تاریخ خارجی یونان ، تیره تر و تار، امّا تاریخ داخلی آن ، روشن و راهبَر و روشنفکران امروز

۲۱- پروفسور گیلبرت موری گوید: «تاریخ سیاسی خارجی آنان به راستی مانند تاریخ سیاسی خارجی دیگر ملتها پر است از جنگها و سیاست بازی و بی رحمی و ستم و فریب و نیرنگ . اما تاریخ داخلی آنان است که این چنین پرعظمت است . آنان بر سر راه خود با دشواریهایی دست به گریبان بودند که امروزه بر سر راه ما از آن گونه دشواریها وجود ندارد. ایشان تجربه ای نیز نیندوخته بودند و هرچه می کردند در آن مبتکر بودند و «آرزوها و بیمها و خشمهای آنان شاید شدیدتر و خشن تر از آن ما بود، با این همه آنان آتن دوران پریکلس و افلاطون را پدیدار کردند ».

این نیروی فکری یونانی که اینک بیست و پنج قرن است راهبر روشنفکران جهان است و ایشان را الهام می بخشد پس از جنگ ماراتن و سالامین که یونان آزاد و دلیر گشته بود پدیدار گشت . این نیروی فکری آفریده ی گروهی انگشت شمار بود. گروهی از مردم شهرهای آتن به عمر یک نسل در وضعی زندگی می کردند که برای هر مردمی آن حال پدید آید می توانند چیزهای نیک و زیبا پدید آورند. این گروه تأمین داشتند و آزاد بودند و خودبین و گرفتار وسوسه ی مخالفت و ستیزه جویی که در میان ما فراوان است نبودند. به هنگامی که جنگ خانگی با اسپارت آغاز شد و با آن محیط سیاسی و اجتماعی پرخفقانی به سر آتن سایه افکند، شعله ای تابناک از اندیشه وجود داشت که در سراسر این جنگها و تا زمان مرگ اسکندر یعنی تقریباً بیش از صد سال ادامه داشت و پرتوافکن بود .