همه چیز در مورد سرطان پروستات
نويسنده : دكتر فائض فيضي -متخصص راديولوژي
بزرگي خوش خيم پروستات، مردان سالمند را دچار مي سازد كه ناراحتي آنها در بعضي نمايشنامه هاي كمدي مورد استفاده قرار گرفته است. بيماري مي گفت كه من ماه قبل را در توالت گذراندم. ديگري مي گفت از منزل كه بيرون مي روم، هر ساعت بايد در جست وجوي محلي براي ادرار كردن باشم و بعضي ها مي گويند به خاطر اين مشكل، نمي توانند از منزل بيرون بروند.
عده اي از وجود پروستات به عنوان يك عضو در بدنشان بي اطلاع هستند و مي گويند دچار پروستات شديم يا پروستات داريم، مانند بيماري حصبه كه يك نفر بدان مبتلا مي شود.
پروستات در هفته دهم جنيني در نوزاد پسر تشكيل مي شود تا قبل از زمان بلوغ كوچك مي ماند، بعد از آن كه هورمون مردانه (آندروژن يا تستسترون) در بدن ايجاد مي شود، روبه رشد مي گذارد، ولي رشد آن آهسته است و با بالا رفتن سن در ۹۰ درصد افراد بزرگ مي شود.
دانشمندان مي گويند كه از ۴۰ سالگي به بعد، حجم آن شروع به افزايش مي كند، ولي آهنگ اين رشد در نژادها متفاوت است.
در آسياي شرقي كمتر و در اروپا بيشتر است.
در آمريكا، سياه پوستان دو برابر سفيد پوستان به آن دچار مي شوند و در ايران در تجربه شخصي خود كه متجاوز از ده هزار پروستات را از راه مقعد كه بهترين و صحيح ترين روش براي اندازه گيري حجم آن است، بررسي كرده ام، در افراد جوانتر از سي سال به طور محدود در كمتر از ۴۰ سال، بيشتر بزرگي پروستات را ديده ام و رشد آن از سن ۴۰ به بالا در ۹۰ درصد افراد رخ مي دهد، ولي ميزان آن در افراد متفاوت و تناسبي با سن ندارد.
عده معدودي در حدود ۵۰ سالگي آن قدر پروستاتشان بزرگ مي شود كه ناچار به جراحي مي شوند و در بعضي ها در حدود ۸۰ سالگي، اندكي بزرگ است.
پروستات در كجا واقع شده و كارش چيست؟
پروستات عضوي است گلابي شكل كه در زير مثانه قرار دارد و مجراي ادرار از داخل آن عبور مي كند و ترشحاتي دارد كه بوسيله حدود ۳۰ مجرا به داخل مجراي ادرار و از آن را ه به بيرون فرستاده مي شود. عضوي است كه در باروري مرد و نيروي جنسي ضروري و نقش مهمي دارد. آنچه به عنوان انزال بعد از نزديكي خارج مي شود ۳۰ درصد آن از محل پروستات است و ده درصد آن از بيضه كه حاوي نطفه (اسپرم) و ۶۰ درصد از كيسه مني است، كه اين يكي فقط غذاي اسپرم را تأمين مي كند كه به مقصد خود برسد. ترشحات پروستات قليايي است و محيط بدن زن را كه اسيدي و بسيار ناسازگار براي اسپرم است، براي اسپرم مساعد مي سازد. علاوه بر آن، انزال را كه بلافاصله بعد از خروج منعقد مي شود، از حالت انعقاد خارج مي سازد.
به طور كلي پروستات سه نوع بيماري دارد:
۱- بزرگي خوش خيم پروستات
۲- سرطان
۳- عوارض عفوني و التهابي آن.
بزرگي خوش خيم پروستات
به طوري كه گفته شد قسمتي از مجراي ادرار از داخل پروستات عبور مي كند و بزرگي آن موجب تنگ شدن مجرا شده و مشكل ادرار كردن را بوجود مي آورد و هميشه مقداري ادرار پس از تخليه، در مثانه باقي مي ماند، در نتيجه مشكل ادرار كردن را در مردان بالاي ۵۰ سال به پروستات نسبت مي دهند، با آن كه بزرگي پروستات نسبت مستقيمي با مشكل ادرار كردن و عدم تخليه كامل مثانه ندارد و ناشي از چندين عامل ديگر از جمله بزرگي پروستات است. به همين علت، خيلي ها پس از عمل جراحي پروستات، نتيجه مطلوب در درمان را پيدا نمي كنند. براي توضيح اين مطلب، بايد به مكانيزم ادرار كردن اشاره اي شود. هنگام جمع شدن ادرار، جدار مثانه بايد شل باشد كه ادرار وارد شده به خود را جا دهد.
سه عامل نيز وجود دارند كه مانع خروج ادرار مي شوند كه عبارتند از:
۱- دهانه خارجي مثانه كه انقباض داشته و راه را مي بندد
۲- منطقه فشار بالا كه فشار داخلي آن از فشار داخلي مثانه بايد بيشتر باشد.
چنانچه فرد بايستد، سرفه كند، يا حركت ورزشي انجام دهد، فشار داخل مثانه افزايش مي يابد و بايد فشار اين منطقه هم افزايش يافته و بالاتر از فشار داخل مثانه باشد. طول اين منطقه مجرا در زنان كوتاه تر از مردان است، در نتيجه در بعضي از زنان، هنگام سرفه يا عطسه ، اندكي ادرار خارج مي شود؛
۳- عضله مجرا كه بلافاصله پس از خروج مجرا از داخل پروستات قرار دارد.
حال اگر مثانه پر شد و جدار آن تحت فشار قرار گرفت، عصب حسي آن را بوسيله چند رابطه به مغز منتقل و فرد تصميم به تخليه مي گيرد كه اين عمل ارادي است. كساني كه در حال اغما هستند و يا نوزاداني كه هنوز مغزشان رشد كافي نكرده است، به طور غير ارادي ادرار مي كنند.
فرمان تخليه كه صادر شد، جدار مثانه منقبض شده و خود را مي فشارد تا ادرار به بيرون جريان يابد و آن سه عامل نگه دارنده ادرار بايد راه را بگشايند تا ادرار خارج شود.
انقباض جدار مثانه، بايد تا هنگام خروج كامل ادرار ادامه يابد و بعد ادرار باقي مانده در مجرا به داخل مثانه كشيده مي شود كه در آنجا چيزي باقي نماند.
بعد دهانه خروجي بسته مي شود و وضعيت به حالت جمع شدن ادرار برمي گردد. اين دو كار، يعني جمع شدن و تخليه، به وسيله دو عصب نباتي انجام مي پذيرد. حال اگر، آن عصب كه حس پر شدن مثانه را منتقل مي كند، حالت تحريكي داشته و با مقدار اندك ادرار كار خود را انجام دهد، فرد تكرر ادرار پيدا مي كند. تمام بيماريهاي مثانه مانند تومورها، عفونت و سنگ مثانه را تحريك به تخليه مي كنند.
كم شدن قدرت فشار عضلات مثانه كه موجب رانده شدن ادرار به خارج است در افراد مسن امري است عادي. التهاب پروستات مثانه عصبي يا مضطرب، عدم هماهنگي آن سه عامل كه راه خروج را باز مي كنند، تنگي مجرا كه يكي از علل آن بزرگي پروستات است، همه و همه و تمام آنچه گفته شد، مي توانند مشكل ادرار كردن را بوجود بياورند كه بعضي از دانشمندان جمع آن را پروستاتيم ناميده اند.
بزرگي پروستات در قسمتي رخ مي دهد كه فقط ۱۵ درصد حجم پروستات را تشكيل مي دهد كه مجرا از وسط آن عبور مي كند.
چنانچه بزرگي به طرف داخل رخ دهد، بزرگي اندك، مشكل زيادي ايجاد مي كند، ولي چنانچه به اطراف كشيده شود، بزرگي زياد علائم چنداني بوجود نمي آورد.
اندازه طبيعي پروستات را بين ۱۶ تا ۲۰ سانتي متر مكعب ذكر كرده اند، البته عقايد مختلف است و بعضي ها تا ۲۰ سانتي متر مكعب را نيز طبيعي مي دانند.
چرا پروستات بزرگ مي شود؟
بشر از قرنها قبل پي به بزرگي پروستات برده است، ولي علت آن ناشناخته ماند تا در اواسط قرن گذشته عللي براي آن يافتند. دو عامل مسلم است.
يكي سن و يكي هورمون مردانه؛ ولي چرا هورمون كه در سنين بالا روبه نقصان است، اين عارضه انجام مي شود، دانشمندان به طور خلاصه، به هم خوردن تعادل هورموني، ايجاد عوامل رشد و كم شدن مرگ سلولي را بيان داشته اند توضيح اين عوامل، يك بحث تخصصي است، ولي مي توان گفت كه رشد و مرگ سلولها در بسياري از اعضاي بدن مانند استخوان و خون وجود دارد.
در پروستات هم همين دو تعادل را برقرار كرده و موجب عدم رشد مي شوند، ولي در سن بالا، مرگ سلولي نقصان مي يابد و در نتيجه رشد ايجاد مي شود.
اين مسأله اكنون مورد تحقيق است كه با تحريك مرگ سلولي رشد آن را متوقف كنند، ولي چرا اين عارضه در سن بالا آن هم در قسمتي از پروستات كه ۱۵درصد حجم آن را تشكيل مي دهد، بوجود مي آيد، روشن نيست.
بزرگي چه عوارضي بوجود مي آورد؟
اين عوارض عبارتند از انسدادي و تحريكي.
علائم انسدادي
۱- باريك شدن جريان ادرار كه پرش آن نيز كم مي شود.
۲- بيمار بايد مدتي صبر كند تا ادرار شروع به خروج كند.
۳- در پايان ادرار مقداري به طور قطره قطره خارج مي شود.
۴- عدم تخليه كامل مثانه.
اين علائم موجب مي شود كه مثانه فعاليت بيشتري براي تخليه انجام دهد كه در مدت طولاني موجب ضخامت جدار مثانه و بعد خستگي عضلات آن مي شود.
علائم تحريكي
۱- ازدياد دفعات ادرار.
۲- بيدار شدن شب هنگام خواب براي دفع كه ممكن است چندين بار و در فواصل كوتاه باشد.
۳- عدم تحمل براي نگه داري ادرار يعني هنگامي كه احساس دفع رخ مي دهد، بيمار بايد با شتاب اقدام كند و قادر به نگه داشتن آن نبوده و ممكن است مقداري بدون كنترل خارج و خود را خيس كند.
۴- ممكن است حتي اگر بيمار كاملاً مثانه را تخليه نمود، باز هم احساس وجود ادرار داشته باشد.
اين علائم و عوارض، ممكن است آن قدر مزاحمت ايجاد كند كه در كار روزمره سفرهاي طولاني ناراحتي غيرقابل تحملي باشد. اگر بيماري پيشرفت كند، ممكن است كار به گذاشتن سوند در نتيجه احتباس باشد.
تشخيص بيماري
ابتدا بوسيله پزشك معالج معاينه و پروستات با انگشت لمس مي شود، بعد سونوگرافي وسيله راحت و كم هزينه اي براي بيمار است كه بزرگي آن را تشخيص داده و حجم و اندازه آن را تعيين مي كند. علاوه بر آن، ميزان باقيمانده ادرار در مثانه را پس از تخليه تعيين مي كند. علاوه بر آن، ميزان باقيمانده ادرار در مثانه را پس از تخليه تعيين مي كنند. ولي سونوگرافي پروستات به دو شكل انجام مي شود، يكي از روي شكم و ديگري از راه مقعد كه وسيله انجام دومي، دستگاه در داخل مقعد قرار مي گيرد كه به مراتب دقيق تر از نحوه روي شكم است.
نوار ادرار: دستگاهي است قيفي شكل كه بيمار در آن ادرار مي كند. در ته آن، دستگاه الكترونيكي قرار دارد كه اطلاعات لازم را تعيين نموده و مانند نوار قلب روي نواري ترسيم مي كند. بهتر است مثانه پر باشد تا بدين وسيله اطلاعات زير بدست آيد.
چگونه بيمار شروع به ادرار كردن مي كند، فشار حداكثر آن چقدر است و چه اندازه زماني است. چه ميزان ادرار مي كند بعد چقدر قطره قطره ادرار مي كند. چنانچه علائم انسدادي وجود داشته باشد، تشخيص داده مي شود. اين آزمايش مكمل ساير آزمايشها است.
سرطان پروستات
در اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بيستم،پي به وجود سرطان پروستات برده شد و از آن به بعد، پيشرفت چنداني در كار تشخيص و درمان آن تا دهه ۵۰ قرن قبل به وجود نيامد تا آن كه كشف PSA و ساختن دستگاه هاي سونوگرافي خصوصاً نوع پيشرفته و الكترونيك آن كه با كيفيت بالا عرضه شد و سونوگرافي پروستات از راه معقد، تحول بزرگي در اين امر بوجود آورد.
اصولاً همان طور كه گفته شد معاينه پروستات به چهار گونه انجام مي شود: يكي معاينه با انگشت كه از قرن ها قبل مورد استفاده بوده است، دوم PSA، سوم سونوگرافي از راه معقد و چنانچه در اين سه نوع، بررسي علائم بيماري و يا مشكوك به آن ديده شد، نمونه برداري بايد انجام گردد كه نوع چهارم است.
يك دانشمند ايراني كه مقيم آمريكا است، سرطان پروستات را به چهار نوع تقسيم بندي كرده است:
۱- سرطاني كه پس از عمل جراحي براي درمان بزرگي پروستات انجام مي شود و در آن عمل فقط قسمتي از پروستات را برمي دارند، نه همه آن را (خيلي ها تصور مي كنند كه در اين عمل، تمام پروستات آنها برداشته شده و ديگر پروستات ندارند). قطعه برداشته شده را به آزمايشگاه مي فرستند و در آن سرطان ديده مي شود. بايد گفت كه ۲۰ درصد از سرطان هاي پروستات، در اين قسمتي كه مورد جراحي قرار مي گيرد، رخ مي دهد.
۲- نوع جالبي است. تغييراتي در هسته سلولهاي پروستات بوجود مي آيد كه تغييرات سرطاني است و بسته به ميزان شدت آن، به سه دسته تقسيم مي شود. اين كانونهاي سرطاني در دهه ۶۰ سن مردان، ۳۵ درصد- در دهه هفتاد، ۴۰ درصد و در سن ۹۰ سالگي در ۵۰ درصد مردان وجود دارد، ولي فقط ۸ درصد اين كانونهاي سرطاني فعال مي شوند، بقيه با سرطان فوت مي كنند، نه آن كه به علت سرطان فوت كنند، متأسفانه نمي توان تشخيص داد كه اين ۸ درصد كدام اند.
۳- سرطاني كه علايم كلينيكي ايجاد مي كند همان علائم انسدادي و تحريكي است كه بيمار را مجبور به مراجعه به پزشك مي كند، اين نوع كم است.
۴- سرطان خاموش: اين، شايع ترين نوع سرطان است و دو حالت خاص خود را دارد. يكي آن كه هيچ گونه علامتي ندارد كه بيمار احساس ناراحتي كرده و به پزشك مراجعه كند، دوم آن كه يك مرز زماني درمان دارد يعني تا هنگامي كه از پروستات خارج نشده باشد، صد در صد قابل درمان است، به طوري كه بيمار با آن فوت نمي كند، چنانچه از پروستات خارج شد، ديگر قابل درمان نبوده و طول عمر وي بسته به پيشرفت و درمان آن دارد. در اين نوع بيماري، سرطان به استخوان ها سرايت كرده و بيمار براي درد استخوان به پزشك مربوطه مراجعه و بيماري وي تشخيص داده مي شود. مدت زمان قابل درمان، كوتاه نيست، حال چه بايد كرد كه يك نفر كه هيچ گونه علامتي از بيماري ندارد، سرطان خود را در زمان قابل درمان درمان كند. براي اين كار گفته شده است كه مرد از سن پنجاه سالگي، بايد سالي يك بار PSA خون خود را آزمايش كند و چنانچه افزايش داشت، از آن چند وسيله تشخيص بيماري پروستات كه ذكر شد، استفاده كند. نمونه برداري براي وي ضروري است، چرا كه تا مدرك آزمايشگاهي ابتلا به سرطان پروستات در دست پزشك معالج نباشد، نمي تواند اقدام به درمان كند.
علت سرطان پروستات روشن نيست و براي آن فرضيه هايي وجود دارد كه خارج از حوصله اين بحث است، ولي عامل ارث مسلم است. فردي كه بدان مبتلا است، پسران وي بايد از سن ۴۰ سالگي مرتب PSA خود را آزمايش كنند.
اين آزمايش در بعضي كشورها براي سن ۵۰ به بالا، به طور همگاني انجام مي شود و در بعضي ديگر، چنانچه مردي در اين سن براي هر بيماري به پزشك مراجعه نمود، اين آزمايش از وي به عمل مي آيد و در ايران نيز اكنون به همين شكل انجام مي گيرد. نجات يافتگان از سرطان پروستات، به نحوي كه گفته شد، تعداد قابل ملاحظه اي هستند و همين طور افرادي كه دير مراجعه كرده اند و شانس درمان را از دست داده اند. متأسفانه دو نفر كه در سن كمتر از ۵۰ سال مبتلا شده بودند، چون PSA آنها اندازه گيري نشده بود، سرطان آنها خيلي دير تشخيص داده شد.
در اينجا جا دارد كه مختصري در مورد PSA توضيح داده شود. در اواسط قرن گذشته دانشمندي كه روي اجساد كساني كه مورد تجاوز جنسي قرار گرفته بودند، مطالعه مي كرد به ماده اي برخورد كه در ترشحات پروستات و انزال مرد وجود دارد.
دانشمندان پس ازمطالعه موضوع را پي گيري كردند تا آن كه به اثبات رسيد و همچنين ميزان طبيعي آن و نحوه اندازه گيري آن نيز تعيين و ابداع شد كه اكنون مورد استفاده است. حداكثر طبيعي ۴ است. يعني ۴ ميليونيوم گرم در يك سانتي متر مكعب خون، ولي در كساني كه پروستات كوچك دارند، بايد كمتر و بين ۱ تا ۳ باشد، ولي به چند علت افزايش مي يابد.
۱- سرطان
۲- التهاب پروستات
۳- بزرگي خوش خيم
۴- كم خوني و انفاركتوس
براي تشخيص علت آن، علاوه بر به كار گرفتن معاينه با انگشت و سونوگرافي از راه مقعد، از توجيه PSA به شرح زير بايد استفاده كرد:
۱- بزرگي پروستات PSA را افزايش مي دهد. براي روشن شدن آن PSA را به حجم پروستات تقسيم مي كنند كه نبايد از ۱۲ درصد بيشتر باشد. اگر بيشتر بود، تشخيص به طرف سرطان متمايل مي شود. ولي اين راه كاملاً مطمئن نبوده و علت آن يك بحث علمي است. بر اساس آن، بعضي آزمايشگاهها مي نويسند كه مثلاً در سن ۷۰ سالگي PSA ۶ طبيعي است، چون فرض آن است كه در اين سن، بايد پروستات بزرگ باشد، ولي در عمل، اين طور نيست و رابطه مستقيم، بين سن بيمار و افزايش حجم پروستات وجود ندارد.
۲ - PSA آزاد - PSA درخون به يك ماده مي چسبد. آنچه باقي مي ماند PSA آزاد است كه در آزمايشي جداگانه سنجيده مي شود و بايد ۲۰ درصد كل آن باشد، چون در سرطان بيشتر به اين ماده مي چسبد در نتيجه PSA آزاد كاهش مي يابد و چنانچه از ۲۰ درصد كل كمتر بود، تشخيص به طرف سرطان مي رود.
۳- ميزان افزايش PSA چنانچه در آزمايشهاي متفاوت رو به افزايش گذارد، علامت بدي است و معرف آن است كه عاملي وجود دارد كه آن را افزايش مي دهد. به طور كلي عفونت حاد پروستات كه يك بيماري تب دار است، مانند سرطان افزايش مي دهد و بعد از درمان كاهش يافته، ولي طبيعي نمي شود. PSA كمتر از ۱۰ را در بعضي كشورها نمونه برداري نمي كنند، بلكه عواملي ديگر را مورد نظر قرار داده و اگر آنها طبيعي بود، بيمار را تحت نظر مي گيرند، ولي اگر علامت غيرطبيعي يافتند، نمونه برداري مي شود. PSA بالاي ۱۰ را حتماً بايد نمونه برداري كرد. اكنون با پيشرفت علم نمونه برداري با كمك سونوگرافي كه پروستات كاملاً در مونيتور ديده مي شود، در مطب انجام مي شود و ديگر مانند گذشته لزومي ندارد بيمار را در بيمارستان بستري كرده و كوركورانه از آن نمونه برداري كرد.
عفونت و التهاب پروستات
اين بيماري شايعي است. به طوري كه بر اساس يك آمار علمي ۲۵ درصد كساني كه به متخصص اين رشته مراجعه مي كنند، بدين بيماري مبتلا هستند كه رقم بالايي است. پنج تا ده درصد آن ميكروبي است، يعني ميكروب وارد پروستات شده و آن را ملتهب ساخته است. ۷۵ درصد آن التهاب بدون ميكروب است و مابقي درد اين ناحيه ناميده مي شود كه به علت انقباض عضلات كف لگن است. (عضلاتي كه ما براي دفع يا جلوگيري از آن استفاده مي كنيم.)نوع ميكروبي، از راه مقاربت و يا از راه خون وارد كليه، مثانه و پروستات مي شود.
در نوع غير ميكروبي كه در افراد مسن كه پروستات بزرگ دارند، شايع است و آن به علت ورود ادرار از راه مجاري كه ترشحات پروستات وارد مجراي ادرار مي شود، ادرار از آن راه به طور معكوس وارد پروستات شده و آن را ملتهب مي سازد، بيماري مزاحمي است و فرد را از نظر رواني ناراحت مي كند و ناراحتي رواني نيز موجب تشديد آن مي شود، در نتيجه يك حلقه معيوب به وجود مي آيد كه عوارض جسمي و رواني روي يكديگر اثر گذاشته و بيماري را تشديد مي كند. درمان آن مشكل است و اگر ميكروبي باشد، آزمايش ترشحات پروستات كه با ماساژ آن به دست مي آيد، نوع ميكروب و نوع آنتي بيوتيك مؤثر روي آن را پيدا نموده و تجويز آن موجب بهبودي بيمار مي شود. ولي ميكروب در پروستات در دور خود، از مواد خامي يك حلقه دفاعي درست مي كند كه دارو به آن دسترسي پيدا نمي كند، در نتيجه در مقابل درمان، مقاوم مي شود.
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)