برنامه ي لونا - قسمت اول

[Behzad AZ]

برنامه ي لونا - قسمت اول

لونا یکی از بزرگ*ترین و معروف*ترین برنامه*های فضایی شوروی سابق بود. شوروی طی این برنامه در طول 18 سال، 24 کاوشگر را برای تحقیق، بررسی و داده*برداری از ماه، روانه این قمر سیاره زمین کرد. اگرچه تعداد زیادی از ماموریت*ها ناموفق بود، اما در طول این برنامه ده*ها رکورد فضایی به ثبت رسید (قرار گرفتن اولین فضاپیما در مدار خورشید، ایجاد اولین دنباله*دار مصنوعی، فرود اولین ربات بر سطح ماه، اولین عکس از سمت تاریک ماه، قرار گرفتن اولین فضاپیما در مدار ماه و غیره) و اطلاعات گران*بهایی از محیط فضا و کره ماه به دست آمد که در آینده روشنگر راه دانشمندان عرصه فضایی شد.
[برنامه لونا]، كه [لونيك] نيز خوانده مي*شود، عنوان اولين برنامه فضايي شوروي سابق با هدف كاوش در فضاست. لونا در زبان روسي به معناي ماه است. برنامه لونا در ابتدا، سه هدف را دنبال مي*كرد.

• به دست آوردن اطلاعات بيشتر از محيط فضا و نحوه دستيابي به كرات ديگر؛
• فرود فضاپيما بر روي سطح كره ماه، و
• كمك به فرود آوردن انسان در كره ماه.

برنامه لونا به خوبي توانست به اهداف اول و دوم خود برسد، اما تحقق عيني هدف سوم خود را هرگز نديد. البته بايد توجه داشت كه برنامه سفر انسان به ماه شوروي ذيل برنامه*هاي ديگري نيز دنبال مي*شد و لونا بخشي از كل برنامه بود. مثلاً يكي از دلايل اصلي شكست برنامه، ناكام ماندن پروژه پرتابگرهاي عظيم [اِن-1] در رسيدن به اهداف خود بود [1].

برنامه لونا تا سال 1976 ادامه داشت،* اما روس*ها بعد از فتح ماه توسط آمريكايي*ها، در ذيل برنامه آپولو، در سال 1969، از دنبال كردن هدف سوم، كه لونا انجام بخشي از آن را بر عهده داشت، رويگردان شدند. آنها نه تنها آرزو داشتند انساني را از اتحاد جماهير شوروي بر سطح ماه فرود آورند، بلكه مي*خواستند جلوتر از آمريكايي*ها اين كار را انجام دهند.

شوروي در سال 1968 پس از اينكه تا حدود زيادي از فرستادن انسان به ماه نااميد شده بود، تلويحاً اعلام كرد كه هدف شوروي تنها فرستادن ربات به سطح ماه است و به دليل اهميت حفظ جان فضانوردان (!) اين برنامه برايش اولويتي ندارد. پس از موفقيت آمريكايي*ها در اين زمينه هم اين*طور وانمود كردند كه اصلاً اتفاق مهمي نيافتاده و سفر به ماه هدف مهمي براي شوروي به حساب نمي*آمده است. اما واقعيت چيز ديگري بود. درگذشت ناگهاني [سرگِي كاراليوف]، مدير و مغز متفكر تمام برنامه*هاي فضايي شوروي در سال 1966، ضربه بزرگي به برنامه لونا و ديگر برنامه*هاي شوروي وارد كرد.
لونا اهداف اول و دوم خود را خيلي خوب دنبال كرد. اين برنامه بسياري از ركوردهاي فضايي را به نام خود ثبت كرد (قرارگرفتن اولين فضاپيما در مدار خورشيد، ايجاد اولين دنباله*دار مصنوعي، فرود اولين ربات بر سطح ماه، اولين عكس از سمت تاريك ماه، قرار گرفتن اولين فضاپيما در مدار ماه و...) كه در ادامه به آنها اشاره خواهد شد [2].
برنامه لونا كه در آن، طي سال*هاي 1958 تا 1976، 48 پرتاب را به نمايش گذاشت، يكي از نقاط مهم تاريخ و عصر فضا به شمار مي*آيد. 24 پرتاب از اين پرتاب*ها، در همان مرحله پرتاب شكست خورد. از 24 فضاپيمايي كه با موفقيت به فضا پرتاب شدند نيز تنها 15 فضاپيما توانستند ماموريت خود را تقريباً به صورت كامل به پايان برسانند. ماموريت*هايي كه با عنوان لونا يا لونيك نام*گذاري شده*اند، پرتاب*هاي موفق هستند. اما ماموريت*هايي كه با عنوان لونا + شماره سال (مانند: لونا1964) يا [كاسموس] نامگذاري مي*شوند، در همان مرحله پرتاب ناكام مانده*اند.
تصوير 1- فضاپيماي كاوشگر لونا1

[Behzad AZ]

لونا1 تا لونا3



پس از سه بار ناكامي در پرتاب فضاپيماي لونا1، در 2 ژانويه 1959 اين فضاپيماي كروي شكل 361 كيلوگرمي با موفقيت و با پرتابگر [اِي-1] پرتاب شد. اين پرتاب، نهمين پرتاب موفقيت*آميز شوروي بود.
اين فضاپيما با نام [مِكتا] نيز شناخته مي*شد. زماني كه لونا1 توانست به سرعت گريز از ميدان گرانش زمين برسد (كه اين خود يك ركورد جديد فضايي بود)، از قسمت سوم پرتابگر خود كه 1472 كيلوگرم وزن داشت جدا شد. اين قسمت از فضاپيما كه 2/5 متر طول و قطري برابر با 4/2 متر داشت، تا مدتي به موازات لونا1 به حركت خود ادامه داد.

در 3 ژانويه 1959 ، در ساعت 3:56:20 به وقت مسكو، لونا1 در فاصله 119500 كيلومتري زمين حدود يك كيلوگرم گاز سديم را در فضا آزاد كرد. اين غبار گازي به شكل يك دنباله درخشان نارنجي رنگ بر فراز اقيانوس هند توسط منجمان قابل مشاهده بود. اين اولين دنباله*دار مصنوعي بود كه توسط بشر در فضا ايجاد مي*شد.
لونا1 در تاريخ 4 ژانويه بعد از 34 ساعت پرواز به فاصله 5995 متري سطح ماه رسيد و در مدار آن قرار گرفت. اين اولين بار بود كه يك فضاپيما به نزديكي ماه مي*رسيد. لونا1، اولين فضاپيمايي بود كه در مسير خود تا رسيدن به ماه، در مدار خورشيد قرار گرفت و از ميدان گرانشي خورشيد براي حركت استفاده مي*كرد.
داده*هاي ارسالي از اين كاوشگر تا حدود زيادي به شناخت محيط فضا كمك كرد. اندازه*گيري*هايي كه اين فضاپيما انجام داد، نشان داد كه ماه فاقد ميدان مغناطيسي است و طوفان*هاي خورشيدي، كه در واقع جريان*هاي پلاسمايي يونيزه شده هستند، در فضاهاي بين*سياره*اي حركت مي*كنند. همچنين داده*هاي ارسالي به كشف حلقه بيروني پديده [كمربند ون آلن] كمك زيادي كرد. گمان مي*رود لونا1، با سقوط بر روي سطح ماه از بين رفته باشد.


لونا2، در 12 سپتامبر 1959، پس از يك بار عدم موفقيت در پرتاب، با پرتابگر اِي1 به فضا پرتاب شد. لونا2 به لحاظ طراحي بسيار شبيه به نمونه قبلي خود بود و وزني معادل 2/390 كيلوگرم داشت. اين فضاپيما مثل سَلَفِ خود، شكل كروي داشت اما تجهيزت و حسگرهاي آن كامل*تر شده بود


تصوير 2- فضاپيماي كاوشگر لونا2


اين فضاپيما به سطح ماه رسيد و با آن برخورد كرد. لونا2 هم پس از جدايي قسمت سوم خود در 13 سپتامبر مانند لونا1 ابر درخشان نارنجي رنگي از گاز سديم را در فضا آزاد كرد. البته اين بار هدف فقط نمايش و ثبت ركورد نبود، بلكه رفتار گاز در فضا نيز مورد مطالعه قرار مي*گرفت.
در 14 سپتامبر و پس از 33 ساعت و نيم پرواز، سيگنال*هاي دريافتي از فضاپيما ناگهان قطع شد كه نشان*دهنده برخورد آن با سطح ماه بود. البته قسمت سوم اين فضاپيما نيز كه پس از جدايي از فضاپيما، همراه با لونا2 به سمت ماه در حركت بود، حدود 30 دقيقه بعد با سطح ماه برخورد كرد.

لونا2، داده*ها و اطلاعاتي كه لونا1 از محيط فضا (پديده كمربند بيروني ون آلن، ذرات باردار و ...) به دست آورده بود را به طرز موثري كامل كرد.

در تاريخ 4 اكتبر سال 1959، لونا3 با 279 كيلوگرم وزن به سمت ماه پرتاب شد. پيكربندي اين فضاپيما نسبت به نمونه قبلي آن به كلي عوض شده بود و شكل استوانه*اي داشت. لونا3 اولين فضاپيمايي بود كه براي پايداري مي*توانست از سامانه پايداري سه محوره هم استفاده كند.

لونا3 اين تغيير سامانه پايداري را در هنگام عكسبرداري از سطح ماه انجام مي*داد. براي تامين قسمتي از توان آن از سلول*هاي خورشيدي استفاده شده بود و محفظه*اي تحت فشار،* با فشار حدود 23/0 اتمسفر داشت. در آن از سامانه كنترل حرارت استفاده شده بود كه در نتيجه كارايي سامانه*هاي الكترونيكي را افزايش مي*داد.

تصوير 3- فضاپيماي كاوشگر لونا



مهم*ترين ركوردي كه لونا3 توانست بر جا بگذارد، گرفتن عكس*هايي از نيمه تاريك ماه و ارسال آن به زمين بود.

در 7 اكتبر 1959، سامانه تصويربرداري موفق به ثبت 29 عكس طي 40 دقيقه،* از فاصله حدود 65000 كيلومتري سطح ماه شد. اين عكس*ها، 70 درصد سطح يك نيم*كره ماه را پوشش مي*دادند. فضاپيماي كاوشگر بعد از گرفتن اين عكس*ها به سمت زمين بازگشت.

ارسال تصاوير به دليل كاهش توان الكتريكي ماهواره به دشواري انجام مي*شد، اما سرانجام 17 عكس به زمين مخابره شد. گمان مي*رود لونا3 در جوّ زمين سقوط كرده و نابود شده باشد.

تصوير 4- اولين تصوير گرفته شده از ماه توسط فضاپيماي كاوشگر لونا

تصوير 6- اولين تصوير نماي نزديك ماه گرفته*شده توسط فضاپيماي كاوشگر لونا3
تصوير 5- نمايي از ماه، گرفته شده توسط فضاپيماي كاوشگر لونا3
تصوير 8- نتيجه پردازش رايانه*اي تصاوير گرفته شده از ماه توسط فضاپيماي كاوشگر لونا3
تصوير 7- اولين تصوير گرفته*شده از سمت تاريك ماه، گرفته شده توسط فضاپيماي كاوشگر لونا3

[Behzad AZ]

لونا قسمت3
لونا4 تا لونا9


در 2 آوريل 1963، كاوشگر لونا4 به فضا پرتاب شد. لونا4 دومين نسل فضاپيماهاي لونا بود. اين كاوشگر قرار بود به نرمي روي سطح ماه فرود آيد. از لونا4 به بعد، فضاپيماها طبق برنامه ابتدا در مسير خود به سمت ماه در يكي از مدارهاي پاركينگ زمين قرار مي*گرفتند و سپس با استفاده دوباره از راكت*هاي خود در مسير مناسب به سمت ماه مي*رفتند.

تصوير 9- فضاپيماي كاوشگر لونا4

لونا4 به فاصله حدود 8334 كيلومتري سطح ماه رسيد، اما به دليل بروز يك اشكال، *به جاي اينكه به مدار ماه وارد شود، حول يك مدار بيضوي 470000x90000 كيلومتري زمين قرار گرفت و از بين رفت.

در 9 مه 1965، لونا5 نيز با هدف فرود نرم بر روي سطح ماه با موفقيت به فضا پرتاب شد. اين كاوشگر به مدار ماه رسيد، اما به دليل بروز يك اشكال در سامانه كنترلي آن، بر روي سطح ماه سقوط كرد. بين لونا4 و لونا5، شوروي چهار پرتاب ناموفق ( سه مورد مربوط به برنامه لونا) را تجربه كرده بود.

لوناهاي 6، 7 و 8 به ترتيب در 8 ژوئن، 4 اكتبر و 3 دسامبر 1965 با موفقيت به فضا پرتاب شدند، اما هر يك به دليلي نتوانستند ماموريت اصلي خود، يعني فرود نرم بر روي سطح ماه را انجام دهند و از بين رفتند. اگرچه موفقيت*هايي را در ماموريت*هاي جانبي خود كه عمدتاً ارسال داده*هايي از محيط فضا بود، به خوبي انجام دادند.
سرانجام در 3 فوريه 1966، پس از 12 بار تلاش ناموفق، فضاپيماي لونا9 كه چهار روز قبل به فضا پرتاب شده بود، توانست با موفقيت و به نرمي بر سطح ماه فرود آيد. لونا9 طي سه روز تماس خود با زمين توانست اولين عكس*ها را از سطح يك كره آسماني تهيه كرده و به زمين بفرستد.


تصوير 10- قسمت ماه*نشين فضاپيماي كاوشگر لونا9

به دلايلي هيات حاكمه شوروي از انتشار سريع اين عكس*ها خودداري كرد. اين فضاپيما در هنگام پرتاب 1580 كيلوگرم وزن داشت. اما قسمت ماه*نشين آن كه بر روي سطح ماه فرود آمد، تنها حدود 99 كيلوگرم بود. لونا9، يك موفقيت ديگر براي برنامه هاي فضايي شوروي در مقابل آمريكا به حساب مي*آمد.

سه ماموريت بعدي لونا، همگي به مدارگردي ماه اختصاص داشت. لوناهاي 10، 11 و 12 به مدار ماه وارد شدند و مانند يك ماهواره كه در مدار زمين قرار دارد، در مدار ماه اطلاعات و داده*هاي ارزشمندي را ارسال كردند.

حال كه خيال روس*ها از فرود بر سطح ماه راحت شده بود، آنها ترجيح دادند به تحقيق و بررسي بيشتري در مورد ماه بپردازند.

تصوير 11- اولين عكس فرستاده شده از سطح يك كره آسماني توسط فضاپيماي كاوشگر لونا9

[Behzad AZ]

لونا قسمت4لونا10 تا لونا14



لونا10 كه در 31 مارس 1966 پرتاب شد، اولين فضاپيمايي بود كه مانند يك ماهواره در مدار ماه قرار گرفت. وزن اين فضاپيما 1582 كيلوگرم و وزن مدارگرد آن 540 كيلوگرم بود.

بزرگ*ترين يافته اين مدارگرد ماه را مي*توان كشف قسمت*هايي از ماه دانست كه تمركز جرمي بيشتري داشتند و باعث اغتشاش و ناپايداري در بخشي از ميدان گرانشي ماه مي*شدند. آخرين سيگنال از اين مدارگرد، در 30 مه 1966 دريافت شد.

دو هفته بعد از اينكه مدارگرد آمريكايي*ها هم توانست با موفقيت در مدار ماه قرار گيرد، لونا11 در 24 اوت 1966 به فضا پرتاب شد. اين فضاپيما هم از يك بخش كوچك مدارگرد تشكيل شده بود كه بعد از جدايي از ساير بخش*ها و مراحل، در مدار ماه قرار مي*گرفت. علاوه بر جمع*آوري اطلاعات و ارسال عكس (با قدرت تفكيك بين 15 تا 20 متر) از ماه و محيط فضا و ادامه داده*برداري*هاي لونا10، اين فضاپيما براي اولين بار اقدام به آزمايش نحوه عملكرد يك سامانه انتقال نيروي چرخ*دنده*اي در محيط خلاء و فضا كرد.

روس*ها بر آن بودند تا در چند پرتاب آينده خود، يك ماه*نورد خودكار را به سطح ماه بفرستند. ارتباط اين مدارگرد 38 روز بعد از پرتاب با زمين قطع شد.

لونا12 موظف بود تا ماموريت نمونه قبلي را براي عكسبرداري و جمع آوري اطلاعات از ماه كامل كند. اين فضاپيما در 22 اكتبر 1966 به فضا پرتاب شد و 89 روز به ماموريت خود ادامه داد.

لونا13 دومين فضاپيماي كاوشگر ماه شوروي بود كه با موفقيت بر روي سطح ماه فرود آمد. پرتاب آن در 21 دسامبر 1966 انجام گرفت. اين بار وزن ماه*نشين به 113 كيلوگرم افزايش يافته بود و مجهز به ابزارهاي اندازه*گيري بيشتري بود. لونا13 توانست علاوه بر عكس*هايي بهتر از سطح ماه (نسبت به لونا9)، براي اولين بار به وسيله حسگرهاي خود اطلاعاتي از تركيب خاك سطح ماه و همچنين پرتوهاي موجود در ماه به زمين مخابره كند. ارتباط اين ماه*نشين با زمين پس از 6 روز قطع شد.
تصوير 12- فضاپيماي كاوشگر لونا10لونا14 باز هم يك مدارگرد بود كه محموله*اي مشابه محموله لونا10 حمل مي*كرد. اين فضاپيما با موفقيت در مدار ماه قرار گرفت و اطلاعاتي را از توزيع جرمي ماه و اشعه*هاي كيهاني و ذرات باردار موجود در فضا به زمين مخابره كرد. ماموريت اوليه اين فضاپيما آزمايش سامانه ارتباطي يك فضاپيماي سرنشين*دار ماه*نشين بود. اين فضاپيما پس از يك پرتاب ناموفق در 7 آوريل 1968 به فضا پرتاب شد.

تصوير 13- كاوشگر لونا11

در واقع وقفه 14 ماهه بين لونا13 و لونا14، بزرگ*ترين توقفي بود كه در اين برنامه پيش آمد. روس*ها براي فرستادن فضانورد به ماه به مشكلات جدي برخورده بودند. درگذشت كاراليوف، مغز متفكر برنامه*هاي فضايي شوروي، نيز مزيد بر علت شده بود.

[Behzad AZ]

برنامه ي لونا - قسمت پنجم (قسمت آخر)

لونا یکی از بزرگ*ترین و معروف*ترین برنامه*های فضایی شوروی سابق بود. شوروی طی این برنامه در طول 18 سال، 24 کاوشگر را برای تحقیق، بررسی و داده*برداری از ماه، روانه این قمر سیاره زمین کرد. اگرچه تعداد زیادی از ماموریت*ها ناموفق بود، اما در طول این برنامه ده*ها رکورد فضایی به ثبت رسید (قرار گرفتن اولین فضاپیما در مدار خورشید، ایجاد اولین دنباله*دار مصنوعی، فرود اولین ربات بر سطح ماه، اولین عکس از سمت تاریک ماه، قرار گرفتن اولین فضاپیما در مدار ماه و غیره) و اطلاعات گران*بهایی از محیط فضا و کره ماه به دست آمد که در آینده روشنگر راه دانشمندان عرصه فضایی شد.

[ مقالات متفرقه ]

لونا15 تا لونا24


لونا15، اگرچه يك ماموريت كاملاً شكست خورده بود، اما از چند نظر يكي از نقاط مهم تاريخ عصر فضا به شمار مي*رود.

روس*ها كه ديگر برايشان مسجل شده بود در پياده كردن انسان بر روي ماه قافيه را به آمريكايي*ها باخته*اند، در آخرين دقايق، تصميم گرفتند تا لااقل ركورد آوردن مقداري از خاك ماه به زمين را نيز در آمارهاي خود ثبت كنند، تا مرهمي باشد بر درد آنها در شكست از آمريكايي*ها.

لونا15، تنها 3 روز قبل از پرواز تاريخي سه فضانورد آمريكايي به سمت ماه در قالب برنامه آپولو11، به فضا پرتاب شد. براي اولين بار در تاريخ فضا، روس*ها و آمريكايي*ها براي جلوگيري از برخورد احتمالي دو فضاپيما، يكديگر را در جريان برنامه پروازي و ماموريت خود قرار دادند و با هم هماهنگ كردند. اين مساله يكي از نكات جالب در تاريخ عصر فضا است.

لونا15 با موفقيت در مدار ماه قرار گرفت.


تصوير 14- فضاپيماي كاوشگر لونا15

وقتي كه قسمت ماه*نشين لونا15 ، در ساعت 15:47 بيست و يكم ژوئيه 1969، با روشن كردن راكت*هاي خود آماده فرود بر روي سطح ماه مي*شد، چند ساعتي از قدم زدن [نيل آرمسترانگ] و [جيمز آلدرين] بر سطح ماه و مخابره مستقيم تصاوير آن به زمين مي*گذشت.
اين تراژدي روسي با بروز اشكال و سقوط لونا15 به روي سطح ماه، از فاصله 3 كيلومتري، كامل شد و آمريكا و جهان غرب جبران بخش عمده*اي از عقب*ماندگي فناوري و به دست آوردن دوباره روحيه و غرور ملي خود را جشن گرفت. هيات حاكمه شوروي سعي كرد تا مساله را چندان مهم جلوه ندهد.




لونا16 پس از چهار بار پرتاب ناموفق در 12 سپتامبر 1970 به فضا پرتاب شد. بخش رباتي ماه*نشين اين فضاپيما، اولين سامانه رباتي بود كه مقداري از خاك ماه را با خود به زمين *آورد. لونا16 ماموريت خود را با موفقيت به انجام رساند. وزن اين فضاپيما، هنگامي كه در مدار ماه قرار گرفت، 5600 كيلوگرم بود.

وزن قسمت ماه*نشين نيز كه بر روي ماه فرود آمد، 1880 كيلوگرم بود. البته اين فضاپيما ماموريت*هاي ديگري نيز مانند عكس*برداري و ارسال اطلاعات محيطي بر عهده داشت.

لونا16 اولين ماه*نشيني بود كه در سمت تاريك ماه فرود *آمد. ماموريت لونا16 بر روي سطح ماه 26 ساعت و 25 دقيقه به طول انجاميد. در اين مدت زمان، مته خودكار آن 35 سانتي متر سطح ماه را سوراخ كرد و 105 گرم از خاك سطح ماه را نمونه*برداري كرد. سپس بخشي از اين ماه*نشين 1880 كيلوگرمي از آن جدا شد و بر روي سطح ماه ماند و بخش ديگر به طرف زمين به پرواز درآمد. در 24 سپتامبر 1970، اين كاوشگر با موفقيت به زمين بازگشت و محموله خود را در صحراهاي قزاقستان تحويل داد.

لونا16 يكي از موفقيت*هاي تاريخي شوروي به حساب مي*آيد. اما موفقيتي كه قبلاً رقبا نمونه بسيار شيرين*تر آن را چشيده بودند. اين موفقيت، طعم پيروزي*هاي قبلي را نداشت.

تصوير 15- فضاپيماي كاوشگر لونا17

تصوير 16- تصوير قسمت ماه*نشين فضاپيماي كاوشگر لونا17، گرفته شده توسط توسط ماه*نورد لونوخود1

تصوير 17- فضاپيماي كاوشگر لونا19

لونا17 اولين ماموريت فضايي شوروي بود كه طي آن يك وسيله ماه*نورد را درست مانند يك خودروي رباتي، بر روي ماه با موفقيت فرود آورد. اين ماه*نورد [لونوخود1] نام داشت. لونوخود بخشي از برنامه فرستادن انسان به ماه شوروي بود كه در اوايل دهه 60 برنامه*ريزي شده بود. با فرود لونا17 بر روي سطح ماه، لونوخود1 از آن پياده شد و طي 322 روز انجام ماموريت، حدود 10540 متر بر روي سطح ماه راه رفت و به نمونه*برداري و ارسال اطلاعات پرداخت. اين ماه*نورد در اين مدت، 20000 تصوير تلويزيوني به زمين مخابره كرد. لونوخود كه در تاريخ 10 نوامبر 1970 طي برنامه لونا17 به فضا پرتاب شده بود، به لحاظ زماني حدود سه برابر بيش از حد انتظار به عمليات بر روي سطح ماه پرداخت.

حدود يك سال بعد، در 2 سپتامبر 1971، لونا18 با ماموريتي مشابه لونا16 يعني آوردن مقداري از خاك ماه، به فضا پرتاب شد، اما پس از فرود بر روي سطح ماه، ارتباط آن با زمين قطع و ماموريت با شكست مواجه شد.

26 روز بعد از پرتاب لونا18، در 28 سپتامبر 1971، لونا19 با هدف تحقيق و بررسي پيرامون ميدان گرانش ماه، تهيه تصاوير دقيق از سطح ماه و مطالعه بر روي ذرات باردار و پرتوهاي كيهاني روانه مدار ماه شد. لونا19 پس از 388 روز به عمليات خود در مدار ماه پايان داد.

در 14 فوريه 1972، لونا20 براي تكميل ماموريت لونا18 به فضا پرتاب شد. لونا20 موفق بود و توانست محموله كوچك خود را در 25 فوريه 1972 در جزيره*اي در رودخانه [كاركينگير] قزاقستان تحويل دهد. اين محموله نيز مانند محموله لونا16، براي تجزيه و آزمايش بين دانشمندان شوروي و فرانسه تقسيم شد.

لونا21 كه در 8 ژانويه 1973 به فضا پرتاب شد، ماموريت داشت كه لونوخود2 را بر سطح ماه فرود آورد. لونوخود2، يك ماه*نورد خودكار 840 كيلوگرمي با 8 چرخ بود و توانست طي چند ساعت اول ماموريت خود، به اندازه كل طول عمر لونوخود1، بر روي ماه راه برود، اما در 9 ماه مه به داخل يك فرورفتگي غلطيد و ديگر نتوانست از آن خارج شود. در نهايت، غبار روي سلول*هاي خورشيدي* آن را گرفت و ماموريتش ناتمام ماند. تلاش*ها براي نجات لونوخود2 ناكام بود.


تصوير 18- فضاپيماي كاوشگر لونا22با اين حال، هيات حاكمه شوروي اعلام كرد كه ماموريت با به دست آوردن تمام خواسته*ها به پايان رسيده است. اين ماه*نورد در مدت ماموريت خود حدود 80000 تصوير تلويزيوني، 86 تصوير بسيار باكيفيت و صدها داده از خواص مكانيكي و شيميايي مواد موجود بر روي سطح ماه را مخابره كرد. شوروي بعدها اعلام كرد كه از طريق يك دانشمند آمريكايي، عكس*هايي از محل فرود و حركت لونوخود2 را كه توسط فضاپيماي آپولو17 در هنگام فرود گرفته شده*اند، به دست آورده است. اين عكس*ها براي ماموريت*هاي مشابه آينده شوروي بسيار مفيد بودند.
شوروي در 29 مه 1974، آخرين فضاپيماي مدارگرد ماه خود را تحت نام لونا22 به فضا فرستاد. اين مدارگرد دومين مدل از نسل جدي ماه*گرد شوروي (لونا19) بود كه در طي 521 روز ماموريت خود اطلاعات بسيار جالب و مهمي را از جنبه*هاي مختلف ماه مخابره كرد. اين فضاپيماي بسيار موفق، هرگز دچار اشكال نشد و عمر آن با اتمام پيشران موتورهاي كنترلي، به پايان رسيد.
در 28 اكتبر 1975، شوروي لونا23* را براي آوردن مقدار ديگري از خاك ماه به كره زمين به فضا فرستاد، اما در هنگام فرود، قسمت بازگشتي دچار آسيب شد و ماموريت شكست خورد. اگر اين ماموريت به سرانجام مي*رسيد، احتمالا روس*ها برنامه لونا را در همين جا خاتمه مي*دادند.
لونا24 در 9 اوت 1976، براي انجام ماموريت ناكام لونا23 به سمت ماه پرتاب شد. اين فضاپيما در 22 اوت، محموله 170 گرمي خود را در سيبري فرود آورد. فضاپيما در هنگام پرتاب 4800 كيلوگرم وزن داشت. اين بار مته رباتي فضاپيما حدود دو متر حفاري كرده بود. شوروي مقدار اندكي از خاك آورده شده توسط اين ماه نشين را در دسامبر 1976 به ناسا هديه كرد.
لونا24، پايان برنامه*هاي ماه*شناسي و ماه*نوردي شوروي و جهان بود. از آن زمان تاكنون (2007)، ديگر فضاپيمايي بر روي سطح ماه فرود نيامده است. همچنين تا قبل از كاوشگر [استارداست] كه در سال 2006 مقداري از خاك اجرام فضايي را به زمين آورد، لونا24 آخرين فضاپيماي كاوشگري بود كه اين كار را انجام داد.


تصوير 19- فضاپيماي كاوشگر لونا24