به صورت لکه هایی در زمینه قالی ترشح شده و آنرا آلوده کرده اند. در روی زمینه قالی که به رنگ آبی تیره یا قرمز یا سفید است، هر کدام از لوزیها، دارای رنگ خاصی می باشند. در این مجموعه گیاهان زیبا و استلیزه شده و با صلابت و به رنگهای سرخ آجری (شنگرفی)، خرمائی، سبز کهنه، آبی، سفید، زرد دیده می شود..عمده رنگهای کاربردی در قالیهای جوشقان صورتی، نارنجی، بید مشکی، سبز و آبیمی باشد.. مقدم بر حاشیه اصلی حاشیه ای تک رنگ، به رنگ آبی و قرمز روناسی را نیز در قالیهای جوشقان می بینیم.


● رنگرزی
رنگهای بکار رفته در قالی جوشقان که تماماً رنگهای طبیعی و گیاهی هستند بسیار با دوام بوده و نکته قابل ذکر در این میان این است که رنگ زرد را بوسیله برگ مو به دست می آورند نه به وسیله اسپرک.
ابعاد
توزیع جعرافیایی
وضعیت فعلی