اقدانات اولیه در انواع ســوختگى شامل حرارتی شیمیایی برق گرفتی یا الکتریکی و درمان آن هرساله تعداد زیادى از مردم دچار سوختگى مى شوند که نیمى از این موارد در کودکان و خردسالان پیش مى آید.
هر چند پیشرفت هاى عمده اى در درمان سوختگى حاصل شده است اما بسیارى از عوارض جسمى سوختگى تا مدتها گریبانگیر نجات یافتگان است. سوختگى ها از نظر شدت آسیب رسانى به بافت هاى بدن به سه درجه تقسیم مى شوند :
سوختگى درجه یک که در آن فقط لایه سطحى پوست آسیب مى بیند و علامت آن تنها سوزش و قرمزى پوست است. سوختگى درجه دو که در آن لایه هاى زیرى پوست هم آسیب مى بینند و همراه با درد و سوزش و تاول است.
سوختگى هاى درجه سوم که پوست بطور کامل آسیب مى بیند و بافت هاى زیر آن مانند عضلات و استخوان ها نیز ممکن است دچار آسیب شوند و اغلب نیازمند پیوند زدن و جراحى است.
علاوه بر درجه سوختگى درصدى از سطح بدن که سوخته است نیز وخامت وضعیت مصدوم مؤثر است.
در مواقع مواجهه با مصدوم سوختگى اقدامات اولیه زیر را قبل از رساندن او به مراکز درمانى انجام دهید :
- متوقف کردن سوختگى با جدا کردن مصدوم از منبع سوختگى
- در سوختگى هاى ناشى از عوامل حرارتى یا شیمیایى غیر خشک از آب خنک براى شستن پوست آسیب دیده استفاده کنید.
- اگر تنفس بیمار متوقف است او را احیاء کنید.
- محل سوختگى را با گاز استریل یا در صورت نبودن آن با پارچه تمیز بپوشانید.
- مصدوم را سریعاً به مراکز درمانى نزدیک براى اقدامات پزشکى لازم برسانید.
مواردى که سوختگى از درجه یک باشد یا سطح سوختگى پوست خیلى کم و ازدرجه دوم باشد
مى توان به صورت خانگى با استفاده از پمادهاى سوختگى و پانسمان مناسب آن را درمان کرد.
لازم به تذکر است سوختگى ناشى از برق گرفتگى معمولا از نوع درجه ۳ است و احتیاج به مراقبت هاى ویژة پزشکى دارد.
مشخصات و درمان
۱ – هرگز روغن یا پمادهای روغنی روی سوختگی نمالید . این موارد موجب عدم دفع حرارت در محل آسیب شده و باعث عفونت شود .
۲ – همیشه در موارد زیر باید به مرکز طبی مراجعه کرد :
· اگر قربانی یا صدمه دیده کودک و یا سالخورده باشد .
· سوختگی بیش از یک قسمت از بدن را درگیر کرده باشد .
· سوختگی در قسمتهای حساس بدن رخ داده باشد . ( دستها – صورت – پاها و … )
· سوختگی درجه ۳ باشد
· سوختگی با مواد شیمیایی
انواع سوختگی :
· درجه ۱
·درجه ۲
·درجه ۳
· سوختگیهای شیمیایی
- سوختگی درجه ۱ : آسیب به لایه خارجی پوست وارد می شود .
علائم و مشخصات سوختگی :
۱٫ قرمزی
۲٫ درد متوسط
۳٫ تورم و آماس
درمان :
۱٫ قسمت آسیب دیده را فوراً در آب سرد فرو ببرید .
۲٫ آنرا در زیر آب سرد و یا یک پارچه مرطوب نگهدارید تا زمانی که درد کاهش یابد .
۳٫برای محافظت از محل سوختگی آنرا با یک گاز خشک و تمیز بپوشانیم .
- سوختگی درجه ۲ : سوختگی به دومین لایه پوست نفوذ می کند .
مشخصات وعلائم :
۱٫ تاول
۲٫ پوست زبر و خشن و قرمز
۳٫ تورم و آماس
۴٫ درد خیلی شدید
درمان :
۱٫ فرو بردن موضع آسیب دیده به داخل آب سرد و یا استفاده از پارچه مرطوب در اسرع وقت .
۲٫ خیلی ملایم و آهسته منطقه آسیب دیده را خشک کنید . هرگز آنجا را مالش ندهید زیرا خراشیدن و مالیدن محل باعث پاره شدن تاولها و مساعد کردن زمینه عفونت می شود .
۳٫ محل آسیب دیده را با یک باند خشک و استریل بپوشانید .
۴٫ اگر سوختگی در ناحیه بازو و یا پاها قرار دارد عضو مربوطه را تا جای ممکن بالا نگهدارید .
۵٫ « سوختگی درجه ۲ باید طی چند هفته بهبود یابد . »
- سوختگی درجه ۳ :
درد در سوختگی درجه ۳ کمتر از سوختگی درجه ۲ می باشد زیرا سلولهای عصبی در بافت آسیب دیده در حقیقت تخریب می شوند . اما با این حال آسیب و صدمه خیلی شدیدتر از نوع ۲ می باشد .
در اینحالت سوختگی به لایه سوم پوست نیز نفوذ می کند .
مشخصات و علائم :
ظاهر آسیب بصورت سفید و یا زغالی شدن است .
درمان :
۱٫ هیچ لباس و یا پوششی را روی محل آسیب دیده نگذارید ویا حرکت ندهید .
۲٫ آب سرد و یا درمان طبی را برای سوختگی بکار نبرید .
۳٫ لباس تمیز و خشک بپوشید و منطقه آسیب دیده را لخت بگذارید .
۴٫ اگر سوختگی در بازو و دستها و یا پاها می باشد عضو آسیب دیده را بالاتر از سطح قلب نگهدارید .
۵٫ اگر فرد صدمه دیده دچار سوختگی ناحیه صورت شده است ، مرتباً او را از نظر وضعیت تنفس معاینه کنید و مطمئن شوید که مشکل تنفسی ندارد .
۶٫ در اولین وقت مصدوم را به بیمارستان برسانید .
- سوختگی های شیمیایی :
۱٫ لباس را از نزدیک و یا روی محل سوختگی دور نگهدارید . هرگز لباسها را از سر مصدوم بالا نکشید بلکه لباسها را بریده و از مصدوم جدا کنید .
۲٫ ناحیه صدمه دیده را با آب تقریباً سرد شستشو دهید حداقل به مدت ۲۰ دقیقه
۳٫ از یک پوشش تمیز روی ناحیه صدمه دیده استفاده کنید .
به توصیه های پزشکی توجه کرده و هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید .
درمان سوختگی
قبل از درمان سوختگی باید جهت جلوگیری از بدتر شدن وضعیت ، عامل ایجاد کننده سوختگی را حذف و یا دور کرد . بعنوان مثال آتش را خاموش کرد .
لباس فرد را در صورت امکان سریعاً در آورد ( مگر مواقعی که لباس به پوست چسبیده باشد )
مراقبت خانگی در واقع تمیز نگاه داشتن زخم ، جهت پیشگیری از عفونت است .
در خیلی از بیماران برای حداقل چند روز داروهای مسکن لازم است روی سطح سوخته را می توان با باندهای نچسب و یا گاز استریل پوشاند .
باندی که روی سطح سوخته قرار می گیرد براحتی با یکبار قرار گرفتن در آب جدا می شود .
در بعضی مواقع برای برخورداری از مراقبتهای کاملتر و بهتر ، نیاز است که شخص در بیمارستان بستری شود .
در سوختگی هایی که شخص از فعالیتهای عادی و روزمره اش ناتوان می شود نظیر راه رفتن و یا خوردن حتماً باید در بیمارستان یا مرکز درمانی بستری شود .
در سوختگی های عمیق درجه ۲ ، درجه ۳ ، سوختگی در کودکان ، سالمندان و نیز سوختگی در دستها ، پاها و ناحیه تناسلی معمولاً بهترین اقدام مراجعه به مرکر درمانی می باشد .
درجه بندی سوختگی ها :
۱- سوختگی های کوچک سطحی : در این سوختگی ها جهت پیشگیری از عفونت ، تمیز نگه داشتن موضع خیلی مهم است . اگر آلودگی به عمق نفوذ کرده باشد پزشک با تزریق یک داروی بیحسی موضع را را با تراشیدن تمیز می کند .
۲- سوختگی های کوچک عمقی :
این نوع سوختگی ها احتمالاً نیاز به ارزیابی در بیمارستان داشته و یا در مطب پزشک ، روزی چند بار حداقل در چند روز اول مورد معاینه قرار گیرند .
در این سوختگی ها ( درجه ۲ ) شاید نیاز به پیوند پوست باشد .
بیشتر پیوندهای پوست جایگزین پوست آسیب دیده می شوند اما بعضی دیگر از پیوندها د رواقع اثر موقتی پوشاننده و حمایتی پوست را دارند و پوست آسیب دیده خودش ترمیم می شود .
در جریان پیوند پوست ، قسمتی از پوست سالم از ناحیه غیرسوخته در خود شخص ( اتوگرافت ) یا از پوست شخص دیگری ( آلوگرافت ) و یا از موجودات دیگر . پوست خوک بسیار شبیه پوست انسان است .
پیوند پوستی طی عمل جراحی و بعد از اینکه بافتهای مرده بطور کامل تخلیه شدند و از تمیزی پوست اطمینان حاصل شد انجام می شود .
اخیراً پوست مصنوعی ساخته شده که براحتی جایگزین پوست سوخته می شود .
۳- سوختگی های شدید :
این سوختگی ها زندگی را به خطر می اندازند و نیاز به اقدامات درمانی فوری دارند . تمیز نگاه داشتن ناحیه حیاتی است زیرا پوست آسیب دیده بسرعت عفونی می شود .
این نوع سوختگی ها نیاز به مدت زمان طولانی برای بهبود دارند حتی گاهی سالها زمان لازم است این سوختگی ها منجر به بدشکلی در افراد شده و خیلی ها را افسرده می کند .
امروزه بافتهای سوخته با روشهای بیولوژیکی و جدید براحتی درمان می شوند و اسکارها و نواقص برطرف می شوند.
سوختگی های الکتریکی
عبور جریان برق از بدن احتمالاً باعث ایجاد جراحتهای وخیم و حتی مرگ آور می شود . جریان برق ممکن است از یک منبع تولید برق با ولتاژ پایین ( وسایل الکتریکی خانگی ) یا ولتاژ بالا ( بیش از ۱۰۰۰ ولت – معمولاً در کارخانه ها یا در خیابان ) و یا احتمالاً از صاعقه ( برق زدگی )‌باشد . وقتی جریان برق از نقطه ای وارد بدن می شود از محل دیگر که در آن بدن با زمین تماس دارد خارج می شود . نقاط ورود و خروج جریان برق از بدن آسیب می بیند و آسیب این نقاط به صورت حفره ای شبیه به محل ورود گلوله به چشم می خورد . به غیر از محل ورود و خروج جریان برق ،‌بافتهایی که در مسیر این دو نقطه قرار دارند نیز تحت تأثیر جریان برق و حرارت تولید شده تخریب می شوند به طوری که هرچه ولتاژ برقی که وارد بدن می شود بیشتر باشد ، سوختگی ایجاد شده عمیق تر و جراحتهای باقی مانده وخیم تر خواهند بود . علاوه بر این ،‌ جریان الکتریکی ضمن عبور از بدن در اعصاب ( محیطی و مرکزی ) ، ماهیچه ها و قلب تغییرات شیمیایی قابل توجهی ایجاد می کند و باعث اختلال در واکنش های بدن شده و یا به طور کلی باعث توقف آنها می شود ، در بسیاری از موارد اگر چه سوختگی خارجی ( محل ورود و خروج جریان برق ) به طور فریبنده ای کوچک است اما این مقدار کوچک نباید پوششی بر آسیب های وخیم تر عمقی باشد و ما را به اشتباه بیاندازد .
ابزار و سیمهای برق با ولتاژ پایین که در خانه یا محل کار یافت می شوند می توانند باعث برق گرفتگی بشوند . اکثر سیمها و ابزار الکتریکی توسط روکش های عایق پوشانده شده اند تا انسان تماس مستقیم با برق نداشته باشد . بسیاری از برق گرفتگی ها ناشی از خراب بودن کلیدها ، سائیده شدن روکش سیمها یا خرابی خود وسیله الکتریکی است . کودکان بیشتر در معرض خطر برق گرفتگی قرار دارند چرا که دوست دارند با کلیدها ، سیمها و یا پریزها بازی کنند .
آب یک هادی خوب جریان برق است لذا تماس با وسایل الکتریکی با دست خیس یا زمانی که زیر پاها خیس است ، خطر برق گرفتگی را افزایش می دهد .
صاعقه یک منبع طبیعی تولید الکتریسیته ( جریان مستقیم با سرعت و ولتاژ فوق العاده زیاد ) است که به طور عادی برای رساندن خود به زمین از نزدیکترین زائده بلندی که در آن حوالی وجود دارد استفاده می کند و اگر شخصی در تماس با ، یا حتی نزدیکی به یک زائده طبیعی مانند درخت ، برج یا دکل باشد صدمه شدیدی خواهد دید . الکتریسیته تولید شده به وسیله برق آسمان عمرش فوق العاده کوتاه است اما می تواند موجب مرگ آنی ( به علت ایست قلبی – تنفسی ) یا حداقل سبب به آتش کشیدن لباس شخص شود ( اما صدمات بافتهای عمقی به نسبت سبکتر است ) . بنابراین در زمان رعد و برق باید به سرعت از محلهای خطرناک دور شد .
عوارض تهدید کننده جان مصدوم در صدمات الکتریکی
با ورود جریان برق به بدن در اثر انقباضهای الکتریکی سفت ( کزازی شکل ) عضلات تنفسی یا آسیب مراکز تنفسی در مغز ( در بصل النخاع ) ایست تنفسی عارض می شود و پس از مدتی قلب نیز از حرکت می ایستد . البته اگر جریان برق از خود قلب نیز عبور کرده باشد با ایجاد انقباضات کرمی شکل و غیرمؤثرو اسپاسمودیک در بطن ( فیبریلاسیون بطنی ) ایست قلبی اولیه خواهیم داشت . پس از ایست قلبی – تنفسی اگر در عرض ۴ تا ۶ دقیقه عملیات احیاء شروع نشود مرگ قطعی و حتمی خواهد بود . اما قبل از شروع عملیات احیاء ابتدا باید تماس مصدوم را با جریان برق از بین ببریم .
قطع جریان کم ولتاژ
معقولترین کار قطع کلید کنتور است . اگر دسترسی سریع به فیوز امکان پذیر نبود دو شاخه را از پریز بیرون بیاورید یا سیم روکش دار را بکشید تا از پریز خارج شود و مطمئن شوید که خود در یک محل بی خطر و سالم قرار گرفته اید . اگر نتوانستید جریان برق را به این ترتیب قطع کنید روی یک ماده عایق خشک مثل روزنامه یا یک تخته چوبی یا لاستیک بایستید و با یک وسیله چوبی بلند ( مثل جارو ) منبع برق را از مصدوم دور کنید . یا اینکه یک طناب را به دور رانها یا دست مصدوم بیاندازید و او را به سمت خود بکشید تا از منبع دور شود .
توجه : از به کار بردن وسایل فلزی یا مرطوب یا از تماس با بدن لخت مصدوم کاملاً خودداری کنید . اگر هیچ راهی وجود نداشت گوشه لباس مصدوم را که خشک است بگیرید و او را بکشید .
برق گرفتگی با جریانهای پر ولتاژ
در مواردی که با برق گرفتگی ولتاژ بالا روبرو هستید به هیچ عنوان به مصدوم نزدیک نشوید مگر اینکه از طرف پلیس یا شخص مسئولی به شما اطمینان داده شود که می توانید به مصدوم نزدیک شوید . تماس با برق های پرولتاژ در خطوط فشارقوی هوایی معمولاً سبب مرگ آنی می شود .
در چنین مواردی ضمن ایجاد سوختگی های شدید ، در اثر نیروی ناشی از اسپاسم ناگهانی ماهیچه ای ، مصدوم به مساحتی دورتر از محل تماس پرت می شود . اگر مصدوم همچنان در تماس با برق مانده بود یا اینکه کمتر از ۱۸ متر از خطوط فشار قوی فاصله داشت هرگز کوشش نکنید که او را نجات دهید ، حتی به او نزدیک هم نشوید تا اینکه برق به وسیله مسئولین قطع شود چرا که برق فشار قوی حالت قوسی داشته و می تواند مسافتهای دور را نیز تحت تأثیر قرار دهد در این موارد مواد عایق ، مانند چوب خشک یا لباس خشک به هیچ وجه حفاظتی برای شما ایجاد نخواهد کرد .
بلافاصله به پلیس خبر دهید و اجازه ندهید کسی به مصدوم نزدیک شود و زمانی کمک های اولیه را شروع کنید که از طرف مسئولین یا مراجع رسمی به شما اطلاع داده شود که برق قطع شده است .
ارزیابی مصدومین برق گرفتگی
شکایات وعلائم
مصدومی که دچار برق گرفتگی می شود ممکن است یکی یا تمام شکایات و علائم زیر را داشته باشد :
سوختگی های محل ورود و خروج جریان برق از بدن
قطع راههای عصبی که به صورت فلج اندام تظاهر می کند .
درد و حساس شدن ماهیچه ها
افزایش فشار خون یا کاهش فشار خون همراه با علایم و شکایات ناشی از شوک
مشکل شدن تنفس یا ایست تنفسی ( ممکن است زبان ورم کند و راه هوایی را مسدود نماید)
ضربانات نامنظم قلب یا ایست قلبی.
بی قراری و تحریک پذیری ، اگر مصدوم هوشیار است .
بیهوش شدن .
اختلالات بینایی .
شکستگی استخوانها ( از جمله ستون مهره ها ) و دررفتگی مفاصل به علت انقباضات شدید عضلات یا پرت شدن .
تشنج ( در موارد شدید )
مراقبت از مصدوم
مراحل مراقبتهای اورژانس
مطمئن شوید که خود و مصدوم در یک منطقه بی خطر قرار دارید .
برای مصدوم یک راه هوایی مطمئن برقرار کنید و اگر لازم است ( در موارد ایست قلبی – تنفسی ) عملیات احیای قلبی – تنفسی مقدماتی را شروع کنید .
در صورت وجود ضایعات نخاعی و ستون فقرات ، آسیب های سر و شکستگی شدید ، مراقبتهای اولیه مربوط به آنها را انجام دهید .
سوختگی های الکتریکی را ارزیابی کنید . در جستجوی حداقل دو محل سوختگی خارج باشید : یکی محل تماس با منبع انرژی الکتریکی و دیگری محل تماس با زمین .
محل های سوختگی را سرد کنید .
بر روی مناطق سوخته پانسمان استریل خشک قرار دهید .
مراقب شوک باشید . آن را درمان کرده و اکسیژن با غلظت بالا تجویز کنید .
مصدوم را هر چه زودتر منتقل کنید . بعضی از عوارض سوختگی ( مثل تورم راههای هوایی و در نتیجه خفگی ، نارسایی کلیه ، اختلالات قلبی و شوک ) شروع تدریجی دارند . بنابراین باید مصدوم را سریعاً به مرکز مجهز منتقل کرد و او را تحت نظر قرار داد .
توجه : آسیب های الکتریکی سبب تخریب وسیع عضلات شده ، که این باعث آزاد شدن مواد سمی ( مثل میوگلوبین ) به داخل خون می شود . این مواد از راه خون به کلیه ها رسیده و در ادرار ترشح می شوند و رنگ آن را قرمز می کنند و از طرفی با رسوب در کلیه ها سبب نارسایی کلیه خواهند شد .
بنابراین برای جلوگیری از این عارضه به مصدومین برق گرفتگی که ادرار قرمز دفع می کنند باید حجم زیادی از مایعات داخل وریدی ( ترجیحاً حاوی بی کربنات سدیم ) تزریق کرد تا با شسته شدن کلیه ها ، آسیب کلیوی تقلیل یابد .